Morgunblaðið - 04.12.1992, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 4. DESEMBER 1992
ÍÁR ERliðin hálföld
og ári betur síðan
Japanir réðust á Pearl
Harbor. Þessi
afdrifaríki atburður
varð til þess að
Bandaríkjamenn
vörpuðu sér af alefli í
hildarleikinn mikla, er
gengur undir nafninu
Heimstyrjöldin síðari.
Með þátttöku
Bandaríkjamanna urðu
alger þáttaskil í þessu
mesta stríði allra tíma.
Bretland og Sovétríkin
fengu sem bandamann
mesta iðnaðarveldi
veraldar gegn
öxulveldunum
svonefndu: Þýskalandi,
Ítalíu og Japan.
Munið Pearl Harbor
Loftmynd af Perluhöfn skömmu áður en árásin er gerð.
Styrjöldin, sem hófst í september
1939 með innrás Þjóðverja í Pól-
land, breiddist út. Barist var á
meginlandi Evrópu, á Atlantshafi
og Kyrrahafi, á eyðimörkum Afríku
og í regnskógum Suðaustur-Asíu,
á landi, á hafi og í lofti, á norður-
hveli til suðurhvels. Heilar borgir
voru jafnaðar við jörðu. Fólki út-
rýnit samkvæmt skipulagi. Talið
er að yfir 30 milljónir manna hafi
fallið.
Og enn þann dag í dag má
merkja áhrif stríðsins.
Sá er þetta ritar hafði hugleitt
hve áhugavert það væri að heim-
sækja Pearl Harbor eða Perluhöfn
og fyrir nokkrum árum rættist það
að geta litið staðinn eigin augum.
Perluhöfn á Hawaii-eyjum var
mjög hentugur staður fyrir Kyrra-
hafsflota Bandaríkjanna sem aðal
flotahöfn á Kyrrahafi. Vestur-
strönd Bandaríkjanna liggur að
Kyrrahafi og umsvif Bandaríkj-
anna höfðu alltaf verið að aukast.
Jíawaii-eyjar eru mikill eyja-
íiRi, sem liggur á miðhluta Kyrra-
hafsins, á krossgötum austurs og
vesturs ef svo má að orði komast.
Eyjaklasinn liggur í boga frá suð-
austri til norðvesturs um 1600
sjómílur að lengd. Frá vesturströnd
Ameríku eða Kalifomíu er um 2100
sjómílna vegalengd þangað. Sam-
anlögð stærð allra eyjanna er um
16600 km2. Stærsta eyjan, Hawaii,
er samheiti yfir eyjaklasann.
Eyjamar eru oft nefndar Para-
dísareyjar enda eru þær gróðursæl-
ar mjög og hitinn fer sjaldan fram
úr meðalhita ársins um 25 gráður
C. Mörg hrikaleg eldfjöll rísa beint
úr sæ og víða er að finna glitrandi
SAflíistrendur.
Fmmbyggjarnir em Pólýnesar,
ljósbrúnir á hömnd, og telja marg-
ir þá Malajakyns, sennilega frá
Suðaustur-Asíu. Þeir vom miklir
sæfarar, sennilega mestu sæfarar
allra tíma og komnir á úthafíð
löngu fyrir tíma hinna norrænu
víkinga, jafnvel á undan Föníkíu-
mönnum. Þeir settust að á eyjum
víðs vegar um Kyrrahafíð og hafa
þeir siglt á eintijáningum sínum
óhemju vegalengdir yfír þetta
stærsta úthaf, oft stormasamt og
hættulegt.
Enski sæfarinn James Cook fann
Hawaii-eyjar aftur af tilviljun
1778. Var hann að leita hinnar
svokölluðu norðvesturleiðar. Að
finna þá leið fyrir skip milli Atlants-
hafs og Kyrrahafs meðfram strönd
Norður-Ameríku var um _ tíma
markmið evrópskra sæfara. A þeim
tín^ er Cook kom til eyjanna vora
þar sjálfstæð konungdæmi.
Er stundir liðu leituðu þangað
kaupmenn og trúboðar og settust
að ásamt öðmm hvítum innflytj-
endum. Þar kom að eyjarnar urðu
mikilvægur áfangastaður skipa og
viðskipti blómstruðu. Um tíma voru
hvalveiðar mjög stundaðar.
Og svo kom að því að frumbyggj-
amir sjálfír urðu minnihluti íbú-
anna.
Eyjamar hafa verið í stjómmála-
sambandi við Bandaríkin frá því
um aldamótin. Árið 1959 urðu
Hawaii-eyjar 50. ríki Bandaríkja
Norður-Ameríku.
Efnahagsleg uppbygging hefur
verið ör og á síðustu ámm og ára-
tugum hafa mörg mannvirki risið
á eyjunum. Sést þetta greinilega á
O’ahu þar sem höfuðborgin búa þar
um 80% allra íbúanna á eyjunum.
Nafnið O’ahu er að uppruna fom
pólýnesískt, sem enginn veit í dag
hvað þýðir.
Tveir fjallgarðar einkenna eyj-
una, sem er um 64 km á lengd og
um 41 km á breidd. Ko’olaufjall-
garðurinn, sá lengri, liggur eftir
endilangri austurströndinni, en
Wai’anaefjallgarðurinn er á vestan-
verðri eyjunni. Milli fjallgarðanna
er dalur mikill eða háslétta. Anan-
as- og sykurrækt ásamt ávaxta-
og garðrækt hafa verið mikilvægar
atvinnugreinar, en léttiðnaður alls
konar ásamt ferðaþjónustu eru
prðnar mjög þýðingarmiklar í dag.
í Honolulu hafa risið mörg nýtízku
hótel og þar má fínna fjölbreyttar
verzlanir og veitingahús og er þessi
snyrtilega nútímaborg mjög vinsæl
meðal ferðamanna hvaðanæva úr
Bandaríkjunum og víðar að. Marg-
ir íbúanna í höfuðborginni em frá
Filippseyjum, Japan, Kína, Kóreu
og öðrum Kyrrahafseyjum. Honol-
ulu er svo sannarlega miðstöð við-
skipta. Á alþjóðaflugvellinum lenda
þotur úr öllum áttum og glæstar
snekkjur hvaðanæva að heimsækja
höfnina í Honolulu. Innfæddir köll-
uðu svæðið „Wai Momi“, awm nú
kallast Perluhöfn. Það táknaði
Perluvatnið, þar vom ostramið og
oft fundust dýrmætar perlur í skelj-
um dýranna. Kóralrif lokaði að
mestu leiðinni inná vatnið, en
Bandaríkjamenn sprengdu það og
víkkuðu og dýpkuðu rennuna eða
innsiglinguna þannig að úr varð
höfn aðgengileg stómm skipum. í
spænsk-ameríska stríðinu (1898)
kom hernaðarlegt gildi eyjarinnar
frekar í ljós. Bandaríkin öðluðust
rétt til þess að hagnýta svæðið með
gagnkvæmum samningi (1887) þar
eð sykri var hleypt tollfijálst inn í
Bandaríkin. Það var ekki fyrr en
eftir aldamótin að hafist var handa
um að bæta höfnina.
Hinum megin við Kyrrahaf var
annað ríki. Það var Japan. Því til-
heyrðu meir en þúsund eyjar undan
ströndum Kóreu og Sovétríkjanna.
Þessar eyjar höfðu verið einangrað-
ar öldum saman en sjálfum sér
nógar. Þar ríkti keisari, en í raun
var landinu stjórnað af voldugum
höfðingjum eða herstjómm (shog-
un). Þegar ameríski flotinn sigldi
inn á Tókýóflóa á miðri síðustu öld
má segja að einangrun Japan hafí
verið rofin. Tími miðalda var að
baki — nýi tíminn genginn í garð.
Átökin ge^n Kína 1895 sönnuðu
útþenslustefnu Japana. Árið 1926
komust vil valda nýir herstjórar,
sem dreymdi stóra drauma. Japan-
ir vora ótrúlega fljótir að aðlaga
sig hinum nýja tíma. Brýr og vegir
þutu upp, síminn festi rætur, verk-
smiðjur og bankar spmttu víða.
Samt var haldið í gamlar hefðir.
Þeir héldu áfram að dýrka sína
Shinto guði, rækta hrísakra og hlúa
að tegörðunum. Kimono klæðnað-
urinn var jafn vinsæll og hin hug-
ljúfa blómalist Ikebana átti víða
aðdáendur.
Stríðið gegn Kína og óvæntur
sigur yfír Rússum 1904 var fyrir-
boði mikilla breytinga í Asíu og
þýddi að hernaðarlegt stórveldi var
í uppsiglingu. Stríðið á kínverska
meginlandinu og innrásin í Mans-
húríu 1931 staðfestu óstöðugleik-
ann í málefnum Asíu og þegar
seinni heimstyijöldin braust út er
Japan orðið stórveldi, nýtísku her-
veldi sem virtist stefna til forystu
í málefnum Asíu og heimsmálum.
Samningur Þjóðveija, ítala og
Japana var í augum margra hrein
herstefna og oft kennd við öxulinn
Berlín — Róm — Tókýó (1940).
Áhrif Japana eftir heimsstyijöldina
fyrri höfðu farið vaxandi og stríðið
í Kína 1937 færði þeim stór og
dýrmæt strandhéruð á meginlandi
Asíu, en mótspyrna Kínveija efldist
svo stríðið stóð í mörg ár og Japan-
ir voru bundnir með mikinn her í
landinu. Á þessum tíma voru þeir
mjög háðir Bandaríkjunum hvað
varðaði innflutning á mjörgum vör-
um svo sem brotajárni og olíu.
Bandaríkjamenn studdu Kínveija
og samband Bandaríkjanna og Jap-
ans kólnaði. Sögur gengu um
grimmd Japana í Kína.
I fyrstu lotum heimsstyijaldar-
innar seinni gat ekkert stöðvað
hina þýsku stríðsvél, yfirburðir
Þjóðveija vom algerir og í Asíu
vom Japanir sigursælir. Þeir óðu
hratt yfír í Suðaustur-Asíu. Mark-
miðið var að gera franska Indo-
Kína, Burma og Filippseyjar að
japönsku áhrifasvæði. Viðskipti
Japans og Bandaríkjanna höfðu
versnað mjög, vörur settar á bann-
lista, gjaldeyrisinnistæður þeirra
frystar í Bandaríkjunum. Að áliti
hernaðarsinnanna í Japan var tími
sólarlandsins loks mnninn upp.
Nýlendurveldin höfðu of lengi
hagnast á Asíubúum. Japönsku
slagorðin „Asía fyrir Asíubúa" fann
víða hljómgmnn í löndum þar
eystra. Spennan magnaðist milli
Japans og Bandaríkjanna, en meiri-
hluti bandarísku þjóðarinnar vildi
halda sér fyrir utan stríðið. Ein-
angrunarsinnar réðu ferðinni. Þó
töldu margir að það hlyti að draga
til styijaldar fýrr eða síðar.
Hinn 7. desember 1941, að
morgni sunnudags, rann enn einn
góðviðrisdagurinn upp fyrir íbúana
á Oahu. Allt benti til að margir
myndu leita til strandar til þess að
njóta útivemnnar, liggja í sandin-
um og busla í sjónum og alltaf var
Waikiki ströndin jafn eftirsótt. Hér
á Paradísareyjunni voru menn laus-
ir við áhyggjur vegna stríðsins, sem
geisaði svo órafjarri eins og stríðið
á meginlandi Evrópu og Asíu. Og
hér var voldug bandarísk herstöð,
margir trúðu því að Bandaríkin
væm ósigrandi. Að halda því fram
að möguleiki væri á árás á þennan
stað væri fáránlegt.
Víða hafði verið dansað laugar-
dagskvöldið í Honolulu. Kvöldið
hafði verið æði. Jim hafði skemmt
sér vel. Hann hafði karpað við
strákana, þeir sögðu að sætustu
stelpurnar væru á Filippseyjum.
Nei, þær voru hér. Hann þekkti
staðinn. Hann bylti sér, gat vart
sofnað, líklega timburmennirnir.
Eftir smástund var hann sofnaður,
á valdi ljúfra drauma. Á þessum
bjarta sunnudagsmorgni vom flest-
ir á eyjunni í fasta svefni.
Norður af Oahu í nokkur hundr-
uð km fjarlægð var mikill japansk-
ur floti á ferð. Hann öslaði ókyrrt
hafið á ofsaferð og stefndi til O’a-
hu. í flotanum vom um 30 skip,
þar af 6 flugmóðurskip, beitiskip,
tundirspillar, kafbátar og orrustu-
skip. Lagt hafði verið af stað frá
Kúrileyjum fyrir norðan Japan hinn
26. nóv. og valin fáfarin, en jafn-
framt erfið og hættuleg leið. Þrátt
fyrir storma, stórsjói ogþokur hafði
ferðin að mestu gengið áfallalaust.
Samt hafði mönnum skolað útbyrð-
is og merkjaflögg rifnað er olía var
tekin í hafí. Svo norðlæg leið var
valin til að koma á óvart.
í Perluhöfn, flotastöðinni, lágu
7 stór ormstuskip við festar rétt
austan við Fordeyju í miðri höfn-