Morgunblaðið - 15.12.1992, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 15.12.1992, Blaðsíða 26
26 MORGUNBLAÖIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1992 Heilsugæsluna aft- ur til sveitarfélaga eftir Ólaf F. Magnússon Að undanförnu hefur komið fram víðtækur stuðningur við kröf- una um að stjóm heilsugæslu verði færð frá ríkisvaldinu til sveitarfé- laganna á ný. í umfjöllun sveitar- stjórnarmanna um þennan tilflutn- ing hafa verið sett fram fjögur markmið: 1. Að sveitarstjómir skuli einkum hafa með höndum verkefni, sem ráðast af staðbundnum þörfum og þar sem ætla má að þekking á aðstæðum ásamt frumkvæði heimamanna leiði til betri og ódýr- ari þjónustu, en ríkið annist fremur verkefni, sem hagkvæmara er að leysa á landsvísu. 2. Að gera verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga einfaldari. 3. Að saman fari framkvæði, fram- kvæmd og fjárhagsleg ábyrgð á stofnkostnaði og rekstri. 4. Að sveitarfélögin verði fjárhags- lega sjálfstæð og minna háð ríkis- valdinu en nú er. Hér á eftir mun ég færa rök fyrir því, að æskilegt sé að færa stjóm heilsugæslunnar aftur til sveitarfélaganna og nefni í því sambandi lýðræðisleg, þjónustuleg og fjárhagsleg rök. Lýðræðisleg rök Það er skoðun mín, að sveitarfé- lögin eigi fremur að stjóma heil- brigðisþjónustu almennt en ríkis- valdið, þó e.t.v. megi finna undan- tekningu á þeirri reglu varðandi stærstu sjúkrahús landsins.- Heimamenn þekkja auðvitað best aðstæður í sinni heimabyggð. Þetta samræmist líka hugmyndum okkar um_ lýðræði og valddreifingu. Ég hef ítrekað bent á þá ólýð- ræðislegu staðreynd, að yfirstjórn heilsugæslunnar í Reykjavík er að mestu skipuð fulltrúum stjórn- málaflokks með 8% fylgi í síðustu borgarstjómarkosningum. Flokkur með 60% fylgi borgarbúa í sömu kosningum á ekki einu sinni áheymarfulltrúa í yfirstjóm heilsu- gæslunnar í Reykjavík, sem er BEST FYRIR ALLA Við bjóðum landsins mesta úrval af umhverfisvænum bleyjum og bleyjubuxum. Best fyrir barnið og best fyrir móður nóttúru. Kostar lítið, þægilegt og létt. ÞvottaHónustasíioi 627878. ÞUMALÍNA, Leifsgötu 32. Póstsendum - Sími 12136. nefnd samstarfsráð heilsugæslu- stöðva. Þessi staðreynd er auðvitað af- leiðing miðstýringar, þar sem flokkur tiltölulega sterkur á lands- mælikvarða hefur meiri áhrif á staðbundna þjónustu í höfuðborg- inni en fylgi hans þar gefur tilefni til. Það er líka galli við þennan máta yfirstjórnar heilsugæslunnar í Reykjavík, að þeir sem skipa sam- starfsráðið era ekki kjörnir fulltrú- ar borgarbúa og því erfiðara en ella fyrir þá síðarnefndu að beita stjórnarmennina lýðræðislegum þrýstingi. Ríkisvaldinu afhent forræði Smæð margra sveitarfélaga gerði þeim nánast ókleift að standa undir kostnaði við rekstur heilsu- gæslu. Þessi rekstur reyndist þó sveitarfélögum á landsbyggðinni misdýr, eftir því hvort sjúkrahús var á staðnum eða ekki. Samrekst- ur heilsugæslustöðvar og sjúkra- húss í sama húsnæði bauð upp á misnotkun, þar sem sum sveitarfé- lög gátu komið kostnaði yfir á rík- isvaldið, sem þau áttu að greiða sjálf. Þannig var ríkjandi mikið misrétti milli sveitarfélaganna, sem mörgum fannst að yrði að afnema. Það hefði þó vafalítið verið far- sælli lausn á þessum vanda, að sveitarfélög hefðu sameinast í stærri og sterkari rekstrareiningar, en að afhenda ríkisvaldinú forræði í heilbrigðisþjónustunni, eins og gert var.' Færum stjórn í hendur heimamanna Við erum stöðugt minnt á afleið- ingar þess, að heimamenn ráða of litlu í sinni heimabyggð. Nærtækt dæmi er staða Kristneshælis í Eyja- firði. Heimamenn reistu hælið af dugnaði og myndarskap fyrir rúm- um sex áratugum. Nú virðast aðil- ar á Rauðarárstígnum eða á Lauga- veginum í Reykjavík hafa komist að þeirri niðurstöðu, að til greina komi að leggja niður starfsemi þess. Þessu vilja heimamenn að sjálfsögðu ekki una. Á haustmánuðum í fyrra vora umræður í fjölmiðlum um aðgerðir ríkisvaldsins gagnvart St. Jósefs- spítala í Hafnarfirði og St. Franc- iskusspítalanum í Stykkishólmi. Ég var staddur í Stykkishólmi á þeim tíma og átti þess kost að heim- sækja sjúkrahúsið og heilsugæslu- stöðina á staðnum og ræða við heimamenn. Það fór ekkert á milli mála, að þeim fannst ómaklega að sér vegið, en þó einkum St. Franc- iskussystrum. Aðilar fjarri vett- vangi og hnútum lítt kunnugir væra að taka rangar ákvarðanir. Ekki mætti gleyma því, að St. Franciskussystur hefðu reist sjúkrahúsið í Stykkishólmi sjálfar og rekið það af hagsýni og dugnaði. Dæmin hér að framan sýna, að staðbundin þjónusta eins og rekstur heilsugæslustöðva og lítilla sjúkra- húsa eru verkefni fyrir sveitarfé- lögin fremur en ríkisvaldið, og tryggja þarf sveitarfélögunum tekjustofna til þess að taka að sér þessi verkefni. Til þess þarf laga- breytingu og nú liggja fyrir fram- drög að framvarpi til laga um breytingar á lögum um verkefni og tekjustofna ríkis og sveitarfé- laga. Nauðsyn sparnaðar og hagkvæmni Spamaður, aðhald og ráðdeild- arsemí er nauðsyn í heilbrigðisþjón- ustu landsmanna, ekki síst nú á tímum mikilla erfiðleika í efnahags- málum. Starfsmenn heilbrigð- isþjónustunnar hafa sýnt skilning á hörðum aðhaldsaðgerðum á sjúkrahúsum, en á sama tíma horft upp á stækkun fískveiðiflota, sem er fyrir löngu orðinn of stór! þeir hljóta þess vegna að una því illa, þegar stjórnmálamenn reyna að gera þá að blórabögglum í efna- hagsvanda þjóðarinnar. Nauðsynlegt er að hafa heil- brigðisstarfsmenn með í ráðum varðandi skipulag sparnaðarað- gerða í heilbrigðisþjónustunni og eru nýlegar uppsagnir röntgen- tækna á Borgarspítalanum viðvör- un í þeim efnum. Það er skoðun mín að spamaður náist best fram, ef saman fer fagleg og fjárhagsleg ábyrgð og að verktakasamningar við heilbrigðisstarfsmenn sé leið til þess. Þeir eru að mínu mati betur til þess fallnir að stjórna sínum málum en utanaðkomandi aðilar, sem aldrei hafa gegnt þjónustu- störfum í heilbrigðisgeiranum, þ.e. unnið í sjálfri grasrótinni með sjúkl- inga. Nokkuð skortir á áhuga og þekk- ingu heilbrigðisstarfsmanna á rekstri heilbrigðisþjónustunnar og þarf að stórauka menntun þeirra á því sviði. Annars stækkar skrif- stofubáknið í heilbrigðiskerfinu langt umfram þjónustuþættina, eins og dæmin sanna. Nýta þarf kosti einstaklings- framtaks umfram ríkisrekstur í heilbrigðisþjónustu sem á öðrum sviðum þjóðlífs, með það að leiðar- ljósi, að auka hag heildarinnar. Sveitarstjómir era líklegri til þess að nýta þessa kosti en ríkisvaldið. Dæmi um það er mun betri fjár- málastjórn margra sveitarfélaga en ríkisvaldsins. Sérstaða Reylyavíkur Heilbrigðisþjónustan á höfuð- borgarsvæðinu, einkum í Reykja- vík, er með allt öðrum hætti en annars staðar á landinu og taka þarf tillit til þess við væntanlegar lagabreytingar, bæði varðandi lög um verkaskiptingu ríkis og sveitar- félaga og lög um heilbrigðisþjón- ustu. Frægt lagaframvarp um breytingar á lögum um heilbrigðis- þjónustu fyrir þremur áram er víti til vamaðar, enda tók það nær ekkert tillit til sérstöðu Reykjavík- ur, sem er mikil bæði varðandi heilbrigðisþjónustu utan sjúkra- húsa sem innan. Ég mun hér á eftir fjalla um rekstur sérhæfðrar læknisþjónustu utan sjúkrahúsa heldur um rekstur heilsugæslu- stöðva og annarra fruheilbrigðis- þjónustu og þá einkum á höfuð- borgarsvæðinu. Hvergi annars staðar á landinu era ólík rekstrar- form til í heimilislæknaþjón- ustunni, svo mér sé kunnugt. Þar ríkir tiltölulega einlitt kerfi ríkis- rekinna heilsugæslustöðva. Óvinsæll samrekstur Fram til ársins 1990 var sam- rekstur ríkis og sveitarfélaga við lýði í rekstri heilsugæslustöðvanna. Hagsmunaárekstrar milli þessara aðila vora algengir í þessum sam- rekstri. Ríkið greiddi læknum og hjúkranarfræðingum stöðvanna föst laun, en sveitarfélagið kostaði reksturinn og starfsmannahaldið að öðru leyti. Læknamir á stöðvun- um þáðu laun frá tveimur aðilum, því þeir sendu reikning fyrir unnin læknisverk til viðkomandi sjúkra- samlags. Ríkið greiddi 85% af stofnkostnaði heilsugæslustöðva, en sveitarfélögin 15% og var þessu hlutfalli ekki breytt, þegar ríkið yfirtók rekstur heilsugæslunnar í landinu fyrir tæpum þrem árum. Frumkvæði Reykvíkinga Sveitarfélögin á höfuðborgar- svæðinu og einkum Reykjavík sátu Ólafur F. Magnússon „Þannig var ríkjandi mikið misrétti milli sveitarfélaganna, sem mörgum fannst að yrði að afnema. Það hefði þó vafalítið verið far- sælli lausn á þessum vanda, að sveitarfélög hefðu sameinast í stærri og sterkari rekstrareiningar, en að afhenda ríkisvaldinu forræði í heilbrigðis- þjónustunni, eins og gert var.“ mörgu leyti eðlilegt. Reykjavíkur- borg sýndi þá framkvæði og undir forystu hennar var komið á fót heilsugæslustöðvum í Árbæjar- hverfi (1977), í efra Breiðholti (1978), á Borgarspítalanum (1981), í Heilsuvemdarstöð Reykjavíkur (1983), í HlíðahVerfí (1986) og á Vesturgötu 7 (1991), en þangað fluttist Heilsugæslustöð Miðbæjar úr Heilsuvemdarstöð- inni. Áður hafði heilsugæslustöð flutt úr Asparfelli 12 í efra Breið- holti yfir í Hraunberg 6 (1989). Einnig var efnt til samstarfs við bæjarstjórn Seltjamamess um rekstur heilsugæslustöðvarinnar á Seltjamamesi, þannig að um átta þúsund Reykvíkingar eiga kost á þjónustu stöðvarinnar. Á áranum 1985-1988 var heim- ilislæknaskorti í Reykjavík í raun útrýmt, því auk áðumefndra ráð- stafana var sjálfstætt starfandi heimilislæknum gert kleift að bæta þjónustu sína í kjölfar nýrra samn- inga og fleiri heimilislæknar komu til starfa í borginni. Þarna átti Sjúkrasamlag Reykjavíkur dijúgan hlut að máli. Eftir að ríkisvaldið tók við rekstri heilsugæslunnar í Reykjavík hafa engir heimilislækn- ar hafið störf utan heilsugæslu- stöðvanna í borginni. Sú staðreynd, að sjálfstætt starfandi heimilis- læknar hafa ekki getað fengið eðli- lega nýliðun í sinn hóp hefur að sjálfsögðu gert þeim erfitt fyrir og stuðlar ekki að bættri þjónustu. Breyting á þessu er ólíkleg, á með- an raunveruleg völd í heilsugæslu Reykvíkinga era í heilbrigðisráðu- neýtinu. Stormasamt timabil Mikill umbrota- og átakatími hófst í heilsugæslunni í Reykjavík með yfirtöku ríkisins á rekstri hennar. í stað heilbrigðisráðs Reykjavíkur, sem var skipað kjöm- um fulltrúum Reykvíkinga, kom áðumefnt samstarfsráð heilsu- gæslustöðva, þar sem ráðherra- skipaðir aðilar úr einum og sama stjómmálaflokki vora allsráðandi. Ég ætla ekki að rifja þessar deilur upp í smáatriðum, en tiltölulega lygnt hefur verið yfir vötnum heil- sugæslunnar í Reykjavík á þessu ári, miðað við þann stórsjó, sem var á árunum 1990-1991. Þannig eftir í uppbyggingu heilsugæslu- virðist nú ríkjandi nokkur eining stöðva, þar sem landsbyggðin var um það, að æskilegt sé að hafa látin hafa forgang, sem var að fleiri en eitt kerfi og fleiri en eitt rekstrarform í heilsugæslunni í Reykjavík. Einnig hefur mönnum orðið ljóst, að betra er að nýta kosti eldra kerfís heilsugæslu og koma á aukinni samvinnu milli þess og nýs forms heilsugæslu, en að leggja eldra kerfið niður og reisa nýtt á rústum þess. Með ólíkum kerfum og rekstrarformum skapast forsendur fyrir samkeppni og val- frelsi sjúklinga. Mísmunandi rekstrarform eru æskileg í Reykjavík eru nú rekin þijú form heilsugæslu. í fyrsta lagi rík- isreknar heilsugæslustöðvar, sem lúta stjómun svokallaðra heilsu- gæsluumdæma, en fjögur heilsu- gæsluumdæmi era í borginni og fímmta umdæmið, vesturbærinn sunnan Hringbrautar, lýtur stjóm heilsugæslustöðvarinnar á Sel- tjamamesi. í öðra lagi starfar í borginni tuttugu og einn sjálfstætt starfandi heimilislæknir, sem út- vega sér starfsaðstöðu og aðstoð- arfólk sjálfír. Þessir læknar sinna almennri læknisþjónustu en hjúkr- un og hefðbundin heilsuvemd fer ekki fram á þeirra vegum. Þeir starfa einnig síður hverfisbundið en heilsugæslustöðvamar. í þriðja lagi er rekin heilsugæslustöð af læknum í Álftamýri 5. Læknamir geta ekki kallast eiginlegir verk- takar, því ríkið keypti búnað þeirra og starfaðstöðu. Éngu að síður er hér um merka tilraun að ræða, sem getur ratt brautina til frekari einkavæðingar í heilsugæslukerf- inu, þar sem læknar, hjúkranar- fræðingar og annað starfsfólk vinnur að mestu hverfisbundið við lækningar, hjúkran og heilsuvemd. Fjórða tegund rekstrarforms í heilsugæslunni í Reykjavík er nú til umræðu. Fimm sjálfstætt starf- andi heimilislæknar í Kringlunni, þ. á m. undirritaður, hafa gert stjóm heilsugæslunnar tilboð um að reka heilsugæslustöð fyrir nær- liggjandi hverfí. Sá grandvallar- munur er á þessu tilboði og rekstri heilsugæslustöðvarinnar í Álfta- mýri, að læknamir í Kringlunni bjóðast til að leggja allt til sjálfír, bæði húsnæði, búnað pg starfsfólk. Þannig yrði um hreina verktaka- starfsemi að ræða, ef samningar nást milli læknanna og stjórnar heilsugæslunnar. Tilboði læknanna hefur verið vel tekið í stjóm heilsu- gæslunnar en óljóst er um undir- tektir í heilbrigðisráðuneytinu. Mis- munandi rekstrarform og sam- keppni í heilsugæslunni vinna gegn stöðnun og metnaðarleysi, sem allt- af getur þróast í einlitu kerfi, þar sem starfsfólkið er jafnvel æviráð- ið. Samhæfing þjónustuþátta Ein þyngstu rök fyrir tilflutningi stjómar heilsugæslunnar frá ríkinu til sveitarfélaganna er samhæfing heilbrigðisþjónustu og félagslegrar þjónustu. Heilsugæslan, þ.m.t. heimahjúkran, er rekin á vegum ríkisins, en heimilishjálp og önnur félagsleg þjónusta á vegum sveit- arfélaganna. Þetta veldur talsverð- um erfíðleikum í samhæfíngu þess- ara þjónustuþátta og til að auka á ósamræmið er önnur hverfaskipt- ing í félagsmálaþjónustu Reykja- víkurborgar en í heilsugæslunni. Þegar heilsugæslan verður færð á ný til sveitarfélaganna, má vænta þess að aukin samhæfing og betri nýting fjármuna náist fram í þess- um mikilvægu þjónustuþáttum. Sameining sveitarfélaga er höfuðnauðsyn Ég hef hér að framan fært rök fyrir því, að sveitarfélögin séu heppilegri aðili en ríkisvaldið til að sjá um heilbrigðisþjónustu eins og ýmsa aðra staðbundna þjónustu fyrir íbúa sína. En ef sveitarfélögin eiga að hafa bolmagn til þess, verða þau að sameinast í færri og sterk- ari einingar með öragga tek- justofna. Þá fyrst næst fram aukið sjálfstæði sveitarfélaga, sem mun auka valddreifíngu og minnka mið- stýringu í íslensku þjóðfélagi. Höfundur er læknir og varaborgarfulltrúi iReykjavik.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.