Morgunblaðið - 15.12.1992, Qupperneq 46

46
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1992
*vhv"!——:—1—*r—rr—n—m—m—í—• r r~r— ?—
Kjaradeilan í Álverinu
Hefðbimdin heimtufrekja eða
vísir af því sem koma skal?
eftir Grétar
Þorleifsson
Kjaradeilan hjá íslenska álver-
inu í Straumsvík er óleyst, þegar
þetta er ritað. Hótanir deiluaðila
ganga á víxl, hótað er aðgerðum
og jafnvel lokun.
Það er eðlilegt, þar sem þjóðar-
hagsmunir eru í húfi, að landsmenn
sem þekkja deiluna að takmörkuðu
leyti, spyiji spuminga að sem þess-
ara:
Eru starfsmenn ÍSAL með kröf-
ur fram yfir það sem aðrir hafa
fengið að undanförnu?
Hvers vegna felldi VSÍ miðl-
unartillögu sáttasemjara?
Er fyrirtækið kúgað stjórnunar-
lega af verkalýðsfélögunum?
Kröfur ísalstarfsmanna og
miðlunartillagan
Starfsmenn ÍSAL gerðu frá upp-
hafi kröfur um sambærilegar
launahækkanir og aðrir hefðu
fengið með þjóðarsáttinni svo-
nefndu. Því til viðbótar voru kröfur
um ýmsar breytingar á samningi
aðila, bæði stórar og smærri.
VSÍ-ÍSAL lögðu hins vegar fram
tilboð er fól í sér:
Afnám forgangsréttarákvæða
fyrir sum störf og auknar heimild-
ir til að fela verktökum þau störf
er niður féllu.
Einhliða ákvörðun stjómenda
um að breyta vinnufýrirkomulagi
án samráðs við starfsmenn.
Niðurfellingu kaffitíma gegn
greiðslu.
Skýr ákvæði um að mönnun
væri í höndun fýrirtækisins.
Að samkomulag um skiptingu
ábata af hagræðingu í rekstrinum
verði fellt út.
Þetta tilboð VSÍ-ÍSAL hlaut síð-
an nafnið „skilyrði“ eins og síðar
verður vikið að.
í mars sl. gengu starfsmenn
ÍSAL inn í þá samfylkingu, sem
myndat hafði þá ASÍ og BSRB og
ákváðu að fylgja þeirri lausn er
þar kæmi upp.
Sagan er þekkt. Eftir rúmlega
átta mánaða þjark varð samkomu-
lag milli deiluaðila um að ríkis-
sáttasemjari legði fram formlega
miðlunartillögu, sem tæki til allra
kjaradeilna í landinu, sem fól það
í sér að laun hækkuðu um 1,7%
og nánast öllum sérkröfum ýtt út
af borðinu.
Þessa málsmeðferð sætti ÍSAL
sig hins vegar ekki við og brá á
það ráð að svipta VSÍ umboði til
slíkra málalykta og setti áðurnefnd
skilyrði fyrir samþykki miðlunartil-
lögunnar. Jafnvel heyrðist því
fleygt að ÍSAL myndi ganga úr
VSÍ ef ekki yrði tekið tillit til
sjónarmiða þess. Allt var því kom-
ið í hnút á ný. Lausn á heildardeil-
unni var nú háð lausn deilunnar í
Straumsvík. Til að leysa þennan
hnút féllust viðkomandi verkalýðs-
félög á að sáttasemjari legði fram
samhljóða en sjálfstæða tillögu
gagnvart ÍSAL.
Atkvæðagreiðsla fór fram og
samþykktu yfir 90% starfsmanna
miðlunartillöguna, en 15 manna
framkvæmdastjórn VSÍ felldi hana
að kröfu ÍSAL. Ástæður sagðar
ófrávíkjanleg skilyrði ÍSAL. Það
er því ljóst að starfsmenn ÍSAL
eru ekki með aðrar kröfur en þær
að VSÍ-ÍSAL samþykki miðlunart-
illöguna án tafar.
En þá er rétt að líta á skilyrðin
og kanna réttmæti þess að ISAL
sé ofurselt valdagræðgi verkalýðs-
félaganna.
Forgangsréttur/verktakamál
Að ósk ISAL var strax í fyrsta
samningi um álverið 1970 gert ráð
fyrir fastráðningu starfsmanna á
svokallaðar „þjónustudeildir“. Þær
áttu að annast viðhald og viðgerð-
ir á tækjum og mannvirkjum, ræst-
ingar og framreiðslu í mötuneyti.
Ástæðan var sú, að ÍSAL vildi
ekki taka þá áhættu, að fá ekki
verktaka tafarlaust þegar bilanir
kæmu ugp. Þá þegar var gert ráð
fyrir að ÍSAL gæti látið verktaka
annast ákveðna þætti þjónustunn-
ar, svo sem meiri háttar viðhalds-
verkefni, sérhæfð verkefni og
mannvirkjagerð. Þetta fyrirkomu-
lag hefur gilt síðan, þó þannig að
talsvert hefur fækkað fastráðnum
starfsmönnum, og verktaka aukist.
Dæmi eru um verktöku, sem tekur
til nokkurra klukkustunda í vinnu
og verktakatilkynningar nálgast
nú hundraðið sl. 12 mánuði. Þrátt
fyrir þetta telur ÍSAL frjálsræði
sitt ekki nægjanlegt og síðasta til-
boð ÍSAL hljóðar upp á afnám
forgangsréttarákvæða og tilboð
um að kaupa starfsmenn bygg-
ingadeildar og ræstingakonur út
úr störfum sínum með greiðslum
sem fara eftir ævialdri og starfs-
aldri. í stað fastráðningar er boð-
inn verktakasamningur um ein-
hvern tíma. Hér er um að ræða
fólk, sem í sumum tilfellum hefur
starfað hjá fyrirtækinu frá upphafi
og vill ekki gerast verktakar. Auk
þess ætti þetta fólk mjög erfitt
með að komast í önnur störf með
tilliti til atvinnuástands. Verka-
lýðsfélögin hafa boðið upp á við-
ræður um endurskoðun og hugsan-
lega rýmkun á verktakayfirlýsing-
unni, en ÍSAL hefur hafnað því.
Forgangsréttarákvæði eru til í
öllum kjarasamningum, einnig eru
ákvæði um verktöku í mörgum
þeirra, en verktökunni eru sniðnar
reglur sem taka mið af forgangs-
réttarákvæðum. Krafa ISAL í
þessu efni er því um aukinn rétt,
fram yfir önnur fyrirtæki í land-
inu, og ég spyr, eru launþegar til-
búnir til að semja um brottnám
forgangsréttar til starfa?
Vinnufyrirkomulag
starfsmanna
I kjarasamningi ISAL er að
finna samkomulag um nær allar
tegundir vinnufyrirkomulags, sem
hugsast getur, allt frá 40 stunda
vinnuviku upp í þrískiptar vaktir
alla daga vikunnar. í þessum
samningi eins og flestum kjara-
samningum er breyting á vinnufyr-
irkomulagi háð samkomulagi
starfsmanna og fyrirtækis. Ákvæði
um einhliða ákvörðun vinnuveit-
enda þekki ég ekki í kjarasamning-
um ASÍ-félaganna. Krafa ÍSAL er
hins vegar sú, að fyrirtækið geti
einhliða breytt vinnufyrirkomulagi,
án tillits til þess hver vilji starfs-
manna er. Sem dæmi má nefna
að fyrirtækið gæti þá einhliða sett
menn sem vinna 8 stundir á dag,
virka daga, yfir á þrískiptar vaktir
alla daga vikunnar.
Verkalýðsfélögin hafa beðið
ÍSAL um að leggja fram hugmynd-
ir um þá vinnustaði, þar sem þeir
telja þörf á breytingu á gildistíma
samnings, sem yrðu þá bomar
Grétar Þorleifsson
„Það er vandséð að
verkalýðsfélögin geti
hér eftir litið svo á, að
Vinnuveitendasam-
bandið hafi burði til að
semja um heildarlausn-
ir í kjaradeilum, þegar
einu fyrirtæki tekst að
pakka því svo gersam-
lega saman.“
undir starfsmenn á viðkomandi
vinnustað, en ÍSAL hafnar því og
stendur fast á kröfu sinni um ein-
hliða ákvörðunarrétt.
Hér er því önnur krafa um auk-
inn rétt ISAL, fram yfir önnur
fyrirtæki.
Niðurfelling kaffitíma
í nær öllum kjarasamningum er
heimild til að haga töku matar-
og kaffitíma með öðrum hætti en
segir í samningi. Slíkt er háð sam-
komulagi fyrirtækis við starfs-
menn á ' viðkomandi vinnustað.
Samkomulag var gert um þetta
atriði hjá ÍSAL 1990 og samþykkt
af þorra starfsmanna, en sumar
deildir höfnuðu því. Verkalýðsfé-
lögin hafa boðist til að leggja slíkt
samkomulag fyrir starfsmenn á
ný, en fyrirtækið telur það ekki
nægja. ÍSAL vill fortakslaust að
kaffitímar falli brott, óháð vilja
starfsmanna. Enn ein krafa um
sérstakan stjórnunarrétt ÍSAL.
Fyrirtækið stjórni mönnum
Þessi krafa er nánast óskiljan-
leg, þar sem þegar liggur fyrir
skýr yfirlýsing verkalýðsfélaganna
í þessu efni "6g óumdeilt, að fyrir-
tækið ráði fy'öldi starfsmanna
hveiju sinni. Hins vegar er rétt að
benda á ábyrgð stjórnenda allra
fyrirtækja; að haga mannafjölda í
hlutfalli við verkefni.
Hagræðingarsamkomulag
Síðasta skilyrði ISAL er um
það, að samkomulag um hagræð-
ingu í rekstri og skiptingu ábata
af henni, sem gert var 1990, verði
fellt úr gildi, en samkomulagið tók
meðal annarra þátta til fækkunar
á starfsmönnum.
Eftir gildistöku samkomulagsins
reiknaði nefnd skipuð fulltrúum
fyrirtækis og starfsmanna út
nokkur tilvik, Þar sem talið var
að hagræðing hefði náðst. Um
sumt varð fullt samkomulag, en
um önnur atriði ekki.
Þegar koma átti til greiðslu í
þeim tilvikum sem óumdeild voru,
brá svo við, að forstjóri ÍSAL
stöðvaði greiðslu og krafðist ógild-
ingar á samkomulaginu. Verka-
lýðsfélögin hafa boðið upp á við-
ræður um endurskoðun og einföld-
un samkomulagsins, gegn því að
fyrirtækið greiði þegar óumdeildan
ábata. Því er hafnað og jafnframt
hafnað að ræða skiptingu ábata
af hagræðingu. Það er með öllu
óskiljanlegt, að VSÍ skuli láta orða
sig við slíka málsmeðferð, þegar
haft er í huga að VSÍ hefur hamr-
að á því, að forsenda launabreyt-
inga sé hagræðing.
Valdagræðgi verkalýðsfélaga
Ég tel ekki, með tilliti til þess
sem á undan er sagt, að ég þurfi
að fara mörgum orðum um stjórn-
unarrétt ÍSAL. Verkalýðsfélögin
hafa ekki haft í frammi tilburði til
þess að ráða meira hjá ÍSAL en
lög og samningar kveða á um.
Hins vegar væri athugandi hvort
staðan væri þessi hjá ÍSAL, ef
starfsmenn og stéttarfélög þeirra
hefðu verið í nánara samráði um
starfsemina.
Tilgangur ÍSAL/VSÍ
Erfitt er að leggja mat á það
hver tilgangur þessara aðila er
með slikum vinnubrögðum. Ég
bendi á viðræður við tvo aðila um
hugsanlega byggingu álverksmiðja
á Islandi. Það skapar ekki jákvætt
viðhorf þeirra aðila að horfa upp
á slíkar deilur. ÍSAL leitar einnig
eftir lægra orkuverði, eða vill með
öðrum orðum að almenningur
greiði enn stærri hluta af orku-
notkun ÍSAL. Þá er ekki ónýtt að
hóta lokun. í þriðja lagi vil ég
benda á fyrirhugaða gildistöku
samnings um Evrópskt efnahags-
svæði nú um áramót. Það er vitað,
að það er yfirlýst skoðun vinnuveit-
enda í ÉB-löndunum að veikja
þurfi verkalýðshreyfingar í þessum
löndum. VSI hefur einnig tekið upp
miklu harðari stefnu að undan-
fömu gagnvart túlkunum á rétt-
indum launþega. Sjáum við i þess-
ari deilu klærnar seilast til Is-
lands? Eru þessi vinnubrögð það
sem koma skal? Niðurfelling
grundvallarréttinda verkafólks í
Straumsvík væri gott fordæmi fyr-
ir vinnuveitendur til notkunar í
öðrum samningum.
Afleiðingar deilunnar
Það er að mínu mati ljóst, hvort
sem deilan í Straumsvík leysist
fyrr eða síðar, að verkalýðssamtök-
in verða að endurmeta hlutina í
ljósi hennar. Menn verða að skoða
hvort það traust sem verkalýðs-
hreyfingin hefur sýnt VSÍ sé á
rökum reist, með tilliti til þess tví-
skinnungs sem samtök vinnuveit-
enda hafa sýnt í þessu máli.
Ég bendi í þessu sambandi á
tvískinnunginn er VSÍ tekur þátt
í að krefjast ógildingar kjaradóms
með lagasetningu þar sem launa-
hækkanir urðu of miklar, miðað
við miðlunartilllögu, en neitar á
sama tíma á sjötta hundrað laun-
þegum um miðlunartillöguna.
Það er vandséð að verkalýðsfé-
lögin geti hér eftir litið svo á, að
Vinnuveitendasambandið hafi
burði til að semja um heildarlausn-
ir í kjaradeilum, þegar einu fyrir-
tæki tekst að pakka því svo ger-
samlega saman, að það neyðist til
að bijóta grundvallaratriði í sam-
komulagi aðila vinnumarkaðarins
um lausn allra kjarasamninga á
sama grunni.
Það er einnig ljóst, að verkalýðs-
hreyfingin verður að krefja stjórn-
völd um að almenningur verði
miklu betur upplýstur um áhrif
samningsins um efnahagssvæði
Evrópu á atvinnulíf hér á landi.
Og það er einnig ljóst, að krafan
um þjóðaratkvæði um þann samn-
ing hlýtur að öðlast meira gildi en
ella eftir reynsluna af ÍSAL-deil-
unni. Afleiðingar þessarar kjara-
deilu eru því langt í frá ljósar í
dag, en geta orðið tímamarkandi
hvað varðar samskipti aðila vinnu-
markaðarins í framtíðinni.
Höfundur er formaður Félags
byggingariðnaðarmanna í
Hafnarfirði.
Eggjabakka-
dýnur eru yfirdýn-
ur sem bæta til muna
eiginleika flestra rúma séu
þær rétt notaðar. Þær eru notað-
ar á heilbrigðisstofnunum og fjölmörg
um heimilum um land allt með frábærum
árangri. Eggjabakkadýnurnar frá Lystadún -
Snæland loftræsta, verma og mýkja og hafa einstak
lega góða fjöðrunareiginleika. í þeim er 35 kg/m3 svampur
(hvítur), sem er opinn og heldur vel fjöðrun sinni.
Notkun: Til að eggjabakkadýnur þjóni tilgangi sínum þurfa þær að
uppfylla ákveðnar kröfur um stífleika, þykkt og endingu. Dýnan frá
Lystadún - Snæland gerir einmitt það - og gott betur. Lítið við og
kynnið ykkur kosti hennar - eða fáið lánsdýnu með heim. Framleiðum
auk þess svampdýnur og latexdýnur í mörgum stífleikum og skv. máli.
- Stuðningspúði skv. sniði. - Æfingadýnur. - Pullur og púða.
- Lagfærum og klæðum gamlar dýnur og púða.
Skútuvogi 11
LYSTADUN-SNÆLAND hf
124 Reykjavík Sími 91-814655
Sendum í póstkröfu um land allt