Morgunblaðið - 13.02.1993, Page 10

Morgunblaðið - 13.02.1993, Page 10
10 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. FEBRUAR 1993 Ljóðasýning Stefáns Harðar Grímssonar í dag, laugardaginn 13. febr- úar, opnar í miðrými Kjarvals- staða sýning á ljóðum eftir Stef- án Hörð Grímsson, en um þessar mundir er liðin hálf öld síðan fyrsta ljóð hans, Gamall fiski- maður, birtist á prenti í tímarit- inu Helgafelli. Sýningin stendur til 7. mars. Með þessari sýningu taka Kjarvalsstaðir og Ríkisút- varpið-Rás 1 upp þráðinn að nýju frá fyrra ári en þessir aðilar hafa staðið saman að ljóðasýn- ingum frá því haustið 1991. Ljóðasýningarnar hafa vakið verðskuldaða athygli, en á þeim eru Ijóð höfunda tekin og stækkuð eða fest þannig upp að gestir gætu skoðað þau í nýju ljósi. Með sýning- unum hafa opnast nýir möguleikar fyrir íslensk skáld I rými sem áður var nær einvörðungu helgað mynd- listinni, en jafnframt vekja sýning- araar margræðar spurningar um ljóðlist nútímans og framsetningu hennar. Stefán Hörður Grímsson er fæddur árið 1925, og var sjómaður framan af ævinni og má sjá þess glögg merki í fyrstu bók hans, Glugginn snýr í norður, sem út kom árið 1946. Með ljóðabókinni Svait- álfadans (1951) skipaði Stefán sér í flokk mikilhæfustu skálda eftir- stríðsáranna, atómskáldanna svo- kölluðu sem innleiddu nýjan stíl í íslenska Ijóðagerð um miðja öldina og mikill styr stóð um á sínum tíma. Stefán hefur sent frá sér sex ljóðabækur, nú seinast Yfir heiðan morgunn (1989) en fyrir hana hlaut Stefán Hörður Grímsson. hann íslensku bókmenntaverðlaun- in í fyrsta skiptið sem þau voru veitt. í kynningu sem hanga mun á sýningunni, segir Eysteinn Þor- valdsson m.a.: „Á ferli sínum hefur Stefán Hörður gjaman ort með ádeilubrag um rangindi og rányrkju mannsins á jörðinni en þó hefur hann fyrst og fremst ort um dýr- mæti lífsins og mannlegra sam- skipta, varðveislu náttúruverðmæta og um ástina." Ljóðstíll Stefáns ein- kennist af knöppu formi, hnitmið- uðu orðfæri og mikilli myndvísi, einkum sérkennilegum myndhverf- ingum. Gengið í kringum einibeijatré Kvikmyndir Arnaldur Indriðason Einiberjatréð („The Juniper Tree“). Sýnd í Háskólabíói. Leik- stjóri og handritshöfundur: Nietzchka Keene. Aðalhlutverk: Björk Guðmundsdóttir, Bryndís Petra Bragadóttir, Valdimar Orn Flygenring, Guðrún S. Gísladóttir og Geirlaug Sunna Þormar. ís- lenskt-bandarískt samvinnuverk- efni. 1991. Hún tók það fram Nietzchka Keene, leikstjóri og handritshöfund- ur Einibeijatrésins eða „The Juniper Tree“, í stuttri tölu fyrir frumsýn- ingu myndarinnar í Háskólabíói, að hér væri enginn Tortímandi á ferð- inni eða Ógnareðli hvað varðar bæði innihald og aðsókn — og vakti nokkra kátínu. Einibeijatréð er sannarlega af allt öðrum toga, krefj- andi og persónulegt höfundarverk svo ekki sé minnst á torráðið en Keene gaf engar formúlur til lausn- ar heldur bauð áhorfendum að taka myndinni sinni að vild. Fyrir það fyrsta viðurkennir Eini- beijatréð engin landamæri. Hún er byggð að nokkru leyti á ævintýri Grimmsbræðra, leikstjóri og höf- undur kemur frá Bandaríkjunum með helling af tækniliði, leikararnir eru allir íslenskir en tala ensku með sínum íslenska hreim og myndin er með íslenskum texta svo íslenskir áhorfendur geti skilið landa sína. Og það er T. S. Eliot sem gefur tóninn með kvæði sínu, „Ash Wedn- esday“. Það eru heldur engin landamæri í myndinni sjálfri eða ákveðinn tími nema hinar breiðu miðaldir. Það er jafnvel lítill munur dags og nætur í svart/hvítri myndatökunni. Ein vís- bending um tíma er að galdraof- sóknir virðast í gangi. ísland gegnir engu hlutverki sem ísland heldur notar Keene hið berangurslega og eyðilega og hijóstruga stuðlabergs- og klettalandslag (sem gæti þess vegna verið úr tilvitnuðu kvæði Eli- ots) fyrir viðeigandi leiktjöld um dulúðuga, stundum harkalega og stundum fallega sögu af sjálfsbjarg- arviðleitni nornar (og margt fleira), sem eins og óvart gengur of langt. Bryndís Petra Bragadóttir leikur nornina Kötlu eða skulum við segja konu sem kann sitthvað fyrir sér í göldrum en Björk Guðmundsdóttir er yngri systir hennar, Margit. Þær eru á flótta eftir að móðir þeirra hefur verið brennd á báli fyrir galdra og halda á afvikinn stað þar sem býr Jóhann (Valdimar Örn Fiygen- ring) bóndi ásamt syni sínum Jónasi (Geirlaug Sunna Þormar). Katla særir bóndann til lags við sig en drengurinn Jónas viðurkennir ekki stjúpmóður sína. Hann vingast hins- vegar við Margit, sem býr yfir skyggnigáfu, og á fundi við móður sína, leikin af Guðrúnu S. Gísladótt- ur, úti í náttúrunni en stundar ekki kukl eins og systir hennar. Átökin á milli sonarins og Kötlu magnast og enda í harmleik þar sem kernur vel í ljós af hvetju nákvæmlega nomir eru ofsóttar í heimi myndar- innar. Ógnareðli er þetta ekki, svo mik- ið er víst. Þetta er kvikmyndahátíða- matur fyrir þá sem leggja sig eftir krefjandi kvikmyndaverkum. Mynd- in er merkilega íslensk, gæti rétt eins verið uppúr íslenskri þjóðsögu um galdra; hin svart/hvíta mynda- taka af íslenskri náttúm, leikaramir og efnið sjálft magnar þá tilfinn- ingu. Yfirbragðið fornlegt og frá- sögnin hæg. Keene virðist þekkja vel til galdramála — þau öll eru mjög sannfærandi — og samúðar gætir í garð Kötlu svo myndin verð- ur aldrei ógnvekjandi eða spenn- andi. Sagan sjálf orkar aldrei mjög sterkt á mann, sennilega af því maður er svo upptekinn af því að fylgjast með íslendingum leika á ensku (það dregur að sér talsverða athygli þótt viðunandi sé), en hin draumkenndu, ljóðrænu myndskeið eru oft grípandi. Dæmi um það er þegar Björk og Guðrún ganga á bak við Seljalandsfoss. Leikurinn er þokkalegur á ensk- unni. Sérstaklega er Bryndís Petra sterk sem Katla og Björk lýsir vel bamslegu sakleysi Margit, sem er 13 ára. Valdimar Örn er bóndinn Jóhann sem hálf er ráðvilltur í stöð- unni, Geirlaug Sunna Þormar er fín sem drengurinn Jónas og Guðrún S. Gísladóttir góðmennskan uppmál- uð sem verndarengill Margit. íslandskynning í U ngverj alandi UNGVERJUM hefur í vetur boðist að kynna sér náttúrufar og fleira ÉOsieíM máQ Umsjónarmaður Gísli Jónsson Sigurður skólameistari Guð- mundsson varð einu sinni sam- ferða einum lærisveina sinna á leið út fyrir Hlið. Skrifiegt próf hafði verið um morguninn, og Meistari spurði nemandann hvemig honum hefði gengið. „Illa,“ var svarið, „ég var ekki í stuði.“ Skólameistari hváði hátt og bætti við: „í hveiju voru þér ekki?“ Hann skildi ekki orð- ið stuð í þessu samhengi. Mér var ekki fyrir löngu sýnt bréf frá sr. Matthíasi Jochums- syni sem hann hafði skrifað 1891. Þar segir skáldið: „Ég er illa upplagður (klaufalegt orð)...“ Umsjónarmaður fór að gamni sínu að grennslast fyrir um orð- myndina upplagður sem skáld- prestinum orðfima þótti klaufa- legt. í Blöndal segir að upp- lagður sé lýsingarháttur þátíðar af uppleggja, gefur líka sam- setningarnar upplagsvefur og upplagsbóndi, en um síðara orðið segir að það tákni bónda sem býr inni í landi, gagnstætt strandbónda (Kystbonde). Þá er að fletta upp sögninni að uppleggja og hún þýðir „að leggja upp“, og kemur aftur orðið upplagður (á dönsku op- lagt), og dæmi er nú gefið í fyrstu lotu „upplagður ljár“, þýtt á dönsku: „drejet opad (sa- al. at Æggen ikke skærer tæt).“ Þetta er talið sunnlenska. Þá kemur upplagður, b-liður („i Skoleslang“), og er þá haft um þann sem er vel lesinn og fyrir það kallaður „að koma upp“. Þetta er ekki búið. Blöndal segir líka að mál geti verið „al- veg upplagt", og síðast er þess getið, að sr. Björn Halldórsson hafi í orðabók sinni gefið merk- inguna „að ákveða" í sögninni að uppleggja. Elsta dæmi, sem Orðabók Háskólans hefur um upplagður í nákvæmlega sömu merkingu og sr. Matthías, er frá 1836, einnig úr bréfi. En einn seðill er þar með miklu eldra dæmi, en ekki liggur ljóst fyrir hvað upplagður merkir þar. ★ Þessi stafur styður afar mikið; minnka þrautir megnið hans mjög um brautir Isalands. (Jón Tómasson, 1847-1919, stuðlafall, frárfmað, mishent.) ★ Einhvern tíma minntist Magnús Jónsson í Hafnarfirði á mismunandi framburð eftir landshlutum, og þar sem hann kunni fræga vísu, sem menn eru ekki vissir um, hvernig vera eigi, þá birti ég hana hér í gerð Magn- úsar: Nordan hardan gerdi gard, geysihardur vard ’ann. Foldar svardar ennis ard upp í skardið bard ’ann. Magnús hafði líka frá þessu að segja: „Þegar ég gekk í Barnaskóla Hafnarfjarðar var einn kennar- anna þar úr Dalasýslunni — mikill hæfileikamaður. í kven- kynsorðum, þágufalli með greini, bar hann alltaf fram i- hljóð þar sem flestir aðrir hafa, samkvæmt rithættinum, u. Hann sagði til dæmis: „Við vor- um þarna nærri efst á síðinni, það var í þriðju líninni.“ Helgi Hjörvar var ekki alveg af sömu slóðum, en þó í nánd við Breiða- fjörðinn. Hann talaði líka svona, mér er t.d. í barnsminni þegar hann sagði í þingfréttunum: „Umræðinni er lokið, en at- kvæðagreiðslinni frestað .. Ekki vissi umsjónarmaður þetta. Hann Símalandi í Símalandi var símalandi í tólið. Símalandi af svefni reis hann þar fór símalandi í bólið. 679. þáttur Hann Símalandi í Símalandi bjó símaskuldum vafínn. Hann Símalandi í Símalandi dó var símalandi grafinn. (Þórarinn Eldjárn, f. 1949.) ★ Af orðinu hrafn hafa þessar samsetningar mannanafna kom- ist á blað hjá mér: Hrafnborg, Hrafndís, Hrafney, Hrafn- gerður, Hrafnheiður, Hrafn- hildur, Hrafnkatla, Hrafnkell, Hrafnlaug og Hrafnsvartur. Hvort sem þessar samsetningar eru ungar eða gamlar, eru þær sjaldgæfar nema Hrafnkell og Hrafnhildur. Um sumar hef ég aðeins eitt dæmi, svo sem prest- inn sem í Hítardal var á 14. öld og hét Hrafnsvartur Skeggja- son. Hrafnhildur er gott dæmi nafna sem færst hafa mjög í aukana á síðustu tímum, jafnvel þó að sé þijú atkvæði. Segja má að nafnið merki „dökk val- kytja“. Því bregður fyrir í Landnámu og íslendinga sög- um. Síðan fínnast ekki um það heimildir margar aldir. Það er ekki fyrr en í aðalmanntali 1910 að tvær eru á landinu, önnur fædd í Mýrasýslu, en hin í ísa- fjarðarsýslu. Síðan kemst nafnið í tísku. Árin 1921-50 voru svo skírðar 249 meyjar og í þjóð- skránni núna eru 768 Hrafnhild- ar, og aðeins fjórar þeirra heita svo síðara nafni. Hlymrekur handan kvað: Hún Monika Mist er í A, en á morgun strax flyst sería af krökkum í B, jafnvel Bína í C; þetta er bamflutningshysteria. Auk þess leggur Freygerður Magnúsdóttir á Akureyri til að roð verði kallað roð, en ekki „fiskaleður“ eins og þrásinnis hefur mátt heyra undanfarið. á Islandi. Þjóðminjasafnið í Búda- pest hýsti í sex vikur sýningu, setta saman úr efnivið sem fimmt- án Ungvcrjar öfluðu á Islandi síð- asta sumar; ljósmyndum, steinum og bergtegundum, blómjurtum og plöntum. Hingað til hafa Ungverj- ar helst þekkt ísland af bókmennt- um, þýðingum Njálssögu og skál- dögum Halldórs Laxness. Undirbúningur fimm vikna ís- landsferðar Ungveijanna stóð í næst- um ár og frumkvæði hennar átti hópur ungverskra náttúruvísinda- manna, Trientalis, sem farið hefur víða um heiminn, og fólk úr Ingólfs Arnarssonar félaginu sem starfar að hugaðarefnum íslandsvina í Búda- pest. Leiðangursstjóri var dr. György Szollát grasafræðingur hjá Ung- verska náttúrufræðisafninu. Einnig voru starfsmenn ungverska sjón- varpsins með í för, og ljósmyndari sem tók fjölda mynda er höfnuðu á sýningunni í Búdapest. Leiðangurs- menn komu til landsins með tvo rússajeppa og fóru á þeim suður frá Seyðisfírði, íjallabaksleið um Land- mannalaugar, í Þórsmörk og Suður- land og svo vestur á Snæfellsnes og um Norðurland; Mývatnssvæðið, og með Jökulsá frá Dettifossi í Herðu- breiðarlindir og Öskju. Gert er ráð fyrir að gefín verði út Ijósmynd- amappa um ísland á árinu og að sjón- varpið sýni heimildarmynd um ferð- ina um svipað leyti og frú Vigdís Finnbogadóttir kemur í opinbera heimsókn til Ungveijalands. Myrkir músíkdagar Tónlist Ragnar Björnsson Ráðhúsið var vettvangur Myrkra músíkdaga 10. febrúar en forvitnilegt er að kynnast móttökusal ráðhússins sem tón- leikasal jafnframt. Efnisskrá tón- leikanna var þó ekki sem heppi- legust til þess að svara þeirri spurningu, þar sem öll verk kvöldsins voru byggð að mestu á raftónlist, uppmagnaðri í hátölur- um. Á fögru kvöldi fyllist maður og rómantískum hugblæ við að horfa út yfir tjörnina, ef nú eitt- hvað skyídi vanta á rómantíkina í verkefnin innandyra og án þess- arar órökrænu tilfinningar, sem rómantík nefnist, viljum við ekki vera, hversu „töff“ sem við ann- ars teljum okkur. Scottish Dompe, eftir Karólínu Eiríksdótt- ur, var skrifað í tölvuhljóðveri háskólans í Glasgow 1992 og byggt á rafhljóðum eingöngu. Upphafið gat minnt á einhvers- konar sveitastemmningu, læ- kjarnið eða önnur vorhljóð, rann áfram án mikillar tilbreytni, og þó, gat jafnvel minnst á annan þáttinn úr Beethovens sjöttu, þó án næturgala- og „kuckucs"- söngs í lokin, ekki hástemmt verk, en látlaust og ekki of langt. Áfram hélt vorstemmningin í næsta verki, Rain eftir Nicky Hind, líklega Skoti. Djasskenndir ruddu sér inn í vorið að þessu sinni að og kvenmannsrödd, sem hafði ekkert að segja, „en sagði það dásamlega". „Verkið," segir höfundur „er byggt á samspili tilviljunar og ásetnings" og í lok- in virtist tilviljunin verða nokkuð ráðandi. Hljóðgerfill, ásamt Pétri Jónassyni, gítarleikara og höf- undi, Kjartani Ólafssyni, fluttu Tvíhljóð. Hér var heilmikið að gerast, og virtist verkið deyja út í eins konar hljómhvörfum í lokin, dálítið spennandi verk. Cho, eftir Þorstein Hauksson, er byggt á goðsögninni um ást Cho, hinnar grísku, til Narsissusar. Tónbandið er að mestu byggt á flautuleik Kolbeins Bjarnasonar, sem tekinn var upp í Kristskirkju og til þess notað bergmál kirkjunnar. Á tón- leikunum lék Kolbeinn á flautuna sína á móti sjálfum sér, þ.e. upp- tökunni úr Kristskirkju, og sýndi enn einu sinni sinn ágæta flautu- leik í bak og fyrir. Verkið var sniðuglega unnið, en kannski á mörkunum að verða ekki of langt. Síðasta verk kvöldsins átti Lár- us Halldór Grímsson, Tarzan goes to Hollywood. Þar léku með tón- bandinu Snorri Birgisson á píanó og Sigurður Flosason á saxófón. Kraftmikið verk, djasskennt, sem ekki kom á óvart, margar hug- myndir sem stundum héldu áfram sem improviseraður djass, en allt féll vel saman við tónbandið. Snorri og Sigurður spiluðu þetta verk, oft mjög erfitt, bæði leik- rænt og hrynrænt, með glæsi- brag.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.