Morgunblaðið - 13.02.1993, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 13.02.1993, Blaðsíða 14
14 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1993 Evrópska vinnuverndarárið Er húsasótt að ganga? eftir Víði Krisijánsson I mars á síðastliðnu ári var hringt í sjúkrabíla úr nýja dómhúsinu og um 40 starfsmenn fluttir á sjúkra- hús til rannsóknar. Meira en 700 starfsmenn voru síðan látnir yfirgefa bygginguna. Húsnæðið sem kostaði um þijá milljarða króna í byggingu hefur frá því þetta gerðist verið lag- fært fyrir um 75 milljónir króna, aðallega til að bæta inniloftið. Sem betur fer er þetta ekki saga af nýja Dómhúsinu við Lækjartorg, en þetta gerðist þó í raun og veru. í októberhefti Indoor Air Quality Update 1992 er ítarleg frásögn af héraðsdómhúsi í Wheaton í Illinois í Bandaríkjunum þar sem þetta gerð- ist. Þótt ástandið hafi hvorki fyrr né síðar verið eins alvarlegt og í mars hafa starfsmenn kvartað mikið yfir ýmsum vandamálum eins og höfuðverk, sárindum í hálsi og aug- um, útbrotum, stífluðu nefi og ýmsu öðru. Margir hafa fengið fyrirmæli frá læknum að mæta ekki í vinnu fyrr en komist hefur verið fyrir vandamálið. En hvað gerðist í mars? Ekki hef- ur fundist örugg skýring, en talið er hugsanlegt að röng stilling á raka- búnaði loftræstiskerfísins ásamt notkun á natríumsúlfíði í rakabúnaði hafí myndað „súrt regn“ í loftræsti- skerfinu sem dreifðist yfir starfs- menn. Varðandi önnur vandamál var talið að röng og ófullnægjandi loft- ræsting hefði valdið þar mestu. Húsasótt Húsasótt, hvað er nú það, spyija margir. Er hún smitandi? Eru húsin veik? Nei, með húsasótt er átt við að fólk finni fyrir tilteknum óþæg- indum í tilteknu húsi og þessi óþæg- indi hverfí þegar byggingin er yfir- gefín, að kvöldi eða um helgar eða í versta falli aðeins þegar farið er í lengra frí. í einstökum tilvikum verð- ur fólk að hætta í vinnunni vegna þessa. Mismunandi skilgreiningar eru til á húsasótt, en flestir telja að um húsasótt sé að ræða þegar fólk kvartar um óþægindi í nefí, hálsi, öndunarfærum, augum, húð, óskil- greint ofnæmi, þreytu, ógleði og svima meðan dvalist er í bygging- unni, en engin viðhlítandi skýring finnst. Stundum er um öll þessi ein- kenni að ræða, stundum bara sum þeirra. Sumir skilgreina húsasótt mjög þröngt, telja að aðeins sé um hana að ræða þegar búið sé að úti- loka öll þekkt atriði, sem valdið get- ið þessum einkennum. plötum og húsgögnum. Örverur sem geta myndast við rakaskemmdir geta losnað út í andrúmsloftið og þótt skemmdirnar séu inni í milli- veggjum eða undir gólfi geta örverur gefið frá sér mjög ertandi efni sem geta borist í gegnum byggingarefni. Þótt aðeins sé tekinn einn hópur efna eins og rokgjörn lífræn efni (Volatile Organic Compounds) geta tegundir þeirra verið á bilinu 100-300 í innilofti þótt styrkur hverrar tegundar sé að jafnaði mjög lítill. Víða hafa þó reykingar valdið mestri mengun innanhúss. Erlendis hefur komið fram að þessi vandamál eru frekar í nýlegum byggingum sem hafa stórt grunnfl- atarmál (eru „þykkar") og vélræna loftræstingu og þá yfírleitt ekki opn- anlega glugga. En þegar mengun í Hávaða -meðaltalshávaði -hávaðatoppar -tíðnigreining -ómtími Mengun -rokgjöm lífræn efni -örvemr og lífræn efni frá þeim -formaldehýð -ryk í andrúmslofti og á yfirborði (asbest, glemll, steinull o.fl.) Lýsingu -birta -ljómi Loftslagsþáttum og loftræstingu -hitastig -rakastig -geislahiti -yfirborðshiti -lofthraði og lofthreyfingar -loftmagn -loftgæði (C02-styrkur) -úttekt með sporgasaðferð Hvað veldur? Hér er yfírleitt um að ræða hús- næði þar sem ekki fer fram iðnaðar- starfsemi og mengun innanhúss því aðeins brot af því sem gerist víða annars staðar. Vitað er að ýmsir eðlis-, efna- og líffræðilegir þættir geta valdið þessum einkennum, yfir- leitt ekki einir sér en þó er það ekki útilokað. Óþægilegur hávaði, röng lýsing eða of hátt hitastig getur valdið höfuðverk og þreytu. Mörg efni sem em í lími, málningu og lakki eru mjög ertandi. Ef ekki er vel gengið frá einangrun eins og glerull eða steinull geta þræðir úr henni losnað út í andrúmsloftið og valdið ertingu í húð, öndunarfærum og augum. Þekkt er mengun form- aldehýðs sem er mjög ertandi efni og getur komið frá ýmsum spóna- inniloftinu er mæld og jafnframt t.d. hita- og rakastig er ástandið yfir- leitt betra í húsnæðinu sem hefur vélræna loftræstingu þótt það sé ekki algilt. Því hafa komið fram kenningar um að inniloft í húsnæði með vélrænni loftræstingu sé of „hreint" þannig að skynfæri líkam- ans verði ekki fyrir nægilegri ertingu sem sé nauðsynleg fyrir vellíðan. Tekið skal fram að aðstæður erlend- is geta verið allt aðrar en hér á landi, t.d. er oft þörf á loftkælingu erlend- is og hreinleiki innblásturslofts getur verið mjög mismunandi eftir borg- um. Hvað er til ráða? Auðvitað á að reyna að koma í veg fyrir að þessi vandamál komi upp. Strax við skipulagningu ætti Hagsmunamálin fremst í forgangsröð! eftir Kjartan Bendtsen Á þessum síðustu og verstu tímum hafa stúdentar átt í vök að veijast gegn niðurskurðarhnífí ríkisstjórnar- innar. Lánamálin eru í ijúkandi rúst og jafnrétti til náms óháð efnahag heyrir brátt sögunni til. í ljósi þessa er í raun alveg ótrúlegt hve lítið hefur farið fyrir baráttu SHÍ fyrir hagsmunum stúdenta og svo virðist sem forgangsröð mikilvægra mál- efna hafí eitthvað brenglast í stjóm- artíð Röskvumanna. SHÍ í samkeppni við deildarfélögin Núna, þegar miklir erfiðleiakr blasa við nemendum HÍ, kemur það glöggt í ljós, hversu óhentugt það er að SHÍ skuli telja það skyldu sína að halda úti félags- og menningar- málastarfsemi í samkeppni við deild- arfélögin. Það þarf ekki að fara mörgum orðum um þá auknu hagræðingu og skilvirkni, sem ynnist innan SHÍ, ef ráðið losaði sig undan þessari sjálf- sköpuðu ábyrgð. Það gæti þá beitt sér 100% að raunverulegum hags- munamálum stúdenta og Iosnað und- an því fargi sem félags- og menning- „Núna, þegar miklir erf- iðleikar blasa við nem- endum HÍ, kemur það glöggt í Ijós, hversu óhentugt það er að SHÍ skuli telja það skyldu sína að halda úti félags- og menningarmálastarfsemi í samkeppni við deildarfé- lögin.“ armá! eru að verða innan þess. Þessum málaflokkum væri þá al- farið komið í hendur deildarfélag- anna, sem starfa í mun nánari tengsl- um við nemendur skólans en SHÍ. Með stofnun félags deildarfélaga (FDHÍ) í haust myndaðist kjörin vett- vangur yfírumsjónar með stærri uppákomum og ætti félagið að geta tekið þá ábyrgð af höndum SHI. Hagsmunabaráttan sorg- lega dauf Það er ekkert vafamál að umrædd breyting á starfsemi SHÍ er nauðsyn- Iegt grundvallaratriði ef tryggja á markvissa og öfluga hagsmunabar- Kjartan Bendtsen áttu fyrir kjörum stúdenta sem mér finnst vera sorglega dauf um þessar mundir. Höfundur cr nemi í bókmenntafræði ogskipar 3. sæti á framboðlista Vöku til Stúdentaráðs. Víðir Kristjánsson „En e.t.v. ætti fyrst og fremst að skipuleggja byggingar og aðstæður innanhúss þannig að sér- hver geti lagað umhverfið að þörfum sínum, þar með talið hitastig, ferskloft, lýsingu o.s.frv.“ að hafa í huga staðsetningu hús- næðis, t.d. með tilliti til umferðar og ríkjandi vindáttar. Velja ber þau byggingarefni sem menga sem minnst. Alls ekki ætti að taka hús- næði í notkun fyrr en það er fulltil- búið, en mörg dæmi eru um það að verið sé að ganga frá margs konar aðstöðu löngu eftir að starfsemin er hafin. Erlendis hefur stundum verið gripið til þess ráðs að „baka“ húsnæðið fyrir notkun, þ.e. að hita það mjög mikið og loftræsta það síðan til að flýta fyrir uppgufun óæskilegra efna. En e.t.v. ætti fyrst og fremst að skipuleggja byggingar og aðstæður innanhúss þannig að sérhver geti lagað umhverfið að þörfum sínum, þar með talið hita- stig, ferskloft, lýsingu o.s.frv. En hvað á að gera þegar vanda- málin eru komin upp? Mikilvægt er að bregðast fljótt við annars er hætta á að sjálf umræðan um vanda- málið geti haft áhrif á starfsfólk þannig að erfítt geti reynst að átta sig á því. Það er æskilegt að fá þverfaglega aðstoða þannig að ekki sé einblínt á einungis einn ákveðinn þátt, t.d. loftræstikerfið. Mengunar- mælingar og aðrar mælingar geta verið nauðsynlegar, en þær eru yfír- leitt mjög kostnaðarsamar og skila stundum ekki öðrum árangri en að útiloka ýmsa þætti án þess að finna orsökina. Til að reyna að komast hjá miklum kostnaði er ráðlegt að unnið sé í áföngum þannig að þegar einum áfanga er lokið sé lagt mat á árangurinn og ákvörðun tekin um hvort framhaldsaðgerða sé þörf. Þar sem aðferðin sem notuð er við að meta vandann og síðan úrbætur er yfirleitt sú að leggja spurníngalista fyrir starfsmenn eða hafa við þá stöðluð viðtöl þá verður að hafa sál- ræn áhrif í huga. Á norrænu vinnu- umhverfisþingi sem haldið var hér á landi í september síðastliðnum greindi dr. David P. Wyon, enskur sérfræðingur sem starfar í Svíþjóð, frá aðferðum sem hann notaði við úrbætur á nýlegu sjúkrahúsi í Mál- mey í Svíþjóð þar sem upp höfðu komið vandamál með líðan starfs- fólks. Til að reyna að útiloka sálræn áhrif hafði hann alltaf viðmiðunar- hóp þegar hann kannaði hvort ein- hveijar breytingar skiluðu árangri. Ef hann breytti t.d. loftræstingu hjá einum hópi lét hann annan hóp halda að sama væri gert hjá honum og bar síðan niðurstöðurnar saman. Ef ástandið lagaðist eingöngu hjá þeim hópi þar sem breytingar voru gerðar á loftræstingunni mátti draga þær ályktanir að um raunverulegar úr- bætur væri að ræða. Ef ástandið batnaði hjá báðum hópum var ekki hægt að útiloka að um sálræn áhrif væri að ræða. Þessi aðferð getur þó verið mjög flókin í framkvæmd í mörgum tilvikum. Benda mætti á margar erlendar heimildir um húsasótt, fyrirbyggj- andi aðgerðir og leiðir til úrbóta. Vinnueftirlit ríkisins hefur gefið út leiðbeiningarit sem ber heitið „Inni- loft og líðan fólks" þar sem fjallað er ítarlegar um þessi mál en unnt er í grein sem þessari. í ritinu er m.a. aðgerðalisti sem styðjast má við þegar leitað er að orsökum húsasótt- ar og unnið að úrbótum. Ennfremur getur Vinnueftirlitið gert ýmsar mælingar eins og t.d. sjá töflu Lokaorð Eins og áður sagði eru áhrif ýmissa eðlis-, efna- og líffræðilegra þátta vel þekkt og hafa verið stað- fest með tilraunum. Mjög skiptar skoðanir eru þó á ýmsum atriðum og má þar nefna áhrif jónahlutfalls í andrúmsloftinu og rafsegulsviðs á líðan manna. Ekki hefur verið sýnt fram á að magn neikvæðra jóna í andrúmsloftinu hafi bein lífeðlis- fræðileg áhrif á menn. Vitað er að með notkun jónatækja getur dregið úr ryki í andrúmsloftinu við það að rykagnirnar hlaðast upp og falla út á veggi, skrifborð eða aðra innan- stokksmuni. Það er þó varla hægt að mæla með þessari aðferð til að draga úr rykmengun, heldur ætti að komast fyrir upptök hennar. Mikl- ar umræður og rannsóknir eru í Svíþjóð á hvort ákveðnir einstakling- ar geti haft ofnæmi fyrir rafsegul- sviði en niðurstöður rannsóknanna liggja ekki fyrir. Ekki má þó rugla þessu saman við rannsóknir á hugs- anlegri krabbameinshættu vegna rafsegulsviðs. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir að hveiju er leitað og velja aðferð og mælitæki ef nauðsyn kref- ur í samræmi við það. Þegar mælt er rykmagn í andrúmsloftinu segir það að sjálfsögðu ekkert til um hvort óþægindin stafí af formaldehýði frá spónaplötum. Gera verður kröfu um að það sé vel skilgreint hvað verið er að mæla, hvc^t það eru röntgen- geislar, jónahlutfall, styrkur rok- gjarnra efna, formaldehýð eða ryk og ef mæla á rafsegulsvið þá á hvaða tíðnisviði það er, hvort það eru ör- bylgjur, útvarpsbylgjur o.s.frv. Velja verður síðan mælitæki eins og áður sagði í samræmi við það. Þar skipt- ir ekki máli hvort tækið heitir Spectral Analyzer, Multi-gas Monit- or eða annað, hvort það er dýrt eða ódýrt, ef það er gert til að mæla t.d. rafsegulsvið mælir það bylgjur á ákveðnu tíðnisviði en ekki t.d. óskilgreinda strauma í umhverfinu. Það er ekki nægilegt að dýr mælir gefi útslag eða sýni tölu á skjá ef ekki er verið að mæla það sem hann er gerður fyrir. Mikilvægt er að nið- urstöður séu túlkaðar í samræmi við þá þekkingu sem fyrir hendi er á áhrifum þess sem verið er að mæla, hvort sem það er mengun eða annað. Höfundur er deildarstjóri hollustuháttadeildar Vinnueftir- lits ríkisins. Málþing um stríðsglæpi ORATOR, félag laganema, gengst fyrir málþingi um stríðs- glæpi þriðjudaginn 16. febrúar nk. Frummælendur verða Ágúst Hjörtur Ingþórsson heimspekingur, sem mun fjalla um efnið frá heim- spekilegu sjónarhorni, Guðmundur Eiríksson þjóðréttarfræðingur, sem m.a. mun segja frá tillögum um alþjóðlegan refsidómstól, og Eiríkur Tómasson hrl., sem fjalla mun um íslensk lagaákvæði um stríðsglæpi og skyld afbrot. Fundarstjóri verður Sigurður Líndal prófessor. Málþingið hefst kl. 11 í Norræna húsinu og er öllum opið meðan húsrúm leyfir. (Fréttatilkynning)

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.