Morgunblaðið - 06.05.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. MAI 1993
15
og betra læknisfræðilegu eftirliti
og betri aðbúnaði andlega og líkam-
lega, sem leiðir til betri heilsu.
Á horni Eiríksgötu og Þorfinns-
götu í Reykjavík stendur Fæðingar-
heimili Reykjavíkur og hefur staðið
þar í tæp 33 ár. Innandyra er allt
til reiðu, en harðlokað. Reykjavíkur-
borg hefur ítrekað boðið Landspítal-
anum að nýta húsnæði Fæðingar-
heimilisins án endurgjalds, en það
boð er ekki þegið. Hvað veldur? —
íslenskar konur og kvennasamtök
hafa ítrekað farið fram á að borgin
taki aftur að sér rekstur heimilis-
ins, en allt kemur fyrir ekki. Hvað
veldur? Þegar borgin færði Land-
spítalanum Fæðingarheimilið á silf-
urfati, datt að sjálfsögðu engum í
hug að þær forsendur sem fyrir því
voru yrðu virtar á vettugi. Starf-
semin átti að haldast óbreytt en
með öðrum stjórnendum. Loforðin
sem gefin voru, brugðust næsta
dag. Hvað veldur?
Að lokum viljum við láta í ljós
afar mikla ánægju yfir öðru, þessu
máli í raun óskylt að hluta, sem
kom fram í nefndum þætti, þar sem
því var haldið fram að læknar væru
„málsvarar ófædda barnsins" og
að það ætti að „spyija barnið“ (þ.e.
um vilja þess) og að verið væri að
tala um „einstaklinga, sem eru
orðnir til“ (þ.e. börnin) tilvitnunum
lýkur. Þetta eru dásamleg tíðindi,
sem leiða væntanlega til þess að
breyting verður á skelfingum fóst-
ureyðinga á íslandi, því fóstureyð-
ingareglan hefur verið sú að konan
hefur haft óskorað vald tl að velja
og hún hefur haft val til að fara í
fóstureyðingu. Fóstureyðingabarn-
ið hefur ekki haft málsvara í lækna-
stétt á íslandi, svo vitað sé, né hef-
ur barnið verið spurt hvað það vilji.
Hinsvegar er fæðingarreglan sú
í dag að konan hefur ekkert val
um það hvar hún fæðir lifandi barn
sitt, né er blessað barnið spurt ráða,
enda ekki hægt um vik. Allir vita
þó að streituumhverfi getur haft
neikvæð áhrif á barnið í móðurlífi,
sem of oft veldur óöryggi, sem leið-
ir til óþarfa inngripa. Hver efast
um að barninu líði best að koma inn
í faðm fjölskyldu sinnar í sem frið-
sæjustu umhverfi.
íslenskar ljósmæður, konur og
foreldrar hljóta að hafa rétt til þess
að hafa skoðun með tilliti til barns-
hafandi kvenna: Að þær fái að
fæða börn sín heima hjá sér ef þær
óska þess og fái til þess aðstoð.
Að Reykjavíkurborgtaki Fæðingar-
heimilið til sín aftur fyrst Landspít-
alinn treystir sér ekki til að reka
það. Að Fæðingarheimilið verði rek-
ið sem sjálfstæð stofnun, ekki sem
kot eða hjáleiga, sem gripið er til
vegna þrýstings og „toppa“ í fæð-
ingum, heldur sem valkostur á árs-
grundvelli til frambúðar, með úr-
valsliði lækna og ljósmæðra, svo
sem áður var.
Höfundar eru ljósmæður.
Olafur Friðriksson stofnaði jafn-
aðarmannafélag* á Akureyri 1914
eftirBraga
Sigurjónsson
í eftirmælum, sem birtust 14.
febrúar sl. í Morgunblaðinu um Ein-
ar Olgeirsson, er sagt að hann hafi
haft forgöngu um stofnun jafnaðar-
mannafélags á Akureyri 1924. Þar
sem forsaga þess máls er eðlilega
ekki rakin í stuttri eftirmælagrein,
kann vel að vera, að Iesendur, sem
ekki vita þá forsögu að neinu, hafi
ályktað sem svo, að jafnaðarmanna-
félag hafi fyrst verið stofnað á Akur-
eyri 1924. Svo var ekki. Það gerðist
1914. Frumkvöðull að því var Ólafur
Friðriksson, forgöngumaður að
stofnun Alþýðuflokksins og Alþýðu-
sambandsins 1916. Þriðja jafnaðar-
mannafélagið var svo stofnað á
Akureyri 1932.
Þar sem framangreindar félags-
stofnanir hafa sögulegt gildi varð-
andi stofnun og starfsemi eins af
stjórnmálaflokkum landsins þar með
stjórnmálasögu þjóðarinnar, skal hér
skýrt í stuttu máli frá stofnun félaga
þessara og hafðir að heimild minnis-
punktar Erlings Friðjónssonar, lengi
kaupfélagsstjóra á Akureyri, þing-
manns um skeið og um fjölda ára
áðalforvígismanns verkafólks á Ak-
ureyri í kaupgjalds- og kjaramálum.
Hann var einn af stofnendum allra
hinna þriggja jafnaðarmannafélaga
á Akureyri, meðstofnandi tveggja,
frumkvöðull eins. Beinar tilvitnanir
í minnispunkta EF eru hér hafðar
innan tilvitnunarmerkja, en letur-
breytingar og svigaskýringar eru
undirritaðs:
„Jafnaðarmannafélagið Akur er
þriðja félagið hér í bæ (Akureyri)
með nafninu jafnaðarmannafélag,
en svo hét það frá stofnun þess 17.
apríl 1932 til 25. febrúar 1939, en
þá á aðalfundi félagsins er nafni
þess breytt í Alþýðuflokksfélag Ak-
ureyrar. Fyrsta jafnaðarmannafé-
lagið, sem stofnað var hér og um
leið fyrsta jafnaðarmannafélag
landsins, var stofnað að tilhlutan
Ólafs Friðrikssonar vorið 1914. Er
því stofnun þess þriðja þjóðlífshreyf-
ingin, sem_ átt hefir upptök sín á
Akureyri. Áður hefir verið talið Góð-
templarareglan og Ungmennafélög-
in. (Hið síðara umdeilt.) Stofnendur
þessa félags voru Ólafur Friðriksson,
Finnur Jónsson (siðar alþingismaður
og ráðherra), Ingimar Eydal (síðar
lengi ritstjóri vikublaðsins Dags, föð-
urafi Ingimars Eydal, hins nýlátna,
landskunna tónlistarmanns), Halldór
Friðjónsson (árum saman ritstjóri
vikublaðsins Verkamannsins og síð-
ar Alþýðumannsins) og Erlingur
Friðjónsson. Félagið mun hafa heitið
Jafnaðarmannafélagið á Akureyri.
Ólafur Friðriksson, sem var aðal-
krafturinn í félaginu, flutti burtu úr
bænum stuttu eftir að félagið var
stofnað (flutti til Reykjavíkur 1915)
og þeir fundir, sem haldnir voru í
félaginu, voru aðallega til þess að
lesa bækur um hugðarefni félags-
manna.“
Síðan rekur EF, að félagið hafi
verið of fámennt til að halda „fundi
með ræðuhöldum", en þeir félagar
hafi „kryddað fundi Verkamannafé-
lags Akureyrar með kenningum
jafnaðarstefnunnar", enda hafa þrír
stofnendanna verið í VA: „Halldór
Friðjónsson formaður þess og við
Finnur Jónsson nokkurs konar róðr-
arkarlar á skútunni ásamt mörgum
góðum liðsmönnum innan VA.“
„Það verður ekki dregið í efa, að
bein áhrif frá Jafnaðarmannafélag-
inu valda því að VA býður fram
fulltrúaefni við bæjarstjórnarkosn-
ingar í janúar 1915 og nær meira
atkvæðamagni við kosningarnar en
andstæðingarnir, sem voru samein-
aðir um einn framboðslista, þar sem
á oddinum voru Stefán Stefánsson,
skólameistari, og Björn Líndal, lög-
fræðingur, en framboðslisti VA fékk
7 atkvæða meirihluta fram yfir lista
borgaranna. (I þetta sinn kosnir
aðeins 2 bæjarfulltrúar og hlaut
Erlingur Friðjónsson kosningu af
lista VA og sat síðan í bæjarstjórn
Akureyrar samfleytt í 31 ár.)
Verkamannafélagið hafði aldrei
áður reynt að koma manni að í
bæjarstjórn, en nú hafði það fundið
svo til máttar síns, að við allar bæjar-
stjórnarkosningar, sem fóru fram á
Akureyri 1915-1925, bauð það fram
fulltrúaefni og fékk ætíð meira at-
kvæðamagn en andstæðingarnir,
enda naut það fulltingis framsóknar-
manna hér við þær kosningar, áttu
jafnan einn til tvo fulltrúa á lista
VA. Eftir þennan óvænta og mikla
kosningasigur VA 1915, fer það
einnig að taka þátt í framboði til
Alþingis. í ágústmánuði 1916 er
maður héðan af Akureyri á lands-
lista jafnaðarmanna við aiþingis-
kosningar (landskjör þá í fyrsta sinn,
kjósa skyldi 6 landskjörna menn til
Alþingis og 6 til vara. Erlingur Frið-
jónsson og Otto N. Þorláksson skip-
uðu landslista jafnaðarmanna) og
21. október sama ár fara fram kjör-
dæmakosningar til Alþingis. Eru þá
3 þingmannaefni í framboði hér á
Akureyri í fyrsta sinn í sögu bæjar-
ins: þeir Erlingur Friðjónsson frá
jafnaðarmönnum, Magnús Krist-
jánsson frá heimastjórnarmönnum
Ólafur Friðriksson
og Sigurður Einarsson (Hlíðar) og
er framboð hans talið stutt af nokkr-
um kaupmönnum og óháðum bænd-
um eftir því sem „Kosningablað"
greinir frá, gefið út af nokkrum
verkamönnum 20. október 1916 til
stuðnings Erlingi Friðjónssyni við
kosningarnar. Ábyrgðarmaður var
Finnur Jónsson, einn af stofnendum
Jafnaðarmannafélagsins, og þarf
ekki að efa, að aðrir, sem stóðu að
útgáfu blaðsins hafi verið úr því og
kjörfylgið sótt í VA. Við kosningu
féllu atkvæði þannig, að Magnús
Kristjánsson fékk 212 atkvæði, Erl-
ingur Friðjónsson 155 og Sigurður
Einarsson 112.“
Þessu næst segir Erlingur Frið-
jónsson svo frá í minnispunktum sín-
um, að „Kosningablað“ hafi aðeins
komið einu sinni út, en í nóvember
1918 hafi þeir bræður hann og Hall-
dór hafið útgáfu blaðsins Verka-
mannsins, Halldór ritstjóri, hann
ábyrgðarmaður.
Kom það blað síðan óslitið út til
1930 sem málgagn jafnaðarmanna
á Akureyri. Síðan segir Erlingur
Friðjónsson orðrétt:
„Um 1920 mun hið fyrsta Jafnað-
armannafélag hafa verið hætt störf-
um, enda flutti um það leyti Finnur
Jónsson burtu úr bænum, en hann
var einstakur áhugamaður og grjót-
páll í málefnum jafnaðarmanna.
Olafur Friðriksson farinn fyrir all-
löngu og var það hið mesta áfall
fyrir þessi málefni að missa þá báða
úr bænum. Ingimar Eydal var stutt
í félaginu, en málum jafnaðarmanna
jafnan hliðhollur í bæjarstjórn. Ann-
að Jafnaðarmannafélag var stofnað
hér 3. júlí 1924 að tiihlutan Einars
Olgeirssonar. Hét það Jafnaðar-
mannafélag Akureyrar."
Síðan segir Erlingur Friðjónsson
í minnispunktum sínum, að eftir
stofnun Jafnaðarmannafélags Akur-
eyrar hafi ekki verið samstarf um
bæjarstjórnarkosningar á Akureyri
milli jafnaðarmanna og framsóknar-
manna, en samstarf hafi verið um
alþingiskosningar 1927. Þá hiaut
Erlingur Friðjónsson kosningu til
Alþingis, felldi Björn Líndal frá þing-
setu.
Viðauki
Samstarf Erlings Friðjónssonar
og Einars Olgeirssonar virðist hafa
verið náið og traust árin 1924-
1930. Saman unnu þeir að stofnun
Verkalýðssambands Norðurlands og
var Erlingur kosinn forseti þess (for-
maður) og Einar ritari. Hér er dreg-
ið í efa, að það sé sannfræði, sem
stendur í einum eftirmælanna um
Einar Olgeirssonar í Morgunblaðinu
14. febrúar sl., að Jónas frá Hriflu
hafi reynt „að kaupa hann með því
að ráða hann forstjóra Síldareinka-
sölunnar". Svo sem kunnugt er voru
Erlingur Friðjónsson og Ingvar
Pálmason flutningsmennirnir að
frumvarpi laganna um Síldareinka-
sölu ríkisins 1928, og stóðu Alþýðu-
flokkur og Framsóknarflokkur sam-
an um samþykkt þeirra. Svonefnd
síldarútflutningsnefnd fór með yfir-
stjórn einkasölunnar, skipuð 5
mönnum. Voru 3 kosnir af Álþingi,
en Verkalýðssamband Norðurlands
og síldarútvegsmenn sinn manninn
hvor aðilinn. Síldarútflutningsnefnd
var þessi í fyrstu: Erlingur, Ingvar
og Björn Líndal af Alþingis hálfu,
Steinþór Guðmundsson frá VN og
Ásgeir Pétursson frá útvegsmönn-
um. Erlingur var kjörinn formaður
nefndarinnar. Hún réð Ingvar
Pálmason og Einar Olgeirsson sem
framkvæmdastjóra og Pétur A.
Ólafsson skrifstofustjóra. Kosning
nefndarmanna bendir til helminga-
skipta samþykktarflokkanna, þ.e.
Erlingur Friðjónsson kosinn af AI-
þýðuflokknum og Ingvar Pálmason
af Framsóknarflokknum. Sama virð-
ist sem framkvæmdastjórana: Al-
þýðuflokkurinn ræður Einari, Fram-
sókn Ingvari. Hið nána samstarf
milli Erlings og Einars heima á
Akureyri, þegar hér var statt sögu,
hefir ugglaust ráðið a.m.k. verulegu
um, að Einar velst í starfið, sem og
hitt, að hann hafði staðið að sölu
síldar til Rússlands árinu árinu áður
en beiðni nokkurra síldarsaltenda
hérlendis kom til, og þótti takast það
betur en ekki.
Höfndur er fv. alþingismaður og
rádherra Alþýðuflokksins.
VOR7HBO
Fjölhæfur og góður
æfingabekkur.
Verð kr. 21.000.-
Stgr. kr. 19.950.-
ð? NP'
v
Ath. takmarkað magn
á þessu verði.
Heil æfingastöð fyrir heimili.
Fjölmargar æfingar og þrekstigi að
auki á frábæru verði.
Verð kr. 64.500.- Stgr. kr. 59.985,-
-friskandi verslun-
SKEIFUNNI 19- SÍMI 681717- FAX 813064
Sportver • Glerárgötu 28 • Akureyri • S: 96-11445