Morgunblaðið - 29.05.1993, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1993
hvað
SLYSADEELD Borgarspítalans
er aldarfjórðungsgömul í dag. Á
þeim tíma hefur orðið bylting í
móttöku, aðhlynningu, grein-
ingu og meðferð á allri þeirri
þjónustu sem deildinni er ætlað
að veita. Það mæðir mikið á
deildinni og þeim sem þar
starfa, því árlegur meðalfjöldi
þeirra sem þangað leita er um
40.000. Inni í þeirri tölu eru
ekki aðeins þeir sem lenda í slys-
um. Á slysadeild er einnig al-
hliða móttaka fyrir veikt fólk
nótt sem nýtan dag.
Ágrip af sögunni
Tryggvi Þorsteinsson yfírlæknir
hefur unnið við slysadeild Borgar-
spítalans frá upphafi. Ferill hans
nær þó lengra aftur í tímann, en
hann var frá árinu 1961 læknir við
slysavarðstofuna meðan hún var
til húsa í heilsavemdarstöðinni við
Barónsstíg. Tryggvi segir að þegar
hann var við nám við HI, á árunum
fyrir 1950, hafi engin sérstök mót-
taka verið fyrir meiðsli af þeirri
stærðargráðu sem ekki var hægt
að sinna á stofum heimilislækna,
en þurftu ekki beinlínis á spítala-
vistun að halda. Sem dæmi mætti
nefna minni háttar beinbrot, lið-
hlaup, tognanir, stærri skurði,
ígerðir og hvers konar áverka, sem
menn þurftu annars að fara með
til læknis. Var þá leitað til hinna
spítalanna. Landspítala og Landa-
kots. Á Landspítala var aðstaða
afar erfið, engin biðstofa eða rann-
sóknaraðstaða. Læknar voru fálið-
aðir og langur biðtími og af-
greiðsla ungs og óreynds læknis
var oft hlutskipti þeirra sem leita
þurftu aðstoðar. Tryggvi heldur
áfram:
„Reykjavík var vaxandi og var
því þörf fyrir einhvers konar slysa-
móttöku orðin mjög brýn. Frá árinu
1943 var starfandi læknavarðstofa
í Austurbæjarskólanum í Reykja-
vík, sem sá um og skipulagði kvöld-
og helgarvitjanir í heimahús og
starfaði frá klukkan 18 á kvöldin
til klukkan 8 á morgnanna og auk
þess um helgar. Þama var einnig
sinnt slysum og bráðum vandamál-
um fólks og var læknavarðstofan
undanfari slysavarðstofunnar.
Þegar Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur tók til starfa var gert
ráð fyrir húsnæði fyrir slysamót-
töku á fyrstu hæð, sem var opnuð
1955, og tók Haukur Kristjánsson
læknir við stjómun hennar. Hann
var hámenntaður bæklunarlæknir
frá Bandaríkjunum og byggði
þarna upp mjög góða slysamóttöku
miðað við þær aðstæður sem hús-
næðið bauð upp á. Var þetta þýð-
ingamikil ráðstöfun og geysimikil
framför í heilbrigðismálum borgar-
innar. Auk skoðunarherbergja og
aðstöðu til röntgenrannsókna var
þama lítil skurðstofa og aðgerða-
herbergi fyrir beinbrotameðferð og
gipsumbúðir. Þannig var hægt að
gera þarna að stærri sárum, með-
höndla þau brot sem ekki þurftu
spítalavistunar við, gera við lið-
hlaup, meðhöndla djúpar ígerðir og
sinna flestum meiðslum á fullnægj-
andi hátt. Að sjálfsögðu vom það
ekki aðeins meiðsli og slys sem
leitað var með til slysavarðstofunn-
ar heldur hvers konar önnur bráð
vandamál.“
Og Tryggvi segir enn frá:
„Bygging Borgarspítala hófst 1954
en innanhúsvinna dróst á langinn
og tók miklu lengri tíma en ráð-
gert hafði verið í upphafi. Þegar
svo loks kom að því að hægt væri
að undirbúa flutning frá Heilsu-
vemdarstöðinni í Borgarspítalann
kom í ljós að ekki var verulegur
áhugi hjá ráðamönnum spítalans
nýja fyrir því að slysamóttakan
fengi þar inni. Sem betur fór, náð-
ist þó samkomulag um þau mál og
átti þáverandi borgarlæknir, Jón
Sigurðsson, stóran þátt í því.
I mai 1968 flutti svo slysavarð-
stofan frá Barónsstíg í byggingu
Borgarspítalans í Fossvogi og fékk
nú nýtt heiti og kölluð slysadeild
Borgarspítalans. Öll aðstaða ger-
breyttist vegna aukins húsnæðis,
fleiri lækna við deildina, samvinnu
við hinar deildir spítalans og ekki
síst vegna þess að læknar deildar-
innar fengu nú sína eigin legudeild
og gátu sinnt sjúklingum sínum
sjálfír. Samhæfing deilda spítalans
óx ár frá ári og vom nú allir sem
hlut áttu að máli samþykkir því
að byggja upp raunverulegan bráð-
aspítala.
Gagnstætt fyrri hugmyndum
ýmissa frammámanna varð það
ljósara með hveiju árinu sem leið,
að slysamóttakan var síður en svo
dragbítur á starfsemi spítalans,
miklu fremur mátti kalla hana líf-
akkeri hans.
Heilaskurðlækningár hófust við
spítalann haustið 1971, sem var
geysimerkur áfangi í sögu spítal-
ans, og mátti nú heita að Borgar-
spítalinn sinnti öllum bráðasjúk-
dómum og slysum á Stór-Reykja-
víkursvæðinu, nema þeim bmna-
slysum sem spítalavistunar þurfti
við.
í lok október 1979 flutti móttaka
slysadeildar úr húsnæði sínu á 2.
hæð í E-álmu í nýtt húsnæði á
G-álmu þar sem húsrými var stór-
aukið með sérútbúnu herbergi til
endurlífgunar og til móttöku á
stórslösuðum. Aðstaða fyrir mót-
töku, greiningu og meðferð á bráð-
veikum og stórslösuðum breyttist
þannig verulega til batnaðar. I lok
október var svo opnuð móttöku-
deild fyrir þá sem komu í eftirlit
og endurmat."
Almennur rekstur og ný deild
Frá byijun hefur slysadeildin
gegnt mikilvægu hlutverki sem
kennslustofnun innan læknadeildar
HÍ. Við deildina starfar einn pró-
fessor og tveir lektorar. Lækna-
Fyrir skömmu lenti ung stúlka í
fiskvinnslu í þeirri raun að stórslas-
ast á hendi. Var reynt að bjarga
einum fingri hennar og lá hún lengi
á skurðarborðinu og það tvisvar
fremur en einu sinni. Þessa aðgerð
gerðu þeir Magnús Páll og Rögn-
valdur Þorleifsson, sem hefur verið
við flestar erfiðar aðgerðir af þessu
tagi í gegnum árin og frægt var er
hann saumaði nærfellt heila hönd
aftur á unga stúlku fyrir nokkrum
árum. En Magnús var með ákveðna
„nýjung" í farteskinu sem skipti
sköpum um að aðgerðin sú sem hér
um ræðir fór eins vel og hægt var
að vonast til. „Nýjungin" er höfð í
gæsalöppum vegna þess að hór er
ekki beint um nýjung að ræða í
þess orðs fyllstu merkingu. Aðferðin
var þekkt í læknavísindum miðalda,
en áherslurnar nú eru ekki alveg
þær sömu. „Það sýnir sig oft að það
er ekki rétt að slíta sig alveg frá
rótunum," segir Magnús og lýsir
því síðan hvernig læknavísindi nú-
tímans taka í þjónustu sína blóðsug-
ur þegar vissar aðstæður eru fyrir
hendi. Hér er ekki átt við þessar
sem sofa í líkkistum á daginn og
vippa sér svo í gervi leðurblaka er
rökkva tekur, heldur hin óásjálegu
lindýr sem eru jafnan flestum til
ama, en á miðöldum var það talin
allra meina bót að taka blóð með
blóðsugu. Má heita að þau vísindi
hafí verið með ólíkindum er fólk
hrundi niður úr drepsóttum, en það
er önnur saga.
En þegar bjarga þarf fingri við
þessar kringumstæður koma sér-
stakar ræktaðar blóðsugur í góðar
þarfír og Magnús lýsir nú hvemig:
„Blóðstreymi getur verið mismun-
andi þegar svona slys ber að hönd-
um, en í þessu tilviki var blóð-
streymi inn í fíngurinn gott, en
streymið út úr honum aftur á móti
lélegt. Það endar með því að allt
stíflast á tengingum og þá er í óefni
komið. Þá notum við blóðsugur til
að opna fyrir blóð úr fingrinum.
Sugurnar sjúga sig þá fastar við
fíngurgóminn. Það tekur þær hálfa
til eina klukkustund að athafna sig
og þá sleppa þær, eða eru látnar
sleppa. Þær hafa þá náð að opna
Slysadeild Borgarspítalans heldur upp á 25 ára afmælið í dag
„Fólk á hér samastað
sem á bjátar“
Aldarfj ór ðungur Morgunbiaw/júHus
í 25 ÁR hefur á níunda hundrað þúsunda sjúkra og slasaðra sótt þjónustu til þessarar miðstöðvar.
stúdentar á 4. og 6. ári eru í nám-
skeiðum frá byrjun september og
út maí ár hvert og nemar úr öðrum
skólum, svo sem Stýrimannaskól-
anum, koma einnig til námskeiða,
enda geta þeir þurft að grípa til
grundvallarmeðferðar við illar að-
stæður í starfi sínu. Enn fremur
koma á deildina hjúkrunarnemar,
röntgentækninemar, sjúkraflutn-
ingamenn á námskeiðum o.fl. Pál-
ína Ásgeirsdóttir hefur verið „við-
loðandi" slysadeildina síðustu 11
ár og hjúkrunarstjóri hennar síðan
1. maí síðastliðinn . Hún segir að
Slysadeildin sé erilsamur, en að
sama skapi góður vinnustaður.
„Hingað komu tæplega 41.000
manns til aðhlynningar á síðasta
ári og hæst hefur talan orðið um
47.000. Þetta er fólk á öllum aldri
og ekki síst unga fólkið, enda er
það mest á ferðinni. Frá því að
deildin flutti í þessa álmu árið 1979
hefur starfsemin vaxið jafnt og
þétt. í dag sinnir deildin móttöku
slasaðra og bráðveikra. Ennfremur
er á deildinni skurðstofa fyrir
minniháttar aðgerðir og sólar-
hringslegudeild með 8 rúmum. í
febrúar síðastliðnum rættist lang-
þráður draumur að geta haft hjúkr-
unarfræðing í móttöku slysadeild-
ar. Þann 8. mars síðastliðinn var
formlega opnuð neyðarmóttaka
fyrir fórnarlömb nauðgana. Það er
til mikilla bóta að hafa allt sem
heyrir undir sh'ka þjónustu og með-
ferð á einum stað,“ segir Pálína.
Tilkoma neyðarmóttökunnar
breytti miklu. Pálína segir að í
beinu framhaldi hafi margir af
báðum kynjum nýtt sér móttök-
una,“ segir Pálína.
Venjulegur dagur á slysadeild-
inni er erilsamur. Misjafnlega þó.
Það koma álagstímar. En á venju-
legum degi eru 8 hjúkrunarfræð-
ingar á vakt, á nóttunni eru þeir
yfírleitt 3 til 4. Þá er alltaf læknir
á húsvakt, maður sem á að nást í
nokkuð auðveldlega. Annar sér-
fræðingur er á svokallaðri bakvakt
og gerir hann aðgerðir ef þörf kref-
ur. Aðstoðarlæknar eru einn til
þrír, eftir hvaða tími sólarhrings
er, og í móttökunni eru 1-2 mót-
tökuritarar, auk móttökuhjúkrun-
arfræðings sem metur ástand
sjúklings við komu og forgangsrað-
ar til meðferðar. Þá eru 2-3 starfs-
stúlkur í þrifum og snúningum og
sjúkraliðar starfa við aðhlynningu
á sólarhringslegudeild. „Þetta er
því fjöldi af hvítklæddu fólki þegar
mest er,“ segir Pálína og minnir
á, að sumar tölurnar sem hún
nefndi geti breyst á álagstímum.
Pálína segir að gerðar hafi verið
biðkannanir á slysadeildinni sem
leitt hafa í ljós að meðalbiðtími á
biðstofu er tæplega 15 mínútur og
meðalmeðferðartími er tæpar 93
mínútur. „En þó hér sé oft mikið
að gera, þá er þetta vinsæll vinnu-
staður. Hér er ekki um hefðbundna
deildarvinnu að ræða, heldur fjöl-
breytilega bráðavinnu. Einmitt
vegna þess og stöðugra framfara
í hjúkrun og læknisfræði sem tengj-
ast bráðaþjónustu, hefur slysa-
deildin boðið hjúkrunarfræðingum
upp á námskeið. Einnig er starf-
andi fræðslunefnd meðal hjúkrun-
arfræðinga sem skipuleggur reglu-
lega fyrirlestra. Marsmánuður sl.
var tileinkaður hópslysaviðbúnaði á
Borgarspítalanum. Hjúkrunar-
fræðingar og læknar slysadeildar
tóku virkan þátt í undirbúningi og
framkvæmd hans, enda hefur
slysadeildin stóru hlutverki að
gegna í heildarskipulagi Almanna-
varna ríkisins. í heild verður að
segja að þjónustan er góð og fer
batnandi."
Framtíðin, áherslur
Brynjólfur Mogensen er for-
stöðumaður og yfirlæknir slysa-
deildarinnar og hann segir að mik-
il þróun hafi verið í bráðaþjónustu
síðustu árin. „Það lifa fleiri af en
áður, mikið slasaðir ná sér betur.
Tæknin er meiri, meðferðin betri
Aukin þekking og tækni eykur afköst og gæði
Ekkí gott að slíta sig
alveg frá rótunum
AUKIN þekking er ein af meginástæðunum fyrir því að þjónusta hef-
ur batnað á slysadeildinni og afköstin stórbatnað. Fyrir um tveimur
árum hófu þrír ungir læknar störf eftir langt sérnám, Magnús Páll
Albertsson sérfræðingur í handarskurðlækningum, Ragnar Jónsson
sérfræðingur í bakskurðlækninguni og Jón Baldursson sérfræðingur
í bráðalækningum. Þeir Magnús og Ragnar menntuðu sig í Svíþjóð,
en Jón á hinn bóginn í Bandaríkjunum. Því fer fjarri að hér gefist
rúm til að tíunda allt það sem aukin þekking hefur haft í för með
sér. Eitthvað skal þó tínt til.