Morgunblaðið - 24.08.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. ÁGÚST 1993
Sumarsýning-
Listasafns Islands
Jón Stefánsson: Frá ytri höfninni. 1926.
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Ein er sú skylda sem hvílir á
opinberum listasöfnum öðrum
aðilum fremur, en það er að bjóða
gestum sínum upp á reglulegt
yfirlit yfir íslenska myndlist í ein-
hverju formi. Listasafn Islands
og Listasafn Reykjavíkur á
Kjarvalsstöðum hafa sinnt þess-
ari skyldu með góðum yfirlitssýn-
ingum yfir viss tímabil eða við-
fangsefni, eða þá haldið yfírlits-
sýningar yfir feril einstakra lista-
manna. Slíkar sýningar kalla á
mikla vinnu í undirbúningi og
uppsetningu, og geta því ekki
orðið of margar á hveiju ári;
þess á milli verður að grípa til
annarra ráða, og því er alltaf
einhver sýningartími í hvoru
safni, þar sem sýnt er nokkuð
úrval verka úr eigu safnsins, en
í báðum tilvikum er af miklu að
taka, einkum hjá Listasafni Is-
lands.
í sumar hefur staðið í Lista-
safni íslands sýning, sem í raun
má skipta í fjóra hluta, þar sem
í hverjum sal safnsins er uppi
sérstök sýning, og þar situr í
öndvegi sýningin á verkum úr
safni Markúsar ívarssonar, sem
gefín voru tii Listasafns íslands.
Markús ívarsson var sennilega
einn merkilegasti persónuleiki
listalífsins í Reykjavík á fyrri
hluta aldarinnar, og ævi hans
örugglega verðugra efni í bók
en ýmissa þeirra andlegu smá-
menna, sem hafa fengið ritaðar
um sig langar rullur. Hér var á
ferðinni iðnaðarmaður, sem setti
á fót eigið fyrirtæki, sem átti
eftir að eflast og verða eitt af
stórfyrirtækjum landsins; en á
sama tíma var hann haldinn
óstjórnlegum áhuga á myndlist,
og notaði takmörkuð fjárráð
óspart til að kaupa verk ungra
listamanna, sem aðrir litu ekki
við á þeim tíma. Þannig keypti
hann mynd af Gunnlaugi Schev-
ing við upphaf hans ferils í öldu-
dal kreppunnar 1932, og hann
varð fyrsti íslendingurinn til að
kaupa mynd af Svavari Guðna-
syni 1935, og átti þannig sinn
þátt í því að Svavar komst til
náms í Kaupmannahöfn.
Sýningin á úrvali úr safni
Markúsar í sal 2 staðfestir einnig
að hann hafði mikla tilfínningu
fyrir myndlist, og var smekkmað-
ur á það sem hann keypti. Á
sýningunni eru verk eftir alla
helstu listamenn sem voru að
koma fram á miili stríða, og
nægir að benda á verk eins og
„íslenskir listamenn við skiln-
ingstréð" (1919) eftir Jóhannes
Kjarval, „Frá ytri höfninni“
(1926) eftir Jón Stefánsson,
„Hagavatn" (1929) eftir Finn
Jónsson, sem hefur ekki notið
verðskuldaðrar athygli, og „Frá
Reykjavíkurhöfn" (1931) eftir
Þorvald Skúlason, hið klassíska
kreppumálverk, ef svo má segja.
Þarna eru fleiri meistaraverk
á ferðinni, og þessi sýning ein
og sér er þess virði að gera sér
ferð í Listasafnið; helst er að
maður sakni sýningarskrár og
frekari upplýsinga en er að finna
á litlu veggspjaldi.
Stærsti salur safnsins hefur
verið lagður undir umfangsmestu
verkin, en þar er um að ræða
listaverk Errós, sem eru í eigu
safnsins. Þessi sýning getur skilj-
anlega aðeins verið daufur endu-
rómur þeirrar miklu sýningar
sem opnuð var í Kaupmannahöfn
fyrr í sumar, og á eftir að ferð-
ast um Norðurlönd næstu miss-
eri. Engu að síður er hér ágætt
tækifæri til að kynnast í hnot-
skum þróuninni í list Errós, en
elsta verkið hér er frá 1958, og
það yngsta (og langstærsta) frá
1991. Við fyrstu sýn virðast nýrri
verk Errós yfírfull, skipulagslaus
og glymjandi; öllu er steypt sam-
an í hasar, fylling flatarins virð-
ist markmiðið fremur en eitt-
hvert efni. Við nánari skoðun
kemur fleira í ljós; ádeila á hið
vélræna í vestrænu þjóðfélagi er
til staðar allt frá fyrstu tíð (t.d.
í „Mecacontrol“, 1959), og í nýj-
ustu myndinni, „Gulf War“
(1991), er ekki minni ádeila á
neysluþjóðfélagið en á hemaðinn,
og orsök stríðsins verður að
aukaatriði (en skemmtilegt auka-
atriði, sbr. meðferð leiðtogans á
ályktunum umheimsins); þetta
er stríð hinna vestrænu vöm-
merkja. Þannig er ákveðinn póli-
tískur undirtónn í verkum Errós,
sem vert er að veita athygli, þó
hann sé stundum nokkuð sér-
franskur, sbr. „Lúðvík XIV“
(1980), sem Iíkist meira ákveðn-
um frönskum forseta en hinum
sæla Sólkonungi!
Verk Errós kalla þannig á
skoðun og lestur, sem er ólíkur
því sem gildir um verk margra
annarra, og kann það að valda
varfærni margra í skoðunum um
list þessa erlenda íslendings.
í efri sölum Listasafnsins er
að fínna hefðbundnari ágrip af
yfírliti um ákveðna kafla í ís-
lensri myndlist. í sal 4 era sett
upp nokkur þekktustu verk
safnsins eftir helstu listamenn
okkar á fyrri hluta aldarinnar,
og þar skipa myndir Jóns Stef-
ánssonar og Jóhannesar Kjarvals
öndvegi, þó aðeins sé um að
ræða þijú verk frá hvoram. Það
er væntanlega stærra yfírlit af
þessu tagi, sem ýmsir gestir
safnsins sakna.
í erfiðasta sal safnsins, á efri
hæð gamla íshússins, hefur verið
komið fyrir sýningu yngri lista-
manna, og era þetta allt verk
unnin eftir 1970, allt fram á síð-
ustu ár. Hér er hin hugmynda-
fræðilega geijun í algleymingi,
en sum þessara verka hafa þegar
unnið sér sess meðal þekktustu
listaverka síns tíma, t.d. „Hom-
mage á Grieg“ (1971) eftir Sig-
urð Guðmundsson og „Drawing
a Tiger“ (1971) eftir Hrein Frið-
fínnsson. Önnur verk era fremur
vitnisburður um verkefni viðkom-
andi listamanna á ákveðnum tím-
um, sbr. Kristján Guðmundsson,
Hraðar/Hægar I-II“, „Fjall-
kona“ eftir^ Birgi Ándrésson
(1989) og „Án titils" eftir Áma
Ingólfsson (1978). List þessa
tíma á enn eftir að vinna sér sess
í hugum margra, og því hlýtur
að vera sjálfsagt hlutverk Lista-
safnsins að kynna verk frá síð-
ustu tveimur áratugum, sem
safnið hefur eignast.
Þó að ýmsir vildu eflaust sjá
meira af verkum eldri listamanna
í sölum Listasafnsins, þá er þessi
sumarsýning ágæt viðleitni til að
ná jafvægi milli ólíkra skeiða ís-
lenskrar listasögu á þessari öld,
einkum þegar haft er í huga
hversu takmarkað sýningarrými
safnsins er. Með því að nýta sal-
ina fjóra á þann hátt sem hér
er gert fá íslenskir og erlendir
gestir safnsins tækifæri til að
meta ólíka hluti á sjálfstæðan
hátt, og er það vel; hið eina sem
upp á vantar er (einkum með
erlenda ferðamenn í huga) að
eins konar inngangur eða kynn-
ing væri til staðar í öllum sölum
safnsins. Slíkt væri til mikilla
bóta, einkum fyrir nýja og ókunn-
uga listunnendur.
Sumarsýning Listasafns ís-
lands við Fríkirkjuveg stendur
fram í fyrstu viku september, og
era listunnendur hvattir til að líta
við.
MENNING/LISTIR
Bandamannasaga
aftur á fjalirnar
Sjónleikurinn Bandamannasaga eft-
ir Svein Einarsson verður sýndur í
Norræna húsinu, miðvikudagin 25.
ágúst og fimmtudaginn 26. ágúst kl.
20.30. Sýningamar verða í fundarsal
Norræna hússins og eru þær liður i
25 ára afmælishátíð hússins, sem nær
hápunkti nú í ágústlok.
Bandamannasaga er talin samin á
síðasta fjórðungi 13. aldar, í kjölfar
umbrotattma í íslenskri sögu. Hún er
ólík öðrum íslendinga sögum fyrir
margra hluta sakir: hún er hnitmiðuð
frásögn um einn atburð og gerist á
stuttum tíma, sögusviðið er lengst af
Alþingi á Þingvelli þar sem vegist er
með orðum, vígaferli eru engin ef, frá
er talið manndráp í myrkum bæjar-
göngum og annað á hlaupum í sögulok
og loks eru samtöl fýrirferðarmeiri hér
en í öðrum sögum, stundum þannig
að minnir á leiktexta, gleðileik. Sagan
er beinskeytt ádeilda á bresti í samtíð
höfundar, þó atburðir séu settir niður
á 11. öld.
Leikhópurinn hefur gert víðreist með
Bandamannasögu og farið til Færeyja,
Finnlands, Þýskalands og Englands. I
leikhópnum eru; Borgar Garðarsson,
Jakob Þór Einarsson, Stefán Sturla
Siguijónsson, Felix Bergsson, Ragn-
heiður E. Amardóttir, Þórunn Magnea
Magnúsdóttir og Guðni Franzson, sem
sér um tónlistina í verkinu og leikur
með í hópnum. Leikstjóri er Sveinn
Einarsson, meðleikstjóri og sýningar-
stjóri er Þórunn Magnea Magnúsdótt-
ir. Aðgöngumiðar verða seldir í Nor-
ræna húsinu og kosta kr. 500.
Bandamenn, brúður og menn
Ljóðlist
Ljóðakvöld á Sólon
Islandus
Ljóðakvöld með tónlist verður á veit-
ingahúsinu Sólon íslandus í kvöld,
þriðjudagskvöld 24. ágúst kl. 21.
Fram koma Anna S. Björnsdóttir,
Gylfi Gröndal, Hjörtur Pálsson og Anna
Karen Júlíusen. Flutning tónlistar ann-
ast Þorvaldur Öm Ámason og Ragn-
heiður E. Jónsdóttir. Unnendur ljóða
og tónlistar eru velkomnir. Enginn
aðgangseyrir.
Finnsku Ars Fennica verðlaunin
Eystrasaltslöndin með
FINNSKU Ars Fennica myndlistarverðlaunin verða á næsta ári af-
hent í fjórða sinn og fulltrúar landanna sem aðild eiga valdir í haust.
Auk Finna verða nú nefndir til listamenn frá Eistlandi, Lettlandi
og Litháen og frá Pétursborg. Sigurvegarann velur R.H. Fuchs,
forstöðumaður Stedelijk-safnsins í Amsterdam, og tilkynnt verður
um niðurstöðu hans næsta vor.
Ars Fennica verðlaunin þykja
mikill heiður fyrir myndlistarmann
og era ekki skorin við nögl, verð-
launaféð nemur 2,7 milljónum ÍSK
og því fylgja sýningar í þrem fínnsk-
um söfnum. Þau voru stofnsett 1990
á granni listasjóðs Hennu og Pertiis
Niemistö. Fyrstu árin, 1991 og
Söfná
List og hönnun
Bragi Asgeirsson
Það hefur ekki farið mikið fyrir
söfnum um byggðir landsins, en á
því hefur sem betur fer orðið mikil
breyting á næstliðnum áratugum.
Skilningur á gildi þjóðhátta- og
listasafna úti á landsbyggðinni hef-
ur aukist mikið hin síðari ár og er
tilhlýðilegt að geta þess, að vísirinn
að mörgum safnanna var lagður
af áhugasömum eljumönnum er
tíndu til gripi í sinni sveit með varð-
veislugildi þeirra í huga. Ég man
þá tíð, er slíkir þóttu skrítnir fuglar
og sér á báti, enda var virðing fólks
og umgengni við þjóðleg verðmæti
landanum til mikils vansa. Og enn
er víða pottur brotinn og margur
fleygir því gamla jafnskjótt í hafs-
auga og eitthvað nýtt kemur á
markaðinn, og má sjá ófögur dæmi
um það, jafnframt því sem „kon-
unglegir öskukallar og kellingar"
hafa sagt margar ljótar sögur um
ýmislegt sem hent er á haugana,
en myndi trúlega seljast dýrum
dómum í antíkverslunum heims-
borganna.
En fólkið vill víst splunkunýja
1992, voru aðeins fínnskir listamenn
tilnefndir ten til verðlauna þessa árs
var nefnt myndlistarfólk af öðram
Norðurlöndum líka. Fulltrúi íslands
var Sigurður Guðmundsson en verð-
laúnin hlaut danski málarinn Per
Kirkeby.
Engin ákveðin samkeppni eða
sýning leiðir til Ars Fennica, verð-
launin eru veitt fyrir sérlega góða
skapandi vinnu. Hópur tveggja
myndlistarmanna, listfræðings og
fulltrúa sjóðsins velur á haustin
nokkra myndlistarmenn sem hreppt
gætu verðlaunin og býður síðan
sérfræðingi að velja sigurvegarann.
íslandi
og póleraða antík, jafnvel þótt það
sem ekki snýr að auganu kunni að
vera úr spónaplötum ... Sem betur
fer er þróunin ytra sú að varðveita
beri sem best hluti úr fortíðinni, og
landinn hefur hér smám saman
verið að taka við sér, og í þetta
sinn eru áhrifin holl. Menn era einn-
ig að vakna við, að það sem haldið
var á loft á ýmsum sviðum á áratug-
unum eftir stríð, og fylgdi í kjölfar
stríðsgróðans og skyndihrifa að ut-
an, á nú mun frekar heima á haug-
unum en margt hið gamla. Á það
jafnt við hluti og húsagerðarlist er
tengjast innihaldslausum íburði,
sem lífvana framúrstefnuhluti og
stöðluð hús í skókassastíl.
Þannig hafa augu manna opnast
fyrir því, að gamlir hjallar og úti-
hús eru sjónrænt séð mun fegurri
flötu steypukössunum sem dritað
hefur verið af miklum móð í hvert
krummaskuð landsins og era í
mörgum tilvikum sem fleinn í holdi.
Til að mæta þeirri þörf sem fjölg-
un safpa hefur skapað, er kominn
á markaðinn handhægur ritlingur
á íslenzku og ensku, er ber heitið
„Söfn á íslandi" og er gefínn út
af stjóm ICOM á Islandi, í sam-
vinnu við þær stofnanir sem um er
fjallað. Efninu hafa safnað og skrá-
sett Karla Kristjánsdóttir, Lilja
Ámadóttir og Sveinn Jakobsson,
en ritstjóri var Ragnhildur Vigfús-
dóttir. Hér er um að ræða afskap-
lega nytsaman bækling er inniheld-
ur hlutlægar upplýsingar um lista-
og byggðasöfn um land allt og er
því nauðsynlegur í farteski allra
ferðalanga með áhuga á íslenzkri
þjóðmenningu. í ritinu era almenn-
ar upplýsingar um söfnin og hvenær
þau era opin, en það atriði eitt sér
er mjög þýðingarmikið og að auki
fylgir slmanúmer, svo hægt er að
hafa samband við viðkomandi söfn
í sértilfellum. Aftast er svo skrá
yfír öll söfnin og minniskompa upp
á nokkrar síður. Helst má fínna að
auglýsingunum í ritinu, en þær tíðk-
ast yfirleitt ekki í svipuðum ritum
erlendis, en einhvern veginn verður
að fjármagna slíka útgáfu í litlu
landi, og allt er fyrst.
Trú mín er, að þegar fólk upp-
götvar hve nytsamt og ómissandi
þetta rit er muni þörfín verða svo
mikil, að auglýsingar verði að mestu
óþarfar, en ef ekki væri handhæg-
ast að hafa þær aftast I ritinu. Einn-
ig væri hægt að selja einfaldar
upplýsingar um veitingaskála í ein-
stökum byggðarlögum í stað aug-
lýsinganna og geta styrktaraðila.
Satt að segja vill maður vera laus
við þennan þátt kaupmennsku þeg-
ar maður leitar á vettvang menn-
ingarinnar, og til að mæta þeirri
ósk væri jafnvel mögulegt að prenta
minna upplag án auglýsinga og
selja svolítið dýrara!
En þakka ber framtakið með
virktum, sem kemur okkur enn
frekar inn á landakort menningar-
ríkja.