Morgunblaðið - 24.08.1993, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. ÁGÚST 1993
VEIÐARISLENDINGAIBARENTSHAFI
Fundað um
fiskimál
Norræna fiskimálaráðstefnan
hófst í Karlstad í Svíþjóð í gær,
en hana sækja sjávarútvegsráð-
herrar Norðurlandanna ásamt
embættismönnum og hagsmuna-
aðilum í sjávarútvegi. Deilan um
veiðar íslenzkra togara í S'mug-
unni hefur væntanlega sett mark
sitt á hana. Samningafundur ís-
lendinga og Norðmanna verður
haldinn í Stokkhólmi dag, en hér
eru þeir Þorsteinn Pálsson sjávar-
útvegsráðherra, Karl-Erik Olsen,
landbúnaðar- og sjávarútvegsráð-
herra Svíþjóðar og Jan Henri T.
Olsen, sjávarútvegsráðherra Nor-
egs við upphaf ráðstefnunnar í
gær.
r» Jk . 'JSk jw&É&Mzi \ i £ ■ / i
1 33 1 *J\ m m
Mat sljórnvalda á áformum togaranna um veiðar við Bjarnarey
Hefðu stórspillt fyrir
málstað Islendinga
EF ÍSLENSKU togararnir sem eru við veiðar í Barentshafi hefðu
gert alvöru úr því að sigla tii svæðisins við Bjarnarey, sem er innan
fiskvemdunarsvæðis sem Norðmenn hafa lýst yfir á 200 mílna svæði
umhverfis Svalbarða, hefði komið upp ný staða í deilunum á milli
ríkjanna. íslensk stjómvöld mátu það svo, að búast mætti við hörðum
viðbrögðum norsku strandgæslunnar, og að veiðar á svæðinu hefðu
stórspillt málstað íslendinga, skv. upplýsingum Morgunblaðsins. Einn-
ig var litið svo á að viðræðum ríkjanna, sem eiga að hefjast í Stokk-
hólmi í dag, hefði verið stefnt í voða og jafnvel að ekkert yrði af
fundinum. Þá er talið að smáfiskaveiðar togaranna í Smugunni og sú
staðreynd að togararnir héldu áfram veiðum yfir helgina, þrátt fyrir
undirmálsfisk í afla, hafi þegar veikt samningsstöðu Islendinga.
í kjölfar samráðs á milli sjávarút-
vegs-, utanríkis- og forsætisráðu-
neytis sendi sjávarútvegsráðuneytið
skipstjórunum skeyti síðdegis á
iaugardag þar sem þeir voru hvattir
til að hefja ekki veiðar á svæðinu,
búast mætti við „beinum afskiptum
Norðmanna", og íslensk stjómvöld
gætu ekki veitt skipunum vernd við
slíkar veiðar. Jafnframt var iýst
ánægju með þá ákvörðun skipstjór-
anna að hætta veiðum vegna smá-
físks í afla.
Skipstjórarnir hættu hins vegar
við fyrirætlanir sínar um að sigla til
Bjarnareyjar á laugardag þegar
fannst fiskur um 30 míiur norðvest-
an við það svæði sem flotinn var á
í Smugunni og var veiðum haldið
áfram. Haldnir voru fundir í utanrík-
is- og sjávarútvegsráðuneytinu fram
eftir degi og síðdegis var skipstjór-
unum svo sent svar stjórnvalda.
Hvatt til að hefja ekki
veiðar við Bjarnarey
Skeyti sjávarútvegsráðuneytisins
til skipanna er svohljóðandi:
„Vísað er til símbréfs yðar frá því
fyrr í dag varðandi fyrirhugaðar
veiðar 27 íslenskra togara á haf-
svæðinu við Bjamarey. Af því tilefni
vill ráðuneytið að höfðu samráði við
forsætis- og utanríkisráðuneytið
benda á að réttarstaða á hafsvæðinu
við Svalbarða er óljós.
Noregur hefur lýst 200 mílna
svæði umhverfis Svalbarða fisk-
vemdunarsvæði og tekið sér vald til
stjórnar á veiðum þar, en forræði
Noregs hefur ekki verið viðurkennt
formlega af íslandi né ýmsum öðrum
þjóðum þótt margir fylgi í reynd
ákvörðunum Noregs um nýtingu á
þessu svæði.
Af þessum sökum mega þeir sem
hefja veiðar á svæðinu búast við
beinum afskiptum Norðmanna.
Áhættu sem þeim afskiptum er sam-
fara verða útgerðir að meta en ljóst
er að hvað sem líður afstöðu til for-
ræðis Norðmanna geta íslensk
stjómvöld ekki veitt skipum vernd
við slíkar veiðar.
í Ijósi þessa hvetur ráðuneytið
skipstjóra eindregið til að hefja ekki
veiðar innan svonefnds vemdar-
svæðis við Svalbarða.
Jafnframt fagnar ráðuneytið
þeirri ábyrgu afstöðu skipstjóranna
að hætta veiðum í Smugunni sem
svo er kölluð eftir að í ljós er komið
hve smáfiskur er stór hluti aflans.“
Lítill afli og undirmálsfiskur
Lítil sem engin veiði var hjá ís-
lensku togurunum í Smugunni á
sunnudag og í gær. Dreifðu togar-
arnir sér á stærra svæði en áður en
skv. upplýsingum Tilkynningaskyld-
unnar töldu skipstjórarnir lítið útlit
fyrir að veiði myndi glæðast en mik-
ið hefur verið af smáfiski í aflanum.
Á sunnudagskvöld héldu tveir togar-'
ar, Ljósafellið og Siglfirðingur, af
stað heim á leið og fleiri fylgdu í
kjölfarið í gær. Ljósafellið var þá
komið með 40 tonna afla eftir 12
daga túr. Að sögn Eiríks Ólafssonar
útgerðarstjóra ætlar togarinn ekki
að reyna veiðar við Bjarnarey þar
sem réttarstaða togaranna þar er
veikari en í Smugunni og sagði hann
að togarinn myndi halda beina leið
til íslands. Hann útilokaði þó ekki
að skipið yrði síðar sent á verndar-
svæðið við Svalbarða. Sagði hann
að ástæður þess að þeir hefðu ákveð-
ið að hætta veiðum í Smugunni ver-
ið hve lítið veiddist og að mikið var
af smáfiski í aflanum.
Þrátt fyrir lélega veiði halda
margir togaranna sig enn á svæðinu
vegna samningafundar íslenskra og
norskra ráðherra í Stokkhólmi í dag.
í gær sendi hins vegar Landsam-
bands íslenskra útvegsmanna skip-
stjórum togaranna skeyti um að
framkvæmdastjórn LÍÚ teldi það
ekki skaða samningahagsmuni ís-
lendinga á ráðherrafundinum í dag
þótt skipin tækju ákvörðun um að
hætta veiðum í Smugunni vegna
mikils smáfisks í afla og halda heim-
leiðis. Ákvörðun um slíkt væri þó á
valdi skipstjóra og útgerða viðkom-
andi skipa.
Ekkert misræmi í laga-
túlkun nú og árið 1979
- segir Gunnar G. Schram prófessor
„ÞAÐ er ekki um neitt ósamræmi að ræða milli lagalegrar túlkunar
minnar á loðnudeilunni milli íslendinga og Norðmanna árið 1979 og
lögfræðiálits um fiskveiðiréttindi íslendinga í Barentshafi nú,“ segir
Gunnar G. Schram prófessor. Eins og fram hefur komið í blaðinu sagði
Gunnar i Morgunblaðsgrein sumarið 1979 að íslendingar hefðu rétt
til fiskvemdaraðgerða utan efnahagslögsögunnar. Bæri Norðmönnum
að takmarka veiðar úr stofnum sem gengu út úr lögsögu íslands, til
að vernda þá gegn ofveiði. Gunnar segir að ef íslensk skip stunduðu
ofveiði í Smugunni ætti ríkisstjórnin að takmarka veiðarnar.
Gunnar bendir á að íslendingar ríkjum til þess að gera ráðstafanir
hafí á sínum tíma ekki krafist algers til að vemda fiskistofnana gegn of-
banns við veiðum á úthafinu, líkt og
Norðmenn geri nú. Aðeins hafi verið
farið fram á að veiðar norskra skipa
yrðu stöðvaðar um sinn vegna hættu
á ofveiði úr loðnustofninum. „Jafn-
framt sömdu íslendingar síðan um
að Norðmenn fengju vænan kvóta
úr loðnustofninum sem þeir hafa
haft síðan. Norðmenn hafa hins veg-
ar engan kvóta veitt íslenskum skip-
um í Barentshafi en á þv! verður
vonandi breyting í kjölfar síðustu
atburða þar,“ segir Gunnar.
„í lögfræðiáliti mínu um Barents-
hafsveiðarnar vitna ég til sömu rétt-
arreglna og sjónarmiða og í loðnu-
deilunni. Ég vek einnig athygli á fleiri
þjóðréttarreglum sem voru ekki til
umræðu á þeim tíma, enda eru þess-
ar tvær deilur ekki sambærilegar í
öllum atriðum," segir Gunnar. „I áliti
mínu er, eins og í greininni 1979,
bent á þá lagaskyldu sem hvílir á
veiði í úthafinu. í því felst að tak-
marka veiðar ef það reynist nauðsyn-
legt.“
I áliti Gunnars, sem birt hefur
verið í heild í blaðinu, segir: „Við
notkun þessa frelsis [til veiða á út-
hafínu] þarf eðlilega að hafa nokkur
sjónarmið í huga, fyrst og fremst
þau að gerðar séu ráðstafanir við
slíkar veiðar af hálfu ríkisins eða í
samvinnu við önnur ríki sem nauð-
synlegar kunna að vera til að vernda
hinar lífrænu auðlindir úthafsins,
eins og það er orðað í 117. gr. [Ha-
fréttarsáttmálans]. Jafnframt segir
í 118. gr. að ríki skuli starfa hvert
með öðru um vemdun og stjórnun
lífrænna auðlinda á úthafssvæðum.
Skulu þau m.a. hefja samningavið-
ræður með það í huga að gera nauð-
synlegar ráðstafanir til verndunar
hinna lífrænu auðlinda sem um ræð-
AF INNLENDUM
VETTVANGI
ÓMAR FRIÐRIKSSON
ísland er ekki aðili að Svalbarða-
sáttmála 40 ríkja
Veiðiréttur Islend-
inga við Bjarnar-
ey talinn hæpinn
SKIPSTJÓRAR togaranna 27 í Barentshafi sem hugðust halda til
veiða við Bjarnarey á fiskverndarsvæðinu við Svalbarða aðfara-
nótt laugardags lýstu því yfir í skeyti tii íslenskra ráðherra að
með því vildu þeir fá úr þvi skorið hvort íslenskum skipum væru
heimilaðar veiðar á verndarsvæðinu samkvæmt Svalbarðasáttmá-
lanum frá 9. febrúar árið 1920. Deilt hefur verið um veiðiheimild-
ir og yfirráðarétt á þessu svæði í áratugi, og aðeins Finnland
hefur viðurkennt fiskverndarsvæðið sem Norðmenn lýstu yfir við
Svalbarða 1977. Málið er hins vegar afar flókið. ísland er ekki
aðili að sáttmálanum frá 1920 og er talið að réttur íslenskra skipa
til veiða á svæðinu sé veikari fyrir vikið. Mátu ráðherrar og sér-
fræðingar ráðuneytanna það svo á laugardag, skv. upplýsingum
Morgunblaðsins, að norska strandgæslan myndi örugglega láta til
skarar skríða gegn islensku togurunum, hæfu þeir veiðar innan
svæðisins.
Svalbarði var formlega innli-
maður í Noreg árið 1925 eftir að
hafa verið einskismannsland um
langan tíma. Alls höfðu 40 ríki
undirritað Svalbarðasáttmálann
frá 1920 sem er alþjóðlegur samn-
ingur þar sem fullveldi Noregs
yfír Svalbarða var viðurkennt en
jafnframt var kveðið á um jafnan
rétt aðildarþjóðanna til nýtingar
auðlinda á Svalbarða. Nýtingar-
rétturinn náði einnig til hafssvæð-
is 3-4 mílur út frá ströndum
Svalbarða.
Norðmenn lýstu yfir fiskvernd-
arsvæði 200 mílur út frá strönd-
um Svalbarða árið 1977, sem
þeir hafa umboð og eftirlit með
en að þjóðarrétti hefur slíkt svæði
aðra stöðu en efnahagslögsaga
ríkja. Hefur það valdið verulegri
óvissu um rétt Norðmanna. For-
ræði Noregs yfir 200 mílna svæð-
inu hefur ekki verið viðurkennt
formlega af íslandi né flestum
öðrum þjóðum þótt margir fylgi
í reynd ákvörðunum Noregs um
nýtingu á svæðinu. Helsti rök-
stuðningur Norðmanna byggist á
því að þeir hafi lögsögu á svæðinu
skv. Svalbarðasáttmálanum.
í fréttaskýringu í Morgunblað-
inu í síðasta mánuði um deilurnar
vegna veiða dóminikönsku togar-
anna var haft eftir Þorsteini Páls-
syni sjávarútvegsráðherra að fis-
kvernd Norðmanna við Svalbarða
væri í samræmi við stefnu ís-
lenskra stjórnvalda, og það væri
því gegn hagsmunum íslendinga
að styðja við bakið á veiðum ut-
anaðkomandi skipa á verndar-
svæðinu.
Viðvörunarskot við
Bjarnarey
Þrátt fyrir að norska strand-
gæslan hafi haft afskipti af skip-
um sem veitt hafa á svæðinu I
heimildarleysi hefur því eftirliti
ekki verið fylgt jafn fast eftir og
þegar um landhelgisbrot innan
norskrar efnahagslögsögu er að
ræða. I síðasta mánuði var þó
brugðist harðar við en áður vegna
veiða tveggja dóminikanskra tog-
ara í eigu Færeyinga við Bjarna-
rey og var öðrum togaranum
stuggað burt af svæðinu þegar
norskt strandgæsluskip skaut við-
vörunarskoti að togaranum. Skv.
upplýsingum sem fengust í utan-
ríkisráðuneytinu er Dóminikanska
lýðveldið aðili að Svalbarðasátt-
málanum, sem íslendingar eru
ekki, eins og áður segir. Og því
hefði sennilega verið brugðist enn
harðar við veiðum íslenskra skipa
á svæðinu. Er réttur íslendinga
til veiða á svæðinu talinn hæpn-
ari en ella þar sem við erum ekki
aðilar að Svalbarðasáttmálanum
og getum auk þess ekki gert kröf-
ur til veiða þar á grundvelli veiði-
reynslu og hefðarréttar.
Norsk stjórnvöld hafa um ára-
bil gefið út kvóta innan fískvernd-
arsvæðisins. Hefur hluti hans far-
ið til Norðmanna, hluti til Rússa
og loks hafa „þriðju ríki“ fengið
kvóta, eða 20 þús. tonn á þessu
ári. Ljóst er að skiptar skoðanir
eru um veiðirétt íslenskra skipa á
umræddu hafsvæði en haft var
eftir Jóni B. Jónassyni, skrifstofu-
stjóra í sjávarútvegsráðuneytinu,
í áðurnefndri fréttaskýringu í síð-
asta mánuði að íslendingar gætu
sennilega stundað veiðar við Sval-
barða með sama rétti og aðrar
þjóðir sem þangað senda skip til
veiða. Hins vegar væri ólíklegt
að það gerðist, þar sem það myndi
efalaust valda kuldakasti í
diplómatískum samskiptum ís-
lands og Noregs.