Morgunblaðið - 19.09.1993, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1993
mm völliír
FLomms
ER STERKVR
Davíö Oddsson forsætisráöherra
í viötali nm stööu Sjálfstæöisflokksins
eftir Ólaf Þ. Stephensen og Steingrím Sigurgeirsson / Myndir: Kristinn Ingvarsson
RÚMLEGA tvö ár eru liðin frá því að Davíð Oddsson var kjörinn formaður Sjálf-
stæðisflokksins. A þessum tíma hefur margt gerst. Sjálfstæðisflokkurinn hefur farið
úr stjórnarandstöðu í forystu ríkisstjórnar. Fyljgi flokksins, samkvæmt skoðanakönn-
unum, hefur á sama tíma minnkað stórlega. I næsta mánuði verður haldinn fyrsti
landsfundur flokksins frá því Davíð Oddsson tók við embætti og Sjálfstæðisflokkur-
inn fór í ríkisstjórn. Margir telja Sjálfstæðisflokkinn standa illa, meðal annars vegna
slæmrar útkomu í skoðanakönnunum, deyfðar í flokksstarfi og erfiðleika við að
koma stefnu sinni í framkvæmd, ekki sízt í ríkisfjármálum. Telja sumir jafnvel að
erfitt sé að henda reiður á hver sé í raun stefna flokksins í ýmsum málum. Davíð
Oddsson ræðir stöðu Sjálfstæðisflokksins í viðtali við Morgunblaðið.
Fylgi við Sjálfstæðisflokkinn í skoðana-
könnunum hefur aldrei verið minna,
ef frá er talinn sá stutti tími, sem
Borgaraflokkurinn var upp á sitt bezta. í hverri
könnuninni eftir aðra kemur fram að Fram-
sóknarflokkurinn njóti mests fylgis. Frá kosn-
ingum hefur fylgið dalað. Getur verið að Sjálf-
stæðisflokkurinn sé að glata stöðu sinni sem
stærsti flokkur þjóðarinnar, sem hann hefur
verið frá stofnun?
„Það dettur mér ekki í hug. Á hinn bóginn
er erfitt að meta skoðanakannanir nema hafa
samanburð við eitthvað annað. Þá verða menn
að hafa í huga kannanir sem voru gerðar þeg-
ar flokkurinn var í stjómáraðstöðu, ekki stjóm-
arandstöðu. Árið 1977 mældist fylgi flokksins
49% um haustið, en fór rétt niður undir 30%
í kosningum, sem eru sú skoðanakönnun, sem
máli skiptir. Ef við tökum næsta tímabil sem
flokkurinn var í stjómarforystu, 1987-1988,
voru ekki þrengingar í landinu, heldur gríðar-
legur afli, hátt verð og kaupmáttur jókst mik-
ið. Það vom þægilegheit hjá fólki og fyrirtækj-
um. Eg skoðaði kannanir á þessum tíma, og
fylgistölur Sjálfstæðisflokksins eru á bilinu
28% til 33%. Þegar stjómin sprakk var fylgið
26%. Fimm mánuðum seinna var ilokkurinn,
þá í stjórnarandstöðu, kominn upp í 39%. Þann-
ig að sé þetta skoðað í þessu samhengi, hafa
tölumar undanfama mánuði ekki verið óvenju-
legar. Síðastliðna fimm mánuði er um að ræða
örlítið betri tölur og 1987 til 1988, en fyrir
það sem af er kjörtímabilinu í heild eru fylgis-
tölumar að meðaltali hærri.
Framsóknarflokkurinn nýtur þess, með
sama hætti og við gerðum áður, að vera í
stjórnarandstöðu. Hér verður að hafa í huga
að það hefur ekki gerst fyrr að skoðanakönnun
hafi verið gerð, þegar Framsókn er í stjórnar-
andstöðu, þeir eru nú í stjómarandstöðu í
fyrsta sinn í tuttugu ár! Flokkurinn hefur sig
að vísu lítið í frammi og það er sennilega kost-
ur fyrir flokkinn. Við höfum hins vegar verið
að gera mjög erfiða hluti og ekki veigrað okk-
ur við því. Við erum á miðju kjörtímabili, í
erfiðum aðgerðum og höfum tekið á miklum
vanda, skorið niður afla, þrengt kjörin um 10%
af því að það var nauðsynlegt, fært skatta frá
fyrirtækjum yfir á almenning, en ekki aukið
skatttekjur ríkisins. Við þessar aðstæður eru
tölumar svona. Ég tel þess vegna að sú grund-
vallarforsenda að Sjálfstæðisflokkurinn sé í
hugum þjóðarinnar sá flokkur, sem flestir vilja
fylkja sér um, standist. Ég er ekki í vafa um
að þegar nær dregur kosningum og sú skoð-
anakönnun, sem máli skiptir, er framundan,
munu þessar tölur sýna sig. Við getum bent
á að árangur er að koma í ljós á mörgum
sviðum, þrátt fyrir að þorskaflinn sé lítill, og
það held ég að fólk muni skynja.“
— Núna hefur Sjálfstæðisflokkurinn hins
vegar ekki keppinaut með sama hætti og 1987-
1988, þegar Borgaraflokk'urinn var nýbúinn
að hafa þriðjung fylgisins af Sjálfstæðisflokkn-
um.
„Það er rétt, en ég bendi á að fyrir kosning-
arnar fékk Borgaraflokkurinn 19% í skoðana-
könnunum. í kosningunum var hann nær 10%.
í skoðanakönnunum var Borgaraflokkurinn
hins vegar fljótlega kominn niður í eitt prósent
og var flokkur án fylgis. Við stóðum verr þá
en núna, þrátt fyrir mun betra efnahags-
ástand. En meginatriðið er hvort við eigum
að laga okkur að skoðanakönnunum eða
treysta því að ef við stöndum okkur sæmilega
og höfum úthald, lagi skoðanakannanimar sig
að okkur. Ég kýs fremur að það gerist með
þeim hætti. Við eigum ekki að reyna að elta
kannanirnar, og ekki heldur að hafna þeim sem
fásinnu. Þær sýna ákveðna stemningu, en þær
eru enginn dómur.“
Fastafylgió er stcrkt
— Ef við lítum yfir undanfarinn áratug, er
samt margt sem bendir til að meðalfylgi flokks-
ins og áhrif fari dvínandi. Getur verið að Sjálf-
stæðisflokkurinn eigi við svipuð vandamál að
stríða og stórir flokkar í Evrópu, sem hafa
veikzt á undanförnum árum? Því er haldið fram
að flokkshollusta skipti æ minna máli og menn
kjósi frekar eftir málefnum og frammistöðu
forystumanna. Flokkamir geti ekki lengur
gengið að fastafylginu vísu eins og þeir gerðu
áður. Annars staðar í Evrópu hafa margir
flokkar reynt að bregðast við þessu með nýjum
vinnubrögðum og stöðugu endurmati á stefnu
sinni og framsetningu hennar. Það verður ekki
séð að Sjálfstæðisflokkurinn hafi á neinn hátt
brugðizt við dalandi fylgi. Af hveiju ekki?
„Þegar menn tala um dvínandi fylgi eru
þeir að miða við þessar skoðanakannanir. Ég
sé engin merki þess að kosningafylgi Sjálfstæð-
isflokksins verði ekki á svipuðum nótum og
það hefur verið. Við fórum síðast í 38% úr 27%
og það er nokkurn veginn meðalfylgi flokks-
ins. Samkvæmt nýjustu könnun hefur fylgi
Sjálfstæðisflokks minnkað úr rúmum 38% í
33 frá síðustu kosningum, eða um 15%. Fylgi
Alþýðuflokks hefur minnkað úr 15 í 10%, eða
um 35% og Alþýðubandalags úr 18 í rúm 10,
eða um 45% og er sá flokkur þó í stjómarand-
stöðu.
Hér er oft talað um að stjórnmálaflokkarnir
séu að verða úreltir, og það étur hver upp
eftir öðmm. Maður rekst á þessa skoðun í leið-
umm DV ef maður ber við að lesa þá. Albert
Guðmundsson hefur haldið þessu fram. Hann
stofnaði stjórnmálaflokk sem varð úreltur á
nokkmm vikum! Þessi umræða á sér ekki stað
annars staðar. Sumir segja að Sjálfstæðisflokk-
urinn sé orðinn ónauðsynlegur, af því að hann
hafi unnið sigur í öllum sínum máium. Kom-
múnisminn sé að hrynja. Sambandið sé ekki
ógnvaldur í atvinnulífinu heldur ölmusumaður.
Af því að Sjálfstæðisflokkurinn hafi haft rétt
fyrir sér, sé hann orðinn úreltur. Nú viður-
kenni langflestir að markaðslausnir eigi að
vera ríkjandi, þótt hagkerfið kunni að eiga að
vera blandað, og þess vegna sé flokkurinn
óþarfur. Áhugi fólks á stjórnmálaflokkum
minnki.
Horft frá bæjardyrum Sjálfstæðisflokksins,
þá fjölgar flokksmönnum en fækkar ekki, þrátt
fyrir andbyr í skoðanakönnunum. Fastafylgið
virðist því vera sterkt og ákveðið og ánægt
með flokkinn í sjálfu sér. Við sjáum þessi tákn
því ekki varðandi þátttöku í flokknum. Megin-
sjónarmið Sjálfstæðisflokkins hafa náð fram
að ganga, önnur sjónarmið hafa látið undan,
að minnsta kosti í orði. Ég held að þau kraumi
samt áfram undir. Hinir flokkamir fjórir kalla
sig félagshyggjuflokka, sem er í raun þýðing
á sósíalistaflokki. Framsóknarflokkurinn
myndi annars staðar kallast borgaraflokkur,
en lítur alltaf á sig sem félagshyggjuflokk í
þessu landi. Hann lítur yfirleitt á það sem
undantekningu að vera í stjóm með Sjálfstæð-
isflokknum; eins og hálfgert framhjáhald frá
félagshyggjunni. í raun ætti Framsóknarflokk-
urinn að hafa glatað þessari trú, því að félags-
hyggjan hefur tapað í veröldinni.
Hitt er svo annað mál að það er orðið þýðing-
arminna fyrir persónulegan frama manna og
aðstöðu að vera undir handaijaðri stjómmála-
flokka og það er kostur. Það hefur Sjálfstæðis-
flokkurinn viljað, og að því leyti er fagnaðar-
efni og í samræmi við stefnu flokksins að
áhrif flokka hafa minnkað að þessu leyti."
Varisl efUrlikingar
— Sundurgreining á niðurstöðum skoðana-
kannana sýnir samt að fylgi Sjálfstæðisflokks-
ins, líkt og annarra flokka, hefur verið tals-
vert á flakki, jafnvel frá síðustu kosningum.
Eins og þú segir, hefur hmn kommúnismans
breytt ýmsu í pólitík, en sumir myndu setja
þetta upp með öðrum hætti og segja sem svo
að liægribylgjan, sem reið yfir á seinasta ára-
tug, sé í rénun. Margir hægriflokkar eiga í
vandræðum með sjálfa sig, einmitt vegna hmns
kommúnismans. Andstaðan við kommúnis-
mann er ekki lengur það bindiefni, sem hún
var í Sjálfstæðisflokknum, vegna þess að hinir
flokkarnir hafa í meira og minna mæli tekið
upp markaðsbúskaparstefnu, sem gerir hefð-
bundnum kjósendum Sjálfstæðisflokksins auð-
veldara fyrir að kjósa aðra flokka. Hver er þá
sérstaða Sjálfstæðisflokksins? Hver verður hin
borgaralega stefna 21. aldarinnar, nýja bindi-
efnið í Sjálfstæðisflokknum?
„Hið einfalda svar er: Varizt eftirlíkingar.
í síðustu kosningum sögðu alþýðuflokksmenn
að Sjálfstæðisflokkurinn hefði enga stefnu og
ætti að fá sér nýja, af því að Alþýðuflokkurinn
væri að nálgast hina gömlu stefnu Sjálfstæðis-
flokksins og hefði gefizt upp á sinni eigin.
Þótt ég sé stjómmálamaður að atvinnu tel ég
að sé það svo að flokkur hafi gengið sér til
húðar, hvort sem það er minn flokkur eða ein-
hver annar, þá sé það bara þannig og menn
þurfi ekki að hafa áhyggjur af því. Þá sé hans
ekki lengur þörf og sú þjóðfélagsskipun sé
orðin trygg í sessi, að hans þurfi ekki með.
Þetta á hins vegar ekki við um Sjálfstæðis-
flokkinn. Ég fylgist með umræðum í þinginu
og heyri hvemig menn tala. Hér er viðvarandi
og vakandi áhugi til ríkisafskipta hjá félags-
hyggjuflokkunum. Þegar þessi stjóm hefur
farið í niðurskurð — þótt hann sé ekki nægur
— hefur það mætt harðri andstöðu flokka, sem
ekkert vilja á sig leggja og yfirbjóða ætíð í
útgjöldum. Þeir trúa statt og stöðugt á mátt
ríkisforsjár og miðstýringar, þótt þeir séu farn-
ir að nota nýtt orðalag. Alþýðubandalagið og
Framsóknarflokkurinn sögðust fyrir síðustu
kosningar ætla að hækka skatta stórkostlega.
Við höfum átt erfitt um vik, vegna þess að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ekki viljað gefa sig
í þeim efnum. Við viljum ekki hækka heildar-
skattbyrðina. Við höfum fært til skatta, en
þeir hafa ekki gengið til ríkisins, heldur á
milli fólks og fyrirtækja. Þannig hefði ekki
verið unnið; hefðum við ekki verið hér í stjórn-
arráðinu. Ég er ekki viss um að fólk skynji
þetta.
Eftirlíkingamar eru lélegar og þeim er ekki
treystandi. Fólk, sem kaupir úr, sem líta lag-
lega út, af götusala á Spáni sér fljótlega að
þau stoppa, þótt þau fari vel á hendi."
— Höldum okkur áfram við málflutning
þeirra, sem segja tilverugrundvöll Sjálfstæðis-
flokksins brostinn. Þótt það eigi kannski ekki
við að þínu mati, er ekki eitthvað til í því sem
sagt er að íslenzka flokkakerfið sé úr sér geng-
ið? Nýjar átakalínur séu að myndast. Hópam-
ir, sem hafa myndað Sjálfstæðisflokkinn, eigi
ekki heima í bandalagi lengur. Evrópusinnar
og talsmenn neytendasjónarmiða, fijálsræðis
í viðskiptum og þjóðareignar á fiskimiðum eigi
frekar heima með hluta af Alþýðuflokknum
og bændur og kvótamenn með hluta af Fram-
sóknarflokknum. Hafa menn ekki fram til
þessa breitt yfir þetta tvíeðli Sjálfstæðisflokks-
ins vegna stærri hagsmuna og annarrar bar-
áttu? Getur verið raunhæft að spá því að
flokkakerfíð muni riðlast hér á íslandi?
„Þetta hefur Iengi verið kenning Alþýðu-
flokksins. Hann hefur öfundazt yfir því að
vera smáflokkur á íslenzkan mælikvarða.
Hann hefur líka hagað sér eins og smáflokk-
ur og vill ota saman hagsmunum á sviðum,
þar sem hann hefur engra hagsmuna að
gæta af því að hannvantar breidd. Ekkert
bendir til þess í mínum huga að þessi kenning
eigi sér stoð í veruleikanum. Flokkur eins og
Alþýðuflokkurinn getur alltaf blásið upp ein-
stök mál. í þessu máli varðandi innflutning
skinku hefur hann til dæmis reynt að gera
ákvarðanir tortryggilegar. Alþýðuflokkurinn
hefur því miður verið óheiðarlegur í því máli,
og það er í fyrsta sinn í þessu stjórnarsam-
starfi sem hann er virkilega óheiðarlegur, að