Morgunblaðið - 08.10.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1993
Vígröllur lífsins
_________Leiklist____________
Súsanna Svavarsdóttir
Leikfélag Reykjavíkur - Borg-
arlcikhúsi
ELÍN HELENA
Höfundur: Arni Ibsen
Hljóðmynd: Hilmar Orn Hilm-
arsson
Leikmynd og búningar: Guð-
rún S. Haraldsdóttir
Lýsing: Lárus Björnsson
Leikstjórn: Ingunn Asdísar-
dóttir
Sagan - því hér er á ferðinni leik-
rit sem segir sögu - hefst á því
að Elín Helena, kona um þrítugt,
er að pakka niður í ferðatösku,
vegna þess að hún er á leið til
Bandaríkjanna til að halda fyrir-
lestra Á ráðstefnum. Eða hvað?
Það er ljóst á viðbrögðum móð-
ur hennar, Elínar, við ferðinni,
að eitthvað fleira hangir á spýt-
unni. Hún reynir með ráðum og
dáðum að fá Elínu Helenu ofan
nfu..; •;____-
pv: i’j lUnast pessa xero a bend-
ur; beitir þögn, reiði, ásökunum,
sjálfsmeðaumkun - reynir að ala
á sektarkennd Elínar Helenu -
án þess að segja hvers vegna.
Ástæðan er sú að í Bandaríkjun-
um liggur fjölskyldusaga Elínar
Helenu; lykillinn að uppruna
hennar og örlögum og móðirin
veit að tilgangurinn með ferðinni
er að rekja í sundur þræðina; fá
svör við óleystum gátum og svar-
lausum spurningum.
0g þegar þræðirnir rakna í
sundur, kemur í ljós harður og
sár Ijölskylduharmleikur - þar
sem allir hafa lifað samkvæmt
bestu getu - en það var ekki nóg
og þeir fjóru einstaklingar sem
sagan snýst um, liggja sárir og
blóðugir á vígvelli lífsins - með
eina veika ljóstýru sem flöktir í
rökkrinu; Elínu Helenu.
„Elín Helena" er einstaklega
vel skrifað leikrit. Söguþráðurinn
er áhugaverður og framvinda
sögunnar mjög spennandi. Bygg-
ing verksins er markviss, samtöl
nákvæm og persónurnar óhemju
vel skrifaðar, dregnar skýrum
dráttum, þótt þær séu margflókn-
ar í öllum sínum feluleik. Samtöl
eru vel skrifuð, sem og eintölin -
sem eru mjög dramatísk án þess
að verða upphafin. í þessu verki
er hold og blóð - það er fullkom-
lega mennskt. Það er enginn vafi
á því lengur að Árni Ibsen er nú
þegar meðal okkar allra, ailra
fremstu leikritahöfunda fyrr og
síðar.
Og í uppsetningunni er engin
miskunn; hver og ein persóna
hefur sínar sterku forsendur; hin
unga og vel lukkaða Elín Helena
sem leitar sannleikans um upp-
runa síns og finnur allt annað en
væntingar hennar stóðu til,
móðirin Elín sem flýr í þögnina,
móðursystirin Helena - sem ein-
angrar sig í Bandaríkjunum og
faðirinn Rikki, sem flýr inn á
stofnun. Þau þijú síðastnefndu
draga sig inn í heim þagnar og
sambandsleysis sem stjórnast af
tilfinningunum sársauka, reiði,
skömm, sektarkennd og hefnd -
og halda áfram að tóra meðal lif-
enda vegna þess að þau kunna
hreint ekkert annað. Þessar til-
fmningar eru mjög naktar á svið-
inu og leikurinn er óaðfinnanleg-
ur.
Sigrún Edda Björnsdóttir leik-
ur Elínu Helenu og kemur svo
undui'vel til skila breytingunni
sem á henni verður frá því hún
er hörð sökum fáfræði - óþolin-
móð og miskunarlaus við móður-
ina - yfir í hamingjuna sem hún
upplifir þegar hún stendur á þrö-
skuldi fortíðarinnar og til þess
sársauka on annilfftmgy
finnur þegar ferðinni lýkur. Sig-
rún Edda þróar persónuna hárf-
ínt, stig af stigi og þótt maður
spyiji aftur og aftur hvers vegna
hún sé að grufla í þessari löngu
liðnu tíð, er óhjákvæmilegt annað
en standa: með henni - því án
forsögu sinnar og skilnings á
henni, getur hún ekki orðið heil;
sama hversu sár, ógeðfelld og
miskunarlaus sem sú forsaga
kann að reynast.
í hlutverki móðurinnar, Elínar,
er Margrét Helga Jóhannsdóttir.
Loksins! Loksins fáum við leik-
húsgestir að sjá þessa afburða-
leikkonu aftur í hlutverki sem
henni sæmir. Fyrir utan Sigrúnu
Ástrósu man ég ekki eftir að
hafa verið sátt við þau hlutverk
sem Margrét Helga hefur leikið
á undanförnum árum og hefur
fundist hæfileikum hennar
frekjulega sóað. En ekki hér. Elín
er hrædd kona og ótti hennar
kemur fram í þögn, reiði og ásök-
unum. Þegar svo sannleikurinn
kemur í Ijós hellist þessi ótti út
í bræði, síðan örvæntingu og upp-
gjöf; hennar ferð lýkur engu síður
en ferð Elínar Helenu. Margrét
Helga lék á alla þessa tilfínninga-
strengi af ótrúlegri nákvæmni í
svipbrigðum, látbragði og radd-
beitingu. Það er í senn ógnvekj-
andi og heillandi að horfa á svona
vinnu í leikhúsi; eins og einhver
strengur í hjartanu muni bresta
ef stigið verður eitt skref í viðbót
- svo er það skref stigið... og
maður fer ósjálfrátt að leita að
njóla til að grípa í.
Hanna María Karlsdóttir er
móðursystirin Helena, stillt kona
og hlýleg sem hefur orðið þvílíkur
örlagavaldur - án þess að hafa í
Sigrún Edda Sjörnsdóttir í hlut-
verki Elínar Helenu
rauninni meint neitt illt - að hún
hefur sætt sig við að vera svipt
tjáningafrelsi. Hún litar yfir sárin
með blíðlegum tónum og það er
hún sem á ailt að vinna að sann-
leikurinn komi í ljós. Enda er hún
fús til að leggja sitt af mörkum
en eins og sagði í öðru góðu
leikriti sem ég sá á dögunum,
„það er þannig hér, að sá sem
vinnur, tapar.“ Hanna María skil-
ar þessari persónu svo ljóslifandi;
hún virkar fyrst*svona ósköp pen
og til baka ameríkaníseruð kona
en í pottinum, undir blíðulokinu,
er reið og bitur manneskja, sem
leggur sitt af mörkum til að ná
fram hefndum. Hún telur það sinn
hag að sannleikurinn komi í ljós.
Ég man ekki eftir að hafa nokkru
sinni áður séð Hönnu Maríu í hlut-
verki þar sem hún fær að leika
á svo marga tilfinningastrengi -
en það gerir hún svo sannarlega
með „bravör“ og mikilli ná-
kvæmni. Þótt Hanna María hafi
hingað til að mestu verið í söng-
og gamanleikjahlutverkum, er
ljóst að hún er mikil „karakter"
leikkona og ég vona að við fáum
að sjá hana meira í því ljósi héð-
an í frá en hingað til.
Þorsteinn Gunnarsson leikur
föðurinn, Rikka. Hann er lengi
vel óljós minning í huga Elínar
Helenu, bitur reynsla í munni
móðurinnar og draumkennd frá-
sögn hjá Helenu. Hann er eins
og skuggi sem líður um leiksvið
þessara þriggja kvenna og ég var
farin að hafa áhyggjur af því að
hann yrði brotalöm í verkinu -
bara skuggi af persónu. En viti
menn, hann líkamnaðist svo um
munaði - flúinn á vald minnisleys-
is; of veikburða í sálinni til að
horfast í augu við allan þann
sársauka sem mætti honum í líf-
inu; of óttaslegin manneskja til
að viðurkenna misgjörðir sínar -
of andlega fatlaður fyrir þessa
tilveru til að geta gengið upjirétt-
ur á tveimur jafnlöngum. Áföllin
hefur hann notað til að draga sig
í hlé frá lífinu og inn á stofnun.
Þorsteinn átti glæsilegan leik í
hlutverki þessa manns sem hefur
komið varnarkerfi sínu fyrir í lík-
amanum og tjáningin verður því
bæði heft og stjórnlaus í senn;
það er ekkert eðlilegt við hann,
óttinn hefur heltekið hann og
hvert andartak í lífi þessa rnanns
komst til skila í meðförum Þor-
steins - hvort heldur sem var í
svipbrigðum, hreyfingu eða
textameðferð.
Það er enginn óþarfur eða
falskur tónn í þessari sýningu og
er „hljóðmyndin" fullkomlega í
samræmi við það; í upphafi
' óþreyjufull, með ógnandi undir-
takti, á köflum nánast upphafin,
trúarleg stef í samræmi við leitina
að sannleikanum og svo ógnandi
sítónn inn á milli. Þó var hljóð-
....-1‘ * : x.... s:* * ,
niyiiaxxmi ctiurei uuuiu upp a verk-
ið; hún var tempruð og nákvæm
og kom einkar vel við þær tilfinn-
ingar sem verið var að leika á
hverju sinni.
Leikmyndin er geysilega vel
unnin og lýsingin á móti sömu-
leiðis: Umhverfið er þokukenndur
blár og grár heimur; á mótum
ljóss og skugga, á mótum draums
og veruleika, í „tíbránni" á mót-
um jarðar og himins, lífs og
dauða. Leiksviðið sjálft er vega-
mót; þaðan liggur leiðin til allra
átta - leiðin að sjálfum sér, öðrum
og lífinu. Búningarnir eru mjög
vel unnir og undirstrika einkenni
hverrar persónu af stakri ná-
kvæmni, hvort heldur er í litavali
eða sniði.
„Elín Helena“ er án efa „stóra
tækifærið" fyrir leikstjórann,
Ingunni Ásdísardóttur og það er
full ástæða til að óska henni til
hamingju með að hafa staðist
allar þær kröfur sem til hennar
eru get'ðar. Hún vinnur einstak-
lega vel með táknin í verkinu,
hvort heldui’ sem er í texta eða
ytri mynd þess. Hreyfingin í sýn-
ingunni er vansalaus og staðsetn-
ingar leikaranna hvetju sinni
mjög vel hugsaðar; þótt áhorfend-
ur sitji allt um kring og inni í
leikmyndinni, virðst leikararnir
alltaf srlúa að þeim öllum. Það
er ekki heldur neinn dauður
punktur í túlkun þeirra - því pet'-
sónurnar bregðast hver við ann-
arri þótt þær standi utan við at-
burðarásina eða samtölin sem
eiga sér stað hvetju sinni. Það
er öllum sómi að sýningunni á
„Elínu Helenu.“ Þótt sagan sé
einstök, er þemað sammannlegt;
sjálfsleitin og hversu misjafnlega
við erum í stakk búin til að tak-
ast þá ferð á hendur.
Ókeypis sögustund verður í evr-
ópskum leikhúsum á sunnudag-
inn.
Sögu-
stundí
Þjóðleik-
iiuöillU
Næstkomandi sunnudag, 10.
október, verður sögustund fyrir •
börn í leikhúsum víðsvegar í Evrópu
og hér á landi býður Þjóðleikhúsið
íslenskum börnum upp á ókeypis
sögustund þennan dag á Smíða-
verkstæði.
I fréttatilkynningu segir: Þetta
er býsna óvenjuleg uppákoma
vegna þess að tæplega 200 leikhús
í Evrópu hafa tekið sig saman um
þetta átak og verða öll með sömu
dagskrá á þessum degi. Megin til-
gangurinn er vitaskuld sá að gefa
börnum kost á að hlusta á góða og
vel sagða sögu, sem jafnframt vek-
ur til umhugsunar.
Sagan sem börnin fá að heyra
af leiksviðinu er sérstaklega samin
fyrir þennan dag og er eftir mikils-
metinn hollenskan barnabókahöf-
und, Annie M. G. Schmidt að nafni,
en hún hefur m.a. hlotið hin virtu
H.C. Andersen-verðlaun. Sagan
heitir því undarlega nafni „Ungfrú
Gamalgeit" og lýsir kátlegum sam-
skiptum gamallar og vægast sagt
sérkennilegrar konu við borgar-.
stjóra sinn. Sagan er einkar hagan-
lega gerð; tekst höfundi að koma
ótrúlega víða við og hreyfa við fjöl-
mörgu sem vert er að íhuga frekar
með börnunum.
Ætlunin er að flytja dagskrána
alls fjórum sinnum, þ.e. kl. 14, 15,
16 og 17. Leikararnir Anna Kristín
Arngrímsdóttir, Jóhann Sigurðar-
son, Tinna Gunnlaugsdóttir og Flosi
Olafsson segja söguna. í fyrsta
skipti sem sagan verður flutt, kl.
14, verður hún jafnframt túlkuð á
táknmáli fyrir þau börn sem þess
þurfa með. Hver flutningur tekur
u.þ.b. 40 mínútur.
Sérstök athygli er vakin á því
að aðgangur er ókeypis og öllum
heimill.
RAFTÆKNIVERSLUN FÁLKANS • RAFTÆKNIVERSLUN FÁLKANS • RAFTÆKNIVERSLUN FÁLKANS • RAFT
__NOV/EIMCO
ÞAK¥IFPJR OG HUÁSLáSARAR
Staðlaðar einingar hitablásara frá Novenco til loftræsingar
og lofthitunar í íbúðarhús, skemmur, bílskúra,
veitingahús og verkstæði. Höfum einnig
þakblásara og þakhettur fyrir skemmur,
skrifstofubyggingar, verkstæði o.fl.
Novenco er dönsk gæðavara.
Veitum tæknilega ráðgjöf við val
á loftræsibúnaði og hitablásurum.
RAFVÉLAVERKSTÆÐI FÁLKANS
HÖFÐABAKKA 9 • SÍMI: 91-685518
Mótorvindingar, dæluviðgerðir
og allar almennar rafvélaviðgerðir.
Pekking Reynsla Þjónusta
FÁLKINN
SUÐURLANDSBRAUT 8 • 108 REYKJAVÍK
SÍMI: 91-81 46 70 • FAX: 91-68 51 74
Hugur og* hönd
RAFTÆKNIVERSLUN FÁLKANS • RÁFTÆKNIVERSLUN FÁLKANS • RAFTÆKNIVERSLUN FÁLKANS • RAFTÆKNIVERSLUN FALKANS
SÆNSKUR tónlistarkennari
og geðlæknir, Áke Lunde-
berg, hefur undanfarið leið-
beint kennurum Tónskóla Sig-
ursveins á námskeiði.
Námskeiðið felst í því að sýna
tónlistarkennurum hvernig sam-
hæfa megi einbeitni hugans og
líkamshreyfingar svo öll orka þess
sem leikur eða syngur beinist að
því að tjá innihald tónlistarinnar.
Áke Lundeberg sækir hug-
myndir sínar til endurreisnar-
tímans. „Góður tónlistarflutningur
veltur á samræmi milli þess sem
við gerum og hins sem kemur yfir
okkur þegar við leikum og syngj-
um. Líkami og sál þurfa að verða
eitt annars myndast vöðvaspenna
og stífni sem skapar neikvæða til-
finningu og kemur í veg fyrir að
tónlistarmaðurinn geri sitt besta.
Allir listamenn finna þegar vel
gengur en gera sér ekki alltaf
grein fyrir af hveiju. Þeir finna
að allt gengur upp og þeir vekja
óskipta hrifningu og vellíðan.“
Áke Lundeberg hefur ferðast
víða um lönd og haldið námskeið
fyrir tónlistarmenn og tónlistar-
kennara. Hann hefur m.a. ieið-
beint hljóðfæraleikurum í Sinf-
óníuhljómsveit íslands. Viðfangs-
efni hans er að hjálpa til að forð-
ast ótta og kvíða sem oft gerh'
vart við sig hjá tónlistarnemum. Á
námskeiðinu hélt Áke Lundeberg
fyrirlestra og vann með kennurum
og nemendum og stjórnaði um-
ræðum.