Morgunblaðið - 08.10.1993, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1993
J®Jnr0unM&!»ií0>
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. ( lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Uppeldi í ógöngum
AF INNLENDUM
VETTVANGI
PÁLL ÞÓRHALLSSON
Hæstiréttur tekur sér
laun fyrir yfirvinnu
vegna sérstaks álags
HÆSTARÉTTARDÓMARAR hafa búið við þau kjör að þeir hafa
eingöngu fengið föst laun á meðan flestir aðrir opinberir starfs-
menn og þ.á m. héraðsdómarar hafa fengið yfirvinnu greidda.
Þegar Kjaradómur felldi sinn síðari úrskurð sumarið 1992 mátti
verða ljóst að ekki yrði breyting þar á fyrir tilstilli Kjaradóms.
Vegna bráðabirgðalaganna sem á undan höfðu gengið gat Kjara-
dómur ekki annað en viðurkennt að áfram yrði við lýði hið tvö-
falda kerfi launaákvörðunar sem ríkti. Hæstiréttur greip þá til
þess að ákveða að fá greitt fyrir yfirvinnu, sem ekki hafði ver-
ið, og fól forsætisráðuneytinu framkvæmdina. Það var samt
ekki fyrr en í febrúar á þessu ári sem tekin var ákvörðun af
stjórnvöldum um að byrja að borga fyrir yfirvinnuna og var það
gert aftur í tímann. Um áramótin höfðu aftur á móti tekið gildi
ný lög um Kjaradóm og kjaranefnd þar sem tekin voru af tví-
mæli um að engar breytingar mætti gera á kjörum hæstaréttar-
dómara án þess að Kjaradómur tæki ákvörðun þar um.
Fátt hefur vakið meiri óhug
hér á landi að undanförnu
en fréttir um ofbeldi unglinga
í miðborg Reykjavíkur um síð-
ustu helgi, sem hafði hörmu-
legar afleiðingar í för með sér.
Það er meira en lítið að í ís-
lensku þjóðfélagi, þegar ung-
lingar misþyrma öðrum ung-
lingum á jafn hrottafenginn
hátt ög fréttir helgarinnar gáfu
til kynna. Þetta er alvarleg vís-
bending um að uppeldi á ís-
lenskum bþrnum sé komið í
ógöngur. Á hvaða leið erum
við í uppeldi barna okkar? Get-
ur það verið að firring íslensks
þjóðfélags sé orðin slík, að
voðafregnir sem þessar eigi
eftir að verða daglegt brauð
og er kannski stutt í, að menn
hætti að kippa sér upp við slík-
ar fréttir?
Orsakir þess að ofbeldi ung-
linga færist í vöxt eru ugg-
laust margvíslegar. En þær
orsakir verður að greina, til
þess að komast að rótum vand-
ans, svo hægt verði að taka á
honum. _ Samkvæmt skýrslu
Ólafs Ólafssonar landlæknis
um áhrif sjónvarps- og mynd-
bandaofbeldis á börn og ung-
linga fjölgaði _ morðum og
manndrápum á íslandi um 90%
á árunum 1970 til 1990 miðað
við timabilið 1950 til 1970,
eins og greint var frá í frétt
hér í blaðinu í fyrradag. Meðal
annars er þessi íjölgun mann-
drápa rakin til áhrifa ofbeldis-
mynda í sjónvarpi, en útsend-
ingar þess hófust hér á landi
árið 1966.
Þessi ógnvænlega fjölgun
morða og manndrápa er af
þeirri stærðargráðu, að ekki
verður fram hjá henni horft,
né hún hunsuð. Því er fullt til-
efni til þess að taka tilmæli
landlæknis og Slysavarnaráðs
íslands alvarlega þegar farið
er fram á það við fjölmiðla að
sýningar á ofbeldismyndum
verði takmarkaðar eftir mætti.
Máltækið segir: Það læra
börnin sem fyrir þeim er haft.
Óheft sjónvarpsgláp barna og
hálfstálpaðra unglinga hlýtur
að móta börnin að vissu marki.
Því kemur á þessu sviði, sem
og öðrum sem varða uppeldi,
fyrst og fremst til kasta for-
eldra barnanna, að takmarka
aðgang þeirra að ofbeldis-
myndum í sjónvarpi. En vissu-
lega er ástæða til að gera þá
kröfu til sjónvarpsstöðva og
myndbandaleiga að gæta hófs
í sýningum slíkra mynda og
leigu slíkra myndbanda.
Uppeldið hefst á heimilinu
og ekkert foreldri getur vísað
ábyrgð á uppeldi barnanna yfir
á stofnanir, hvort sem um er
að ræða dagvistarstofnanir eða
skóla. Dagvistarstofnanir og
skólar hafa vissulega uppeldis-
hlutverki að gegna, en það er
og verður hlutverk foreldra að
kenna börnum sínum að greina
rétt frá röngu, bera virðingu
fyrir náunganum og að haga
sér í samræmi við lög þau sem
okkur eru sett í lýðræðisríki.
Uppeldishlutverk dagvistar-
stofnana og skóla á svo að
vera félgið í því, að fylgja eft-
ir því uppeldi, sem foreldrarnir
hafa lagt grunninn að.
Hér kann að vera megin-
skýringin á því, að nú er kom-
ið fyrir of mörgu íslensku
æskufólki eins og raun ber
vitni. Það eru ekki stofnanir
og skólar sem hafa brugðist í
mörgum tilvikuín, heldur for-
eldrarnir. Oft er það svo að
fjárhagur heimilanna krefst
þess að tvær fyrirvinnur, móð-
ir og faðir, afli heimilinu tekna
og í öðrum tilvikum eru kröfur
um lífsgæði og þægindi orðnar
slíkar að tvær fyrirvinnur
verða að vinna utan heimilisins
fullan vinnudag, til þess að
tekjurnar standi undir kröfum
nútímans.
Á meðan foreldrarnir ganga
efnishyggjunni á vald, í þeim
tilgangi að geta veitt börnum
sínum allt sem hugur þeirra
girnist, kunna sömu börn að
ganga sjálfala, með lykla um
hálsinn, án nokkurs uppeldis,
án tilfínningalegrar ræktunar,
án hlýju, án agans sem öllum
er hollur og án þess að fá
nokkra leiðsögn um það hvað
er rétt og hvað er rangt.
Við erum í tilvikum sem slík-
um að ala upp firrta einstak-
Iinga, sem hvorki hafa tilfinn-
ingaleg tengsl við foreldra sína
né aðra. Einstaklinga sem geta
reynst hættulegir ofbeldis-
seggir, eins og dæmin sanna.
Einstaklinga sem ekki hafa
dómgreind til þess að greina
rétt frá röngu. Einstaklinga
sem hvorki bera virðingu fyrir
lífi, limum né tilfinningum ann-
arra.
Þetta er háskaleg þróun og
hana verður að stöðva. Hér
hvorki viljum við né megum
byggja upp kalt og ómann-
eskjulegt samfélag stórborgar-
innar, þar sem menn láta sig
líðan náungans engu skipta.
En að óbreyttu verður ekki
annað séð en við stefnum hrað-
byri í þá átt og því er mál til
komið að foreldrar og börn
þeirra, löggæsla, skólayfirvöld
og félagasamtök taki höndum
saman um að kveða með öllu
niður þá óværu sem ofbeldi
unglinga er.
Með úrskurði 5. janúar 1985
markaði Kjaradómur þá stefnu að
laun æðstu embættismanna sem
hann ákveður væru heildarlaun
fyrir hvert starf og ekki kæmu til
fastar aukagreiðslur fyrir venju-
bundin störf, þó að utan dagvinnu-
tíma væri. Tók Kjaradómur mið
af eðli þessara starfa og ákvað
að ekki skyldu greidd önnur laun
en föstu launin nema við sérstak-
ar, óvenjulegar aðstæður. í úr-
skurði Kjaradóms frá 26. júní
1992 segir hins vegar að í vax-
andi mæli hafi samt komið til
greiðslu á yfirvinnu, ýmist mældr-
ar eða ómældrar (fastrar) til þeirra
sem Kjaradómur ákvarðar Iaun.
Greiðslur þessar væru allt frá
20-100 stundir á mánuði. Einstak-
ir hópar eins og hæstaréttardóm-
arar, ráðherrar og alþingismenn
nytu ekki slíkra greiðslna. Væri
sérstök ástæða til að gefa gaum
að starfskjörum dómara og hvort
þau hæfðu því hlutverki sem þeir
ættu að gegna. Samkvæmt úr-
skurði Kjaradóms var launakerfi
æðstu embættismanna stokkað
upp og hækkuðu laun hæstaréttar-
dómara verulega, í 350.000 kr. á
mánuði.
Eins og kunnugt er olli þessi
úrskurður miklum hvelli. Sett voru
bráðabirgðalög þar sem lagt var
fyrir Kjaradóm að endurskoða nið-
urstöðu sína. Það gerði hann 12.
júlí 1992. Þar segir m.a.: „Með
hliðsjón af forsendum og tilurð
bráðabirgðalaganna og yfirlýsing-
um ráðherra um forskrift að nýrri
ákvörðun Kjaradóms er það niður-
staða dómsins að skýra verði lögin
á þann veg að aðstæður í þjóðfé-
laginu leyfi ekki meira en 1,7%
almenna hækkun á launum þeirra
sem undir kjaradómsákvarðanir
heyra.“ Síðan segir að í bráða-
birgðalögunum sé að vísu gefið
færi á að gera breytingar á kjörum
einstakra embættismanna eða
hópa en þess skuli gætt að það
valdi sem minnstri röskun á vinnu-
markaði. Segist Kjaradómur ekki
treysta sér til að fara eftir þessu
en það myndi krefjast mats á við-
brögðum aðila vinnumarkaðarins.
Laun hæstaréttardómara voru
ákveðin 252.786 kr.'
Eins og fram kom hjá fjármála-
ráðherra, Friðrik Sophussyni, í
utandagskrárumræðum á Alþingi
í gær og í bréfi Hæstaréttar til
forsætisráðuneytisins síðsumars
1992 er tvennt í þeim kjaradómi
sem þá gilti sem heimilar réttinum,
að hans mati, að taka sér laun
fyrir yfirvinnu. Annars vegar að
föst launin taki einungis til venju-
legrar yfirvinnu en álagið á réttin-
um sé óvenjumikið og réttlæti sér-
stakar greiðslur og hins vegar að
í nýjasta kjaradómnum sé ákvæði
um hvernig reikna eigi út yfii’vinnu
en það sé ekki hægt að skýra
öðru vísi en að greiðsla fyrir hana
sé heimil.
Rétturinn álítur því að með
bráðabirgðalögunum og nýjum
úrskurði Kjaradóms hafi raknað
við það ástand sem kennt hefur
verið við „neðanjarðarhagkerfi
ríkisins“ að laun embættismanna
hækkuðu í kyrrþey. Það hefur
verið stefna fjármálaráðuneytisins
að færa ákvarðanir um launamál
út í ríkisstofnanirnar og þarf því
ekki að koma á óvart að Hæstirétt-
ur gæti á þessum tíma ákveðið sér
laun fyrir yfirvinnu. Afskipti af
því hefðu verið á skjön við þá skip-
an mála sem verið hafði um ára-
bil þar sem laun embættismanna
hækkuðu í kyrrþey vegna ýmissa
aukagreiðslna. Áuk þess er erfitt
fyrir framkvæmdavaldið að skipta
sér af slíkum ákvörðunum dóms-
valdsins vegna þrískiptingar ríkis-
valdsins.
Hrafn Bragason varaforseti Hæstaréttar
Launin ollu því að
of fáir sóttu um
HRAFN Bragasonn hæstaréttardómari og varaforseti Hæstaréttar
segir að launakjör hæstaréttardómara hafi verið með þeim hætti
að menn áttu á hættu að snarlækka í launum settust þeir í dóm-
inn. Nauðsyn sé að hinir hæfustu veljist þar til starfa og vegna
þess hve launin voru lág hafi of fáir sótt um lausar dómarastöður.
Hæstiréttur skrifaði bréf til for-
sætisráðuneytisins síðla sumars
1992 þar sem tilkynnt var sú ákvörð-
un réttarins að taka laun fyrir hluta
af unninni yfirvinnu. Ekki hefur ver-
ið farið fram á slíkar greiðslur vegna
Þórs Vilhjálmssonar forseta Hæsta-
réttar. Skýringuna segir Hrafn vera
þessa: „Það stafar af því að hann
hefur starfsskyldur úti í Strassborg.
Starfið í mannréttindadómstólnum
er það umfangsmikið að hann er
verulegan tíma þar i hvetjum mán-
uði, eða heila viku. Auk þess er hann
kannski að taka við nýju starfi í
EFTA-dómstólnum ef allt fer sem
horfir og hann þarf að undirbúa
■ það. Hann hefur því verið dálítið
mikið frá.“
Hrafn rökstyður tilkallið til yfir-
vinnugreiðslna svo: „í þeim kjara-
dómi sem í gildi var segir að föstu
launin eigi að vera fyrir venjubundin
störf. En ástandið hjá okkur hefur
ekki verið venjulegt. Það hafa borist
til dómstólanna svo miklu fleiri mál
en áður. Hér á þessari stöð höfum
við ekki mannskap til að sinna þessu
eða hús til að fjölga og í Ijósi þessa
sérstaka álags þótti ekki viðunandi
annað en að borga hluta af þessari
yfírvinnu."
Sívaxandi álag
- Vegna hins aukna vinnuálags
semsagt?
„Já, einmitt. Álagið hefur að vísu
farið sívaxandi en jafnframt hefur
verið gert átak til þess að reyna að
draga úr því sem beið. Okkur tekst
að halda í horfinu núna og fyrirliggj-
andi málabunki stækkar a.m.k. ekki.
Með breyttri löggjöf nú í haust á að
reyna að grynnka á þessu. Breyting-
ar á löggjöf 1992 leiddu til þess að
auðveldara varð að skipuleggja vinn-
una í Hæstarétti en áður. Okkur
hefur því tekist að afgreiða fleiri
mál en áður. En þetta er semsagt
gríðarleg vinna hér.“
- En var sú afstaða ekki ráðandi