Morgunblaðið - 08.10.1993, Page 23

4J |f||V19*f*q>*ö-r ■«
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1993
Töf fram í febrúar
Reikningar fyrir yfirvinnu dóm-
ara voru svo sendir til fjármála-
ráðuneytisins frá og með septem-
ber 1992. Þar er um 40 yfirvinnu-
tíma á mánuði að ræða í tíu mán-
uði á ári. Launahækkunin er um
hundrað þúsund krónur á mánuði.
Reikningarnir voru ekki greiddir
fyrr en í febrúar. Skýringin er sú
að sögn fjármálaráðherra að fjár-
málaráðuneytið vildi ekki borga
fyrr en uppáskrift kæmi frá þeim
ráðherra sem æðsta stjórn ríkisins
heyrir undir samkvæmt fjárlögum,
þ.e.a.s forsætisráðherra. Þegar
greiðslurnar hófust í febrúar var
greitt aftur í tímann. Fjármálaráð-
herra sagði á Alþingi í gær að á
næstunni yrði aflað heimildar í
fjáraukalögum fyrir þessum
greiðslum. 0g samkvæmt nýfram-
lögðu fjárlagafrumvarpi fyrir árið
1994 hækkar fjárveiting vegna
Hæstaréttar. úr 29,2 milljónum
króna í 41,2 milljónir. „Ákveðið
var á þessu ári að samræma laun
hæstaréttardómara launum ann-
arra dómara í dómskerfinu og er
hækkunin komin til vegna þess,“
segir þar. Þess má geta að sam-
kvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins hafa héraðsdómarar
fengið aukavinnugreiðslur sem
jafngilda 25 tímum á mánuði, eða
25% af fastalaunum.
Eins og kunnugt er tóku ný lög
um þetta efni gildi um áramótin,
þ.e. 1. 120/1992 um Kjaradóm og
kjaranefnd. Kjaradómur ákveður
samkvæmt þeim laun hæstaréttar-
dómara og fleiri aðila. Það er
greinilega tilgangurinn með lög-
unum að engar breytingar verði á
launaskipan æðri embætta nema
samkvæmt ákvörðun Kjaradóms
eða kjaranefndar. 6. gr. hljóðar
svo: „Kjaradómur skal ákvarða
föst laun fyrir venjulega dagvinnu
og önnur laun sem starfinu fylgja,
og kveða á um önnur starfskjör.
Hrafn Bragason
hjá hæstaréttardómurum áður að
þeir skyldu ekki af grundvallar-
ástæðum þiggja laun fyrir yfiivinnu?
„Jú, en yfirvinnan er svo gífurleg
og fólkið í landinu á rétt á því að
; fá mál sín afgreidd. Það er ómögu-
legt fyrir okkur að geta ekki komið
til móts við það. Það er ekki hægt
að hafa réttarkerfið þannig að mál
séu ekki afgreidd.“
- Og dómararnir gátu ekki hugs-
| að sér að bæta enn við sig vinnu án
Kjaradómur skal við úrlausn mála
taka tillit til venjubundins vinnu-
framlags og starfsskyldna um-
fram dagvinnu. Hann úrskurðar
hvaða aukastörf tilheyri aðalstarfi
og hvað beri að launa sérstaklega.
Ennfremur skal Kjaradómur hafa
hliðsjón af þeim hlunnindum og
réttindum sem tengjast embætti
og launum svo sem lífeyrisréttind-
um og ráðningarkjörum."
Þróun á vinnumarkaði gefur
ekki tilefni til breytinga
í apríl síðastliðnum var skipað
í Kjaradóm og samkvæmt upplýs-
ingum formannsins, Þorsteins Júl-
íussonar hrl., hefur stjórnvald
þetta haldið nokkra fundi og fjall-
að um launakjör þeirra aðila sem
dómnum ber að fjalla um en ekki
fellt neina úrskurði ennþá. „Það
er grundvallaratriði að við skulum
samkvæmt 5. gr. laganna taka
tillit til þróunar á vinnumarkaði.
Sú þróun hefur ekki verið með
þeim hætti frá því í apríl að sér-
stakt tilefni gefi til breytinga,"
segir Þorsteinn.
Friðrik Sophusson íjármálaráð-
herra segir að sér sé ekki kunnugt
um hækkanir í kyrrþey til annarra
en hæstaréttardómara. Nú sé svo
komið að eingöngu ráðherrar og
þingmenn fái ekki greitt fyrir yfír-
vinnu.
Sú spurning vaknar hvort aðrir
en hæstaréttardómarar geti tekið
sér laun með þessum hætti. Eftir
því sem næst verður komist myndi
ijármálaráðuneytið ekki líta slíkt
sömu augum nú eftir að nýju lög-
in voru sett og gert var fyrir ára-
mót. Ráðherrar gætu samkvæmt
því ekki komið með reikning fyrir
yfirvinnu vegna mikils álags og
fengið hann greiddan en það hefðu
þeir getað gert síðastliðið haust
því um þá og hæstaréttardómara
gildir í grundvallaratriðum það
sama að þessu leyti.
þess að fá greitt fyrir?
„Nei, það var mikil aukavinna
fyrir og þegar réttarfarsbreytingin
varð 1. júli 1992 og með breyttri
vinnutilhögun Hæstaréttar var hægt
að afgreiða meira og jafnar.“
- Þið hafið ekki óttast að það
yrði hvellur í þjóðfélaginu miðað við
það að vilji bráðabirgðalöggjafans
sumarið 1992 virðist hafa verið sá
að frysta launamálin í því horfi sem
þau voru þá?
Hafa dregist afturúr
„Staðreyndin er sú að við höfðum
haldið að okkur höndum í langan
tíma. Kaup hæstaréttardómara dróst
aftur úr launum sambærilegra
stétta. Það voru fáir farnir að sækja
um og þótt við fengjum auðvitað
ágæta menn til starfa þurfum við
að geta valið úr mönnum hingað.
Dómarar seip hingað komu lækkuðu
kannski um hundruð þúsunda
króna.“
Hrafn segir að staða réttarins sé
að því leyti erfið að hann verði að
taka þessa ákvörðun um greiðslu
fyrir yfirvinnu sjálfur. Ekki væri
hægt að fara bónarveg til fram-
kvæmdavaldsins því þá væri hægt
að segja að það væri verið að stinga
dúsu upp í hæstaréttardómarana
sem þurfa svo iðulega að dæma í
málum milli borgaranna og ríkis-
valdsins.
Þingsályktunartillaga á Alþingi um valfrelsi í lífeyrismálum
Menn ráði til hvaða líf-
eyrissjóðs þeir greiði
Bönkum og tryggingafélögum verði
leyft að starfa á sviði lífeyristrygginga
LÖGÐ hefur verið fram á Alþingi tillaga til þingsályktunar sem
felur í sér að menn geti sjálfir ráðið til hvaða lífeyrissjóðs eða
samsvarandi stofnunar þeir greiði iðgjöld eða kaupi lífeyristrygg-
ingu hjá og að bönkum, sparisjóðum og tryggingafélögum verði
leyft að starfa á sviði lífeyristrygginga og veita þá þjónustu sem
hingað til hefur tilheyrt lífeyrissjóðum. Flutningsmenn eru Árni
M. Mathiesen og Vilhjálmur Egilsson, Sjálfstæðisflokki, en tillag-
an er endurflutt frá síðasta þingi er hún hlaut ekki afgreiðslu.
Ekki hugað nægilega að
tryggingarþætti .
Heildarstærð vandans 74-142
milljarðar
Árni M. Mathiesen sagði í framsögu
að versta óréttlætið í þessum málum
væri skylduaðild að lífeyrissjóðum
samkvæmt lögum um starfskjör
launafólks og skyldutryggingu lífeyr-
isréttinda frá 1980. Það gerði það að
verkum að þúsundir launamanna væru
skyldugir til þess að greiða til gjald-
þrota lífeyrissjóða, því það væri stað-
reynd að hjá mörgum sjóðum vantaði
talsvert upp á að þeir gætu staðið
undir lofuðum skuldbindingum. Heild-
arstærð vandans væri á bilinu 74-142
milljarðar króna og miðaðist hærri
talan við áframhaldandi rekstur sjóð-
anna. Helmingur vandans væri vegna
Lífeyrissjóðs opinberra starfsmanna.
Ámi sagði að orsök eignarýrnunar
mætti rekja til fjölda og smæðar sjóð-
anna en þeir.hefðu verið 88 á árinu
1991. Þar sem best gerðist væri
rekstrarkostnaður ársins 0,33% af ið-
gjöldum ársins, en þegar verst léti
væri liann margfaldur, að sumra mati
tíu- til fimmtánfaldur. Erlendis væri
talið eðlilegt að rekstrarkostnaðurinn
væri á bilinu 0,01% til 0,1%. Auðvitað
hefði þetta gn'ðarleg áhrif á ávöxtun
og ávöxtunarmöguleika sjóðanna.
í greinargerð með tillögunni segir
meðal annars að í skýrslu bankaeftir-
lits um lífeyrissjóði komi fram að
munur á ávöxtun fjár og reksturs-
kostnaði sé svo mikill að ekki sé við-
unandi fyrir félaga þeirra sjóða sem
njóta lakastrar ávöxtunar eða bera
mestan rekstrarkostnað. Það sé „ekki
á nokkurn hátt veijandi að iögum sé
á þann veg skipað að tilteknir hópar
manna séu skikkaðir til að greiða ið-
gjöld til og ávinna sér lífeyrisréttjndi
í sjóðum sem vegna lélegrar stjórnun-
ar (eða stærðar) koma til með að
greiða mun lélegri Iífeyri en almennt
gerist og miklu lægri lífeyri en hjá
þeim sjóðum sem bestum árangri ná.
Verði einstaklingum gefinn kostur á
að velja sér lífeyrissjóð til þess að
fulinægja skyldutryggingu sinni er
ljóst að það verður lífeyrissjóðunum
meiri hvatning til samkeppni um að
ávaxta fé á sem hagstæðastan hátt,
svo og að gera reksturinn eins hag-
felldan og kostur er. Þetta yrði einnig
hvati að frekari samruna Iífeyrissjóða,
en þótt nokkuð hafi miðað þar í rétta
átt þarf að gera miklu betur á því
sviði.“
Þá rifjaði Árni upp að umræða hefði
orðið í þjóðfélaginu um hvort skyldu-
aðild samrýmdist félagafrelsi og góð
rök hefðu verið færð fyrir því að þetta
væri brot á mannréttindum. Það væri
skylda Alþingis að taka tillit til slíkra
sjónanniða.
Jóhannes Geir Sigurgeirsson,
Framsóknarflokki, sagði að hér væri
vissulega hreyft stóru og mikilvægu
máli. Fyrir þinginu lægi hins vegar
frumvarp þriggja þingmanna um þessi
atriði. Frumvarpið er um eftirlauna-
réttindi launamanna og flutnings-
menn eru Guðni Ágústsson, Finnur
Ingólfsson og Halldór Ásgrímsson.
Markmiðið með alþjóðlegum fugla-
dögum er einkum að vekja athygli
almennings á mikilvægi náttúruvernd-
ar, einkum verndunar fugla og bú-
svæða þeirra. Um heim allan er sí-
fellt verið að ganga á mikilvæg bú-
svæði fugla og þau eyðilögð i þágu
mannsins. Hérlendis hefur þróunin
verið svipuð. Mýrlendi hafa verið ræst
fram, röskun hefur orðið á íjörum og
ferksvötnum m.a. vegna mengunar.
Fuglaverndarfélag ísland vill með
þessum fugladögum 9. og 10. október
Guðmundi Hallvarðssyni, Sjálf-
stæðisflokki, þótti framsögumaður
hafa farið nokkuð fijálslega með stað-
reyndir um lífeyrissjóði og upphaf
þeirra. Sagði hann menn ekki huga
nóg að tryggingarlegum þætti lífeyris-
sjóðanna, en örorkubætur væru þung^
ur baggi á mörgum sjóðum. Dæmí
væri um sjóði sem greiddu jafnmikið
í örorkubætur og þeir greiddu í lífeyr-
isbætur. Hvar ætluðu menn að fínna
því stað? Hann sagðist hitta unga
menn sem segðust ekki vita hvar þeir
stæðu ef þeir hefðu ekki verið skikkað-
ir til að borga í lífeyrissjóð vegna
þess að þeir fengju örorkubætur úr
sjóðnum. Það gerðist með þeim hætti
að maður sem fengi örorkubætur þrít-
ugur væri reiknaður upp eins og hann
hefði greitt til sjóðsins meðaltal launa
síðustu fimm starfsára til 65-70 ára
aldurs. Þetta væri mikilvægur þáttur
sem hann héldi að flutningsmenn
hefðu ekki skoðað, en það væri vissu-
lega fagnaðarefni ef hægt væri a^.
finna tryggingarlegum þætti lífeyris- '
sjóðanna annan farveg en í dag, því
hann væri að verða sjóðunum mikil
byrði bg gerði þeim erfitt um vik að
standa við skuldbindingar sínar.
Vanda lífeyrissjóðanna mætti hins
vegar rekja til áranna fyrir 1980 þeg-
ar ekki var fyrir hendi verðtrygging
á fé sjóðanna. Hann væri ekki sam-
mála flutningsmönnum, að það væri
gríðarlegt óréttlæti að vera með
skylduaðild að lífeyrissjóðum.
vekja athygli fólks á mikilvægi íslands
fyrir hinar ýmsu tegundir varpfugla
og fargesta, segir í fréttatilkynningu.
Fuglaskoðun er víða vinsælt tóm-
stundargaman, hún er ekki bara úti-
vera heldur eykur fulgaskoðun skiln-
ing okkar á marbreytileika náttúrunnjgfr
ar. Skipuleggjendur þessara alþjóð-
legu fugladaga, Birdlife International,
gera ráð fyrir að um ein milljón manna
í yfir fimmtíu löndum verði þátttak-
endur í starfi þessu.
Halim dæmt forræði í
annað sinn í undirrétti
Alþjóðlegir fug’la-"
dagar um helgina
FUGLAVERNDARFÉLAG íslands gengst dagana 9. og 10. október fyr-
ir fuglaskoðun hér á landi í samviunu við Birdlife International, Al-
þjóða fuglaverndarráðið. ‘
HALIM Al, fyrrum eiginmanni Sophiu Hansen, var dæmt forræði
yfir dætrum þeirra í undirrétti í Istanbúl í gærmorgun. Sophia á að
fá að vera einn mánuð á ári, í júlí, með dætrum sínum samkvæmt
úrskurðinum. Hún segir í samtali við Morgunblaðið að þó niðurstað-
an hafi verið áfall fyrir sig hafi hún engu að síður verið það besta,
lagalega séð, sem hafi getað gerst. Sophia íhugar að gera alvöru
úr hungurverkfalli í Istanbúl á mánudag.
Sophia sagði að henni og systkinum
hennar hefði verið boðin lögreglu-
fylgd að dómshúsinu en þegar þau
hafi verið farið að lengja eftir lög-
reglumönnunum hafi þau haft sam-
band við lögreglustöðina. Þar hafi
þeim verið sagt að aðeins liefði vant-
að heimilisfang þeirra og fylgdarliðið
kæmi von bráðar. Eitthvað hafi það
hins vegar dregist á langinn og því
hafi þau á endanum tekið leigubíl að
dómshúsinu. Hópur fólks var þar fyr-
ir utan en á annað hundrað lögreglu-
þjónar stóðu vörð og fylgdu Sophiu
og systkinum hennar inn í herbergi
dómarans.
Aðspurð segir Sophia að dómarinn
hafi aðeins verið stuttan tíma að
kveða upp dóminn og á eftir hafi
Halim kastað glaðlega á þau kveðju,
rétt eins og hann hafi vitað fyrirfram
hver niðurstaðan yrði. Þá hefði dóm-
arinn hins vegar kallað hann til sín
og spurt hann, eins og hann væri að
tala við barn, hvort hann hefði ekki
leyft Sophiu að sjá stelpurnar. Halim
hefði þá svarað því til að hann væri
hræddur um að þeim yrði rænt en
dómarinn hefði á móti bent honum á
að ef hann leyfði móður systranna
ekki að hitta þær færi hann í fang-
elsi. Þess má geta að réttað verður
vegna brota Halims á umgengnisrétti
Sophiu 29. nóvember nk.
íhugar að fara í hungurverkfall
Sophia, sem ekki hefur fengið að
sjá dætur sínar í eitt og hálft ár, seg-
ir að jafnvel þó niðurstaðan hafi ver-
ið áfall fyrir sig hafi hún engu áí®
síður verið það besta, lagalega séð,
sem hafi getað gerst. Málinu hefði
ekki verið frestað eins og hugsanlegt
hefði verið og það yrði ekki tekið
fyrir aftur í undirrétti. Dómarinn hef-
ur hálfan mánuð til að koma niður-
stöðu sinni til hæstaréttar sem að
sögn Hasíps Kaplans, lögmanns Sop-
hiu, tekur málið væntanlega fyrir eft-
ir 4-6 mánuði.
Sophia sagði að ekki væri afráðið
hvenær af hungurverkfalli sínu yrði
en hún væri að íhuga að hefja það
við bækistöð mannréttindasamtaka^^
Istanbúl á mánudag. Hvort úr yrði
færi þó eftir því hvort íslenskir lækn-
ar gæfu leyfi sitt. Þá skipti máli hvort
hún fengi að hitta dætur sínar um
helgina en annar iögfræðinga Hal-
ims, sem kom með honum til réttar-
haldanna, kvaðst í samtali við Hasíp
Kaplan ætla að beita sér fyrir því að
Sophia fengi að hitta dætur sínar uj®
helgina. Kaplan fékk ekki að flytja
mál sitt í réttinum í gærmorgun.