Morgunblaðið - 29.05.1994, Síða 14

14 SUNNUDAGUR 29. MAÍ 1994
MORGUNBLÁÐIÐ
FRÁ uppfærslu Þjóðleikhússins á Niflungahring Richards Wagners.
N iflungahríngur
Wagners í stuttmynd
FLYTJENDUM var vel fagnað í sýningarlok. Hér sést listrænn sljórnandi sýningarinnar, Wolf-
gang Wagner, í hópi þeirra.
TONLIST
Þjóðlcikhúsið
NIFLUNGAHRINGUR-
INN EFTIR RICHARD
WAGNER
LISTAHÁTÍÐ 1994
Niflungahringurinn eftir Richard
Wagner í styttri útgáfu, sem var
sérstaklega gerð fyrir Listahátið í
Reykjavík. Sextán íslenskir söngv-
arar, Sinfóm'uhljómsveit Islands og
Kór íslensku óperunnar taka þátt
í sýningunni en með hlutverk Bryn-
hildar, Sigurðar Fáfnisbana og
Oðins fara Anna Linden, András
Molnár og Max Wittges. Listræn
yfirumsjón Wolfgang Wagner,
hljómsveitarstjóri Alfred Walter,
leikstjóri Þórhildur Þorleifsdóttir,
leiksviðs- og búningahönnuður Sig-
uijón Jóhannsson. 27. maí.
HVERS vegna Hringinn? Hvers
vegna ekki Meistarasöngvarana,
best skrifuðu óperu Wagners, einn-
ig að hans eigin mati og um leið
þá óperu Wagners sem kannske
þýskust er? Eða hvers vegna ekki
þá óperu sem stóð hjarta Wagners
næst og hann glímdi lengst við,
Tristan og ísolde, úr því ráðist
skyldi í að sviðsetja Wagnersóperu
á Islandi? Já, hvers vegna útdrátt
úr þessum fjórum óperum á einu
kvöldi, sem einnig má skilgreina
sem þrjár óperur, með Rínargullið
sem forleik að því eiginlega drama?
Þessi tilraun er, að því ég best
veit, algjör nýjung í meðferð
Wagner-ópera, og víst eru óperur
Hringsins þær einu sem hugsan-
legt væri að kubba niður á þennan
hátt, en hvers vegna þessa tilraun
á íslandi þar sem engin leið er að
uppfylla þær kröfur sem Wagner
sjálfur gerði um uppfærðslu á
þessum óperum? Að flytja þær með
sjö eða átta fyrstu fiðlum, látum
vera þó ekki sé hægt að tvöfalda
sum blásturshljóðfærin, eins og
Wagner sjálfur vildi, að ætla sér
að sviðsetja þessar óperur á minna
en tuttugu metra djúpu sviði í sex
hundruð manna sal,. er bjartsýni
sem íslensk verður að teljast.
Wagner er vaxinn upp úr þýsku
leikhúslífi, ólst upp við Shake-
speare, Goethe og þegar hann,
unglingur, heyrði Egmont-forleik
Beethovens í fyrsta skipti skynjaði
hann að eitthvað minna dugði hon-
um sjálfum ekki. Hann var að
miklu leyti sjálfmenntaður í tónlist
og má það ef til vill skýra þörf
hans til að yfirganga annað á sviði
lista, þar sem hann og vildi gera
öllum listgreinum jafn hátt undir
höfði í formi óperunnar. Hann
hreifst af kenningum Schopenhau-
ers og víst er að járnvilji Wagners
og nær því óskiljanlegur sköpunar-
máttur skópu óforgengileg meist-
araverk þó skipast menn enn í
flokka annað hvort undir merkjum
Bruckners eða Brahms, eru Wagn-
eristar eða „anti“-Wagneristar.
Ekki er ætlunin að rekja sögu
Völsunga né Niflunga, Wagner fer
enda nokkuð ftjálslega með þessar
sagnir, meðal annars staðsetur
hann heimakynni Óðins, Valhöll,
ekki langt frá heimakynnum
Rínardætra, líklega á fjöllum sem
Þjóðveijar kalla Siebengebirge og
m.a. eru kennd við fræg ævintýri.
Mikilvægara er að þekkja „Erlös-
ungs“-þema Wagners, sem gengur
sem rauður þráður í gegnum flest-
ar hans óperur. Einhver eða ein-
hveijir verða að láta Iífið til þess
að aðrir losni úr fjötrum og dæmið
leysist upp. í Hringnum gerist það
á áhrifamikinn hátt þegar Bryn-
hildur lætur hlaða bálköst að líki
Sigurðar Fáfnisbana og Valhöll
brennur. Músíklegum hápunkti
þessa þema nær Wagner þó í Trist-
an. Það er ástin sem Wagner er
að glíma við allt sitt líf. Var þetta
vegna óhamingjusams hjónabands
hans og Minnu? Var það Cosima?
Eða var það frú Wesendonk sem
hann var í sambandi við frá því
hann gisti fyrst í Sviss, og tókst
aldrei að leysa upp það samband?
Lengi má halda áfram að flétta
þessar hugsanir og þótt svörin verði
fá er fléttan hugsuninni holl. En í
kvöld voru þar Rínargullið, Valkyij-
urnar, Siegfried og Ragnarök, allar
í einum pakka á einu kvöldi.
Móttökur áheyrenda að sýningu
lokinni voru sterkar og innilegar
og rúmlega fimm klukkustunda
seta leið furðu átakalítið fyrir okk-
ur áheyrendur. Ég geri líka ráð
fyrir því að viðstaddir hafi gert sér
grein fyrir því að þeir voru að
upplifa merkilega tilraun, tilraun
sem okkur einum var boðið til.
„Kinder, macht was neues,“ sagði
Wagner og því þá ekki þetta, að
minnsta kosti lét hann sig hafa, á
Parísar-árum sínum, að gangast
inn á breytingar á óperum sínum
vegna áheyrenda. Að þetta form á
Hringnum komi í stað þess gamla
held ég að ekki verði skrifað und-
ir, til þess saknar maður of margs,
einnig það að sögumenn, þótt
stíliseraðir og góðir væru, setja
flutninginn í þýskt „Singspiel“-
form sem illa samræmist skrifmáta
Wagners. Leitmotivsnotkun
Wagners, sem hvergi er fjölbreytt-
ari en í Hringnum, getur einnig
stangast á við langar útstrikanir.
En í kvöld fengu menn mikið magn
á einu bretti og frábærir listamenn
komu við sögu. Af söngvurum skal
fyrstur telja Óðin og Brynhiidi.
Max Wittges mun ekki áður hafa
sungið hlutverkið en skilaði því
eins og það hefði fæðst með hon-
um. Af djúpum skilningi á skap-
sveiflum Wotan Wagners og með
glæsilegri rödd skilaði hann eftir-
minnilega hlut þessa höfuðpaurs
Æsa. Brynhildur, sungin af Liu
Frey Rabine, minnti á hippa þegar
hún fyrst birtist, og röddin virtist
í byrjun ekkert spennandi, en þetta
breyttist fljótlega og stór var sigur
hennar í lokin í Ragnarökum, upp-
gjörið við Gunnar Gjúkason og þar
til hann gengur á bálið með Sig-
urði Fáfnisbana. Atriðið hennar
með Óðni og síðar Sigurði voru
kannski sönnustu atriði sýningar-
innar og þar sem maður fann
sterkast fyrir Wagner ómenguð-
um. András Molnár var dæmigerð-
ur Wagner tenór, hraustur tenór
sem kunni sitt fag, sönglega og
leiklega. Elsa Waage söng varnar-
orð Jarðar til Óðins og gerði í
anda Wagners. Ólöf Kolbrún og
Garðar Cortes sungu systkinin Sig-
mund og Signýju. í senu þeirra í
Valkyijunni byggðu þau á mikilii
reynslu sinni. Garðar er reyndar
ekki einkennandi Wagner-söngvari
og virtist því á mörkunúm að hafa
úthald sönglega, en Kolbrún er á
góðri leið að verða Wagner söngv-
ari, leikurinn góður en hvers vegna
öll þessi hlaup? Mitt er ekki að
fjalla um leik, en ég veit það eitt
að áheyrandinn á að finna fyrir
Wagner-persónunum þó þær
standi hreyfingarlausar á sviðinu,
því varð senan í Rínargullinu milli
Óðins, Friggjar, konu hans og
Freyju minna en máttlaus, þar sem
þær tvær voru látnar endasendast
um sviðið með marklausar handa-
hreyfingar, þar sem heldur ekki
skildist orð af því sem þær sungu.
Þetta hlýtur að vera leikstjórans
feill. Annars var textaframburður
erlendu söngvaranna nokkuð sem
íslenskir söngvarar mættu tileinka
sér, þar sem svo til hvert orð heyrð-
ist. Keit Reed og Viðar Gunnarsson
koma báðir frá þýskum óperuhús-
um og áttu heima sem Andvari
og Högni. Fleiri væri ástæða til
að nefna, en þegar um fjórar óper-
ur er að ræða á sama kvöldinu
verður að stytta einhvers staðar,
eins og gert er í óperunum sjálfum.
Við breytinguna á Þjóðleikhúsinu
hefur hljómburðurinn breyst. Lík-
lega þarf fleiri tækifæri til að segja
til um hvernig, en mér virðist það
koma niður á hljómsveitinni og
kannski fyrst og fremst strengjun-
um. Vitanlega ætlast Wagner til
miklu fjölmennari stokhljóðfæra-
hóps en hægt er að koma fyrir í
gryfjunni, en strengirnir hurfu líka
afar mikið í hljóm blásaranna.
Hugsanlega væri betra að hafa
aðra uppröðun, sem þurfti þá að
gera tilraunir með. Hvers vegna
ekki að strengirnir skiptu um sæti
við blásarana? sagði Wagner ekki
„macht was neues“? Auðheyrt var
að hljómsveitin er ekki vön að spila
Wagner, því þótt oft væri fallega
spilað var oft eins og vantaði
Wagner-sveifluna, nákvæmari inn-
komur hjá blásurum og nákvæm-
ari rythma, en vegna hljómburðar-
ins hljómaði sveitin oft sem blás-
arasveit sem út af fyrir sig er ekki
slæmt, en ekki nóg gott í Wagner.
Hljómsveitastjórinn, Alfred Walt-
er, hélt þó öllu batteríinu vel sam-
an og á vitanlega einn stærsta
þáttinn í afrakstrinum. Leikmynd
kvöldsins var einföld, sama sviðið
óperurnar allar út í gegn, og tölu-
vert reyndi á lýsingu sviðsmyndar-
innar. Þetta voru verk Sigutjóns
Jóhannssonar og Páls Ragnarsson-
ar. Leikstjóri var Þórhildur Þor-
leifsdóttir. íslenskur texti var í
gerð Þorsteins Gylfasonar og í leik-
skrá segir að listræna yfirumsjón
hafi Wolfgang Wagner haft.
Margra aðra, sem nálægt sýning-
unni komu, væri sannarlega
ástæða til að nefna en sem fyrr
segir þarf að strika út hér líkt og
gert er í Hring Wagners. En hvers
vegna Hringinn og ekki til dæmis
þær óperur Wagners óstyttar, sem
ég nefndi í upphafi? Persónulega
hefði undirritaður frekar kosið
Tristan, Meistarasöngvarana, eða
jafnvel einhveija eina óperu
Hringsins, en þetta var djörf til-
raun sem verður öllum viðstöddum
ógleymanleg.
Óperugestir framtíðarinnar
munu svo dæma um hvort tilraun-
in verður endurtekin. En Listahá-
tíðarnefnd hlýtur að fá rós í
hnappagatið fyrir að undirskrifa
hugmyndina.
Ragnar Björnsson
-. !■ ■ ......
I
)
I
)
I
)
)
)
)
)