Morgunblaðið - 03.11.1994, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 3. NÓVEMBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Obærilegur sársauki
_____LEIKLIST
Þ j óð I e i k h ú s k j a 11 a r-
í n n
ÞAÐ MUN ENGINN
SKUGGI VERA TIL
Höfundar: Björg Gísladóttir og Kol-
brún Ema Pétursdóttir. Leikstjóri:
Hlin Agnarsdóttir. Leikari: Kolbrún
Ema Pétursdóttir.
SIFJASPELL er umíjöllunarefni
þessa leikþáttar og segir frá konu,
sem er stödd í kirkju, þar sem hún
ætlar að segja frá sjálfri sér. Segja
presti, Guði, englunum, einhvetj-
um. Það er ekki ljóst og það er
kannski ekki heldur aðalatriðið.
Hún þarf að tala við einhvem sem
hlustar án þess að dæma hana.
En þegar til kemur fmnst henni
hún ekki hafa neitt. að segja; líf
hennar hafí verið ómerkilegt, ekk-
ert frásagnarvert hafí gerst. En
það truflar hana bara hvað hún er
framkvæmdalaus og daufur kar-
akter. Sjálf veit hún orsökina fyrir
því en hefur heyrt að það sé aum-
ingjaháttur að velta sér upp úr
fortíðinni. Það sagði henni önnur
kona, sem varð líka fyrir sifjaspell-
um í æsku. Sú kona sé dugleg og
sterk. En þar með er boltinn gefinn
upp. Hún hefur í rauninni játað,
það leyndarmál, sem er órsökin að
skömm hennar, lélegu sjálfsmati,
öryggisleysi og sorg.
Eftir það kemur frásögnin í brot-
um og sveiflast á milli munnlegrar
frásagnar og leiknum atriðum af
samskiptum hennar við föðurinn,
sem var sá sem misnotaði hana í
æsku. Það er óhugnanleg opinber-
un. Svo óhugnanleg að mann lang-
ar mest að leggja á flótta og halda
áfram að vera ópersónulega sjokk-
eraður yfír því að svona nokkuð
geti gerst. Það er svo vont að sitja
og horfa á það hvernig atburðarás-
in er í sifjaspellum, lið fyrir lið:
Vanmátt barnsins, sorgina sem á
einu augnabliki fyllir líf barnsins
og fylgir því um alla tíma til enda
veraldar, reiðina sem auðvitað má
ekki sýna því yfírvaldi sem foreldr-
ið er. Sjá hvernig persónuleikinn
klofnar; hugurinn svífur svo mark-
eraður af reynslunni að snertir
ekki heilbrigða fleti, heldur svífur
stjómlaust á flótta sínum frá skelf-
ingu veruleikans, líkaminn svo dof-
inn að enginn sársauki megnar að
snerta harin framar. Hann er þung-
ur og jarðnegldur á meðan hugur-
inn flýgur um heima og geima. Það
myndast hyldjúp gjá milli hugar
og líkama, sem tekur einstakling-
inn ár og daga að fylla upp í eftir
að hann (eða hún) horfíst í augu
við þá óbærilegu reynslu sem hann
hefur orðið fyrir.
Leikritið er feikivel skrifað og
kemur staðreyndum málsins um
líkamlega og tilfinningalega
reynslu vel til skila. Maður fyllist
svo mikilli sorg yfír því að foreldri
og aðrir þeir sem eiga að gæta
velfamaðar barna, skuli geta feng-
ið af sér að sprengja líf þeirra í
tætlur. En þótt verið sé að lýsa
óhugnaði er ekki hægt annað en
fyllast þakklæti og dást að þeim
konum sem stíga fram fyrir skjöldu
og miðla reynslu sinni af óbærileg-
um sársauka.
Kolbrún Ema Pétursdóttir leikur
hlutverk konunnar sem segir frá.
Hún fer frábærlega með sveiflur
hennar og brotakennda frásögn.
Hún hefur mikið að gefa í þessu
dramatíska hlutverki og vinna henn-
ar með líkamstjáningu var sérlega
góð; frá því að vera hin bælda, eigin-
lega staða, kvenpersóna, sem ekki
getur einu sinni tjáð sig með svip-
brigðum, hvað þá orðum eða hreyf-
ingu, yfír í ungu konuna sem á sér
kannski einhveija von eftir að hafa
gengið í gegnum þá eldskím að
tala út um vandamál sitt.
Leikstjómin er mjög góð. Sýn-
ingin rígheldur áhorfandanum við
efnið, gróf og ógeðfelld atriði eru
unnin af einskærri smekkvísi, mik-
illar nákvæmni gætir í sveiflum
konunnar sem segir frá. Tjáningin
fer aldrei yfir í ofurdrama eða
móðursýki og umgjörð sýningar-
innar er einföld en sláandi táknræn.
Súsanna Svavarsdóttir
Beint að efninu
BOKMENNTIR
T r ú a r 1 j ó ð
HVER MORGUNN NÝR
Jónas Gíslason: Hver morgunn nýr.
159 bls. Utg. Vígslubiskupsembættið
í Skálholti. Reykjavík, 1994.
SÉRA Jónas Gíslason er maður
lærður í sinni grein, kennari við
guðfræðideild Háskólans árum
saman og höfundur kristnisögu auk
fleiri rita. Þessari bók hans er þó
ekki ætlað að kenna heldur að pred-
ika, boða. »Guðfræðin á heima á
skrifstofunni. Fagnaðarerindið á
heima í prédikunarstólnum,« segir
hann í lokakafla bókarinnar.
Hver morgunn nýrer safn opinna
ljóða sem hvert um sig á við einn
helgidag ársins. Að leggja sams
konar mat á trúarljóð og almenna
ljóðlist þykir ekki hæfa. Sértækt
efni og markmið trúarbókmennta
verður að meta sem slíkt til jafns
við skáldskapargildið. Sýnt er að
séra Jónas þolir önn fyrir fjarlægð
og einangrun sem kristið helgihald
hefur mátt sæta og freistar þess
hér með að fínna boðskap sínum
leið út í daglega lífið. Hann notast
því takmarkað við hefðbundið tákn-
mál guðfræðinnar en skírskotar
þeim mun meira til veruleika líð-
andi stundar og yrkir á máli sem
hver maður skilur. .Helgisöguna
klæðir hann í hversdagsbúning. Til
að mynda gerir hann sér í hugar-
lund að Kristur yrði - væri hann
uppi hér og nú - að auglýsa í blöð-
um eins og aðrir sem vilja vekja
athygli á boðskap sínum. Auglýs-
ingin gæti þá hljóðað svo:
Mig vantar fleiri
lærisveina.
Kaupið er lágt
og vinnutíminn langur.
Óþægindi og áhætta
og mikil ferðalög
fylgja starfínu.
Búast má við erfiði
- og jafnvel ofsóknum.
Hér er augljóslega
horfíð frá venjulegum
ræðustíl og hefðbund-
inni predikun sem oftar
en ekki einkennist af
hátíðlegu orðfæri og
líkingum úr ritningunni.
Hvort sem menn nú
kalla það kost eða löst
er svo mikið víst að höfundur geng-
ur hér beint að efninu og flytur mál
sitt vafningalaust. Orðum sínum
beinir hann til allra sem heyra vilja
en einkum til þeirra sem leita skjóls
og huggunar í trúnni.
Minnugur er höfundur þess nei-
kvæða sem fylgir orðinu predikun
en hafnar því að predikunar sé ekki
lengur þörf. Hann dregur enga fjöð-
ur yfir að sjálfur sé hann að predika
- en aðeins undir nýjum formerkj-
um. Að hætti langflestra kenni-
manna samtímans leggur hann
megináherslu á kærleiksboðskap
kristninnar en gerir sér jafnframt
ljóst að við lifum í hörðum heimi
þar sem ekki tjóir að loka augunum
fyrir skuggahliðum mannlífsins.
En þar sem nú trúræknin hefur
löngum byggst á hátíðleika og við-
höfn má vera að einhverjum þyki
hann ganga fulllangt til móts við
hversdagsleikann. Hvað um fyrir-
sögn eins og Fer Guð í sumarfrí?
Er ekki þar með verið að gera alvör-
una broslega? Fljótt á
litið kannski. Eða þar
til ljóðið hefur verið les-
ið til enda. En þar seg-
ir frá manni á sumar-
ferðalagi sem kærði sig
ekki um að aðstoða
annan mann sem var
hjálpar þurfi þar sem
það hefði jafngilt því
að hann hefði orðið að
vinna í fríinu sínu!
Efasemdarmannin-
um gleymir höfundur
ekki. Rödd hans héyrist
á öllum tímum. Læri-
sveinamir gátu efast.
Höfundur kveður efa
þeirra vera sér til trú-
arstyrkingar. Efinn krefst íhugunar,
rannsóknar. Því lengur sem maður
berst gegn efa sínum því sterkari
verður sannfæring hans þegar hann
hefur sigrast á efasemdunum. En
sannfæring sína sækir kristinn mað-
ur að sjálfsögðu til upprisunnar:
Kristur er upprisinn!
Kristur er sannarlega
upprisinn!
Enda þótt hugvekjur þessar minni
um margt á laust mál er ljóst að
höfundur hefur orðið fyrir áhrifum
af nútímaljóðinu. Þannig hefur hann
kosið að setja texta sinn upp sem
ljóð. »Hugleiðingar í formi prósa-
ljóða,« kallar hann það í formála.
En þá má segja að nútímaljóðlistin
hafi endanlega unnið sér fulla hefð
þegar virðulegur kennimaður kýs
form hennar sem farveg til að koma
boðskap sínum á framfæri.
Erlendur Jónsson
Séra Jónas
Gíslason
Leikræn túlkun

og gamansemi
roMisi
Gcrðasafn
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Agústa S. Agústsdóttir og Harpa
Harðardóttir, báðar sópran með und-
irleik Kolbrúnar Sæmundsdóttur.
Þriðljudagur 1. nóvember 1994.
TVÆR ungar söngkonur, sem fyrir
nokkru hafa lokið námi, héldu sína
fyrstu tónleika í Listasafni Kópa-
vogs, Gerðarsafni, og fluttu söngv-
erk, sem bæði heyra til alvöru og
gamansemi, allt frá Henry Purcell
til Jenna Jónssonar. Þrátt
fyrir að þær stöllur hafi
teygt sig svona vítt til
beggja handa, var efnís-
skráin ótrúlega samfelld,
enda var leikræn túlkun og
gamansemin undirtónn
tónleikanna.
Tónleikarnir hófust á
tvísöngvum eftir Purcell,
We the spirits of the air,
My dearest, my fairest og
Sound the trumpett, allt
góðir tvísöngvar, sem þær
stöllur sungu mjög vel. í
síðasta laginu hefði píanóið
mátt vera ögn veikapa hjá
Kolbrúnu, sem að öðru leyti
lék vel. Tvö ljóð, Die Klosterfraúl-
ein og það glettna lag Die Scwest-
ern, bæði eftir Brahms, voru í heild
vel sungin þó brigði fýrir hjá Ág-
ústu, að hún þrengdi tóninn um of
í veikum hátónum í Die Klosterfr-
aúlain og vildi þá hanga í tóninum.
Þetta var það eina sem finna mætti
að, svo sanngjarnt sé, hjá Ágústu,
sem hefur fallega og vel þjálfaða
rödd. Schumann átti tvo fallega
tvísöngva, L’ndliches lied, og Das
Glúck, sem þær stöllur fluttu á
skemmtilegan máta, þar sem saman
fór þokkafullur söngur og glettinn
leikur. Síðustu lögin af alvarlegu
gerðinni voru þrír söngvar, eftir
Benjamin Britten, sem heita Næt-
urgandreiðin, Regnboginn og Skip-
ið frá Ríó, skemmtilegir söngvar,
sem þær fluttu ágætlega.
Eftir hlé var slegið á léttari
strengi og skipst á einsöng og tví-
söngvum og var flutningur Ágústu
á La Diva eftir Satie mjög góður.
Harpa söng Hymne a’ l’amour eftir
Monnot og Le filles de Cardix, eft-
ir Delibes. Harpa hefur góða rödd,
sem henni hættir þó á stundum til
að ofgera í sterkum söng, er sér-
staklega kom fram í lagi Deliebes.
í öðrum lögum og sérstaklega í
tvísöngslögunum gætti þessa ekki.
Eftirminnilegur var söngur beggja
í dúett eftir Irving Berlin, Anything
you can do, og augljóst að söng-
leikjatónlist á vel við þær stöllur,
því svo létt er þeim um að tjá sig
í leik.
Síðustu lögin voru islensk, fyrst
Kossavísur, Páls Isólfssonar og síð-
an var skiptst á að syngja lög eftir
Karl 0. Runólfsson, Jón Múla Árna-
son, Jenna Jónsson og tónleikunum
lauk með tvísöng, íslensk ástarljóð,
eftir Sigfús Halldórsson.
Það var létt yfir þessum tónleiku-
m og í heild var söngur Ágústu og
Hörpu mjög góður og samstilltur,
bæði í söng og leik og óhætt að
fullyrða að þar fara efnilegar söng-
konur, sem þegar hafa aflað sér
góðrar söngmenntunar. Samleikari
þeirra Kolbrún Sæmundsdóttir átti
ágætan hlut að músíkalskri mótun
tónleikanna, með vönduðum leik,
er kom hvað best fram er þær stöll-
ur þurftu leikrænan stuðning í gam-
anlögum, eins og eftir Satie, Britt-
en, Berlin og í Systrunum eftir
Brahms.
Jón Ásgeirsson
KVARTETTINN Út í vorið syngur á Vesturlandi um helgina.
Út í vorið heldur söng-
tónleika á Vesturlandi
KARLAKVARTETTINN Út í vorið
heldur söngtónleika á Vesturlandi
nú um helgina. Á morgun, föstu-
dag, verða tónleikar í Dalabúð,
Búðardal, kl. 20.30 og á laugardag
í Stykkishólmskirkju kl. 17.
Kvartettinn var stofnaður 1992.
Síðan hefur kvartettinn haldið
marga tónleika, sömuleiðis hefur
hann oft komið fram á lokuðum
samkomum, í útvarpi og Ríkissjón-
varpinu og síðastliðið sumar kom
hann fram á sex tónleikum víða á
Englandi og í London í tónleika-
ferð Kórs Langholtskirkju.
í kynningu segir: „Efnisskráin
mótast mjög af þeirri hefð sem
ríkti meðal íslenskra karlakvart-
etta fyrr á öldinni og hefur helst
verið sótt í sjóði Leikbræðra og
MA-kvarttettsins. Má því á efnis-
skránni finna lög eins og Hanna
litla, Bráðum vagga, Rokkararnir
eru þagnaðir og Laugardags-
kveld.“
Kvartettinn skipa þeir Einar
Clausen, Halldór Torfason, Þor-
valdur Friðriksson og Ásgeir Böð-
varsson. Við hljóðfærið er Bjarni
Þ. Jónatansson, sem jafnframt er
aðal þjálfari og leiðbeinandi kvart-
ettsins. Bjarni starfar sem píanó-
kennari og organisti í Reykjavík
og hefur starfað með fjölda ein-
söngvara og kóra.