Morgunblaðið - 25.11.1994, Blaðsíða 29

28. FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1994 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMEINING
SJÁVARÚTYEGS-
FYRIRTÆKJA VIÐ
ÍSAFJARÐARDJÚP
SAMEINING fyrirtækja í sjávarútvegi í stærri og
öflugri einingar er til lengri tíma litið líklega ein-
hver besta tryggingin fyrir bættri rekstrarafkomu.
Gott dæmi er sameining reykvískra sjávarútvegs-
fyrirtækja. Fyrst Bæjarútgerðar Reykjavíkur og Is-
bjarnarins í Granda hf. og síðan sameining Granda
og Hraðfrystistöðvarinnar árið 1990. Hvert fyrir sig
áttu þessi fyrirtæki í miklum erfiðleikum en samari
mynda þau nú eitt myndarlegasta sjévarútvegsfyrir-
tæki landsins.
Önnur dæmi um velheppnaða sameiningu eru til
dæmis sámeining nokkurra fyrirtækja í Vestmanna-
eyjum í tvö stór fyrirtæki, ísfélagið og Vinnslustöð-
ina, og sameining Hraðfrystistöðvar Stokkseyrar og
Glettings í Þorlákshöfn.
Víðs vegar um landið eiga sér nú stað þreifingar
milli fyrirtækja um sameiningu eða nána samvinnu
en oft miðar þeim hægt.
Sú er til dæmis raunin við ísafjarðardjúp þar sem
til skamms tíma átti sér engin umræða stað um sam-
runa fyrirtækja á ísafirði, í Hnífsdal, Bolungarvík og
Súðavík eða samvinnu við hráefnisöflun og vinnslu.
Nú virðist loks vera að komast einhver hreyfing þar á.
í fréttaskýringum í Morgunblaðinu, í gær og fyrra-
dag, eru helstu ástæður þess af hverju sameiningar-
viðræður hafa ekki átt sér stað fyrr raktar. Fyrir-
tæki við Djúp eru rótgróin einkafyrirtæki, sem oftast
eru í eigu fárra manna. Þá hefur slæm skuldastaða
margra fyrirtækja, kvótaleysi og togstreita milli sveit-
arfélaga torveldað samvinnu.
Tvennt er helst talið hafa valdið þeirri viðhorfs-
breytingu, sem nú verður vart. í fyrsta lagi hefur
ríkisstjórnin gert sameiningu að skilyrði fyrir aðild
að Vestfjarðaaðstoðinni og einnig hefur íslandsbanki
átt frumkvæði að viðræðum um sameiningu fyrir-
tækja. Þá hefur sú nýja kynslóð sem nú er víða að
taka við rekstri sjávarútvegsfyrirtækja annað viðhorf
til þessara mála en sú eldri.
Elías Jónatansson, framkvæmdastjóri Gnáar á Bol-
ungarvík, er einn þeirra, sem er þeirrar skoðunar að
framtíðin felist í sameiningu fyrirtækja í öflugar ein-
ingar, sem geti aflað sér fjár á almennum hlutabréfa-
markaði. „Eg tel líklegt að hér við ísafjarðardjúp
myndist tvær til fjórar blokkir fyrirtækja í sjávarút-
vegi. Annars staðar á landinu hafa fyrirtæki verið
að sameinast og mynda fyrirtækjablokkir. Þannig
fyrirtæki vantar á Vestfirði. Sjávarútvegsfyrirtæki
eru orðin flókin iðnfyrirtæki og þau standast ekki
samkeppni nema þau nái ákveðinni stærð og hafi
svigrúm til að þróa afurðir fyrir nýja markaði,“ er
haft eftir Elíasi í Morgunblaðinu í gær.
Undir þetta viðhorf má taka. Samdráttur í þorsk-
veiðum hefur bitnað mjög hart á fyrirtækjum á þessu
svæði. Þau væru hins vegar mun betur í stakk búin
til að takast á við erfiðleikana ef einingarnar væru
stærri. Hægt væri að hagræða í yfirstjórn og hús-
næðismálum og auðveldara væri að hefja uppbygg-
ingu þegar veiðar glæðast á ný.
Sú gerjun, sem nú er í vestfirzkum sjávarútvegi,
á áreiðanlega eftir að verða til góðs. Til staðar er
mikil og djúp þekking á rekstri sjávarútvegsfyrir-
tækja og áreiðanlega margir beztu fagmenn á því
sviði á landinu. Þeir hafa hins vegar ekki náð að stilla
saman krafta sína með sama hætti og tekizt hefur
víða annars staðar á landinu. Þess er að vænta að
sú þróun, sem bersýnilega er hafin í átt til sameining-
ar og samstarfs, leiði til jákvæðrar niðurstöðu fyrir
atvinnulífið á Vestfjörðum.
H AFRÉTT ARMÁL
*
Vinnuveitendasamband Islands 60 ára
Morgunblaðið/Friðgeir Olgeirsson
BRESKU herskipin sigldu stöðugt á islensku varðskipin í ársbyrjun 1976, eins og fyrir áramót. Myndin var tekin hinn 7. janúar þegar breska freigátan Andrómeda sigldi harkalega
á varðskipið Þór og olli á því miklum skemmdum. Næsta dag lýsti ríkisstjórnin yfir því að gripið yrði til víðtækra stjórnmálalegra aðgerða vegna ásiglinga Breta. Á myndinni til hægri
sést ísienska sendinefndin á fundi hafréttarráðstefnunnar í New York 1977. Frá hægri: Hans G. Andersen, Þórarinn Þórarinsson og Gunnar G. Schram.
AF
INNLENDUM
VETTVANGI
Þrjú þorskastríð og
hafréttarráðstefnur
réttarheimildir íslendinga til útfærslu
fiskveiðilögsögunnar.
Samkomulag hafði þá náðst við
Breta, nánar tiltekið 13. nóvember
1973, og var samið til tveggja ára
um hámarksafia brezkra skipa og
útilokun verksmiðju- og frystitogara
frá íslandsmiðum. Ekki náðist sam-
komulag við Vestur-Þjóðveija, sem
ekki viðurkenndu 50 mílurnar fremur
en Bretar.
Gildistaka hafréttarsáttmála Sameinuðu
þjóðanna í seinustu viku ertímamóta-
viðburður. Undirritun samningsins
*
1982 var mikill sigur fyrir Islendinga,
en að baki þeim sigri lá áralöng bar-
— — — — ■ ~
átta. Olafur Þ. Stephensen rifjar upp
nokkur brot úr þeirri sögu.
BARÁTTAN fyrir viðurkenn-
ingu á yfirráðum íslendinga
yfir fiskimiðunum umhverf-
is landið var háð bæði við
samningaborðið, á þremur hafréttar-
ráðstefnum Sameinuðu þjóðanna, og
í viðureign við bryndreka brezka
heimsveldisins í þremur þorskastríð-
um. íslendingar létu ekkert tækifæri
ónotað til að vekja athygli á málstað
sínum á alþjóðavettvangi og átti aðild-
in að Atlantshafsbandalaginu áreiðan-
lega töluverðan þátt í að íslendingar
fengu mörgum meginkröfum sínum
framgengt. Undirritun hafréttarsátt-
mála Sameinuðu þjóðanna árið 1982
var mikill sigur, sem var innsiglaður
á Jamaíka í seinustu viku er samning-
urinn tók gildi.
Landgrunnslögin, sem sett voru
1948, kváðu á um vísindalega verndun
fiskimiðanna á landgrunninu og veittu
sjávarútvegsráðherra heimild til að
ákveða takmörk verndarsvæða innan
landgrunnsins, „þar sem allar veiðar
skuli háðar íslenzkum reglum og eftir-
liti, enda verði friðun á landgrunninu
á engan hátt rýrð frá því, sem verið
hefur". í lögunum var kveðið á um
útfærslu fiskveiðilögsögu, en ekki eig-
inlegrar landhelgi, og var þar um
nýmæli að ræða. Utfærslur fiskveiði-
lögsögunnar eftir þetta voru byggðar
á landsgrunnslögunum.
Fyrsta útfærslan á grundvelli land-
grunnslaganna var árið 1950, er botn-
vörpu- og dragnótaveiðar voru bann-
aðar innan fjögurrÆ'mílna frá grunnl-
ínu og síldveiðar aðeins leyfðar Islend-
ingum. Beðið var með frekari aðgerð-
ir þar til Alþjóðadómstóllinn í Haag
hefði kveðið upp dóm í deilu Breta
og Norðmanna um grunnlínur fyrir
ströndum Noregs. Norð-
menn unnu málið og settu
íslendingar þá nýja reglu-
gerð 1952, sem færði fisk-
veiðilandhelgína út í fjórar
mílur. Bretland og fleiri
ríki mótmæltu og var sett
löndunarbann á íslenzkan fisk í Bret-
landi.
Fyrsti sigurinn 1949
Fyrsta tækifærið til að vekja at-
hygli á vettvangi Sameinuðu þjóðanna
á íslenzkum hagsmunum varðandi
rétt strandríkja til verndunaraðgerða
og útfærslu fiskveiðilögsögu kom hins
vegar árið 1949, þegar þjóðréttar-
nefnd Sameinuðu þjóðanna hugðist
fjalla um yfirráð yfir úthöfunum. ís-
Ienzka sendinefndin hjá SÞ lagði fram
ályktunartillögu um að allsherjarþing
SÞ samþykkti að einnig yrði fjallað
um landhelgismál, enda væri örðugt
að setja reglur um úthöfin nema regl-
ur um landhelgi ríkja væru skýrar.
Allsherjarþingið sam-
þykkti tillöguna með
32 atkvæðum gegn
átta, en átta sátu hjá.
Meðal andstæðinga til-
lögunnar voru sum
helztu ríki NATO,
Bretland þeirra á með-
al. Þetta var túlkað
sem mikill sigur íslend-
inga, og veitti þeim
aukin tækifæri tii að
koma sjónarmlðum sín-
um á framfæri innan
SÞ.
Á allsherjarþinginu
1953 hlutu sjónarmið Islendinga hins
vegar mótbyr. íslendingar lögðust
gegn því að allsherjarþingið fjallaði
um úthafs- og landhelgismál áður en
þjóðréttarnefndin hefði rannsakað og
skilað skýrslu um öll atriði málsins.
Islenzku sendimennirnir bentu á tví-
skinnung í áliti þjóðréttarnefndarinn-
ar, sem viðurkenndi rétt strandríkja
til t.d. olíuauðlinda á landgrunni sínu,
en ekki til fiskveiðilögsögu. Ályktun-
artillaga íslands um þessi mál var
samþykkt í nefnd hjá SÞ með stuðn-
ingi hinna Norðurlandaríkjanna, en
flest önnur Vesturlönd voru á móti
eða sátu hjá. Tillagan var samþykkt
á allsherjarþinginu sjálfu.
Árið eftir urðu íslendingar aftur
að beita sér í þessu máli og nutu þar
stuðnings flestra ríkja rómönsku
Ameríku. Meginkrafa þessara ríkja
var að úthafs- og landhelgismál væru
rædd sem eitt og sama málefnið.
Þolinmæðin á þrotum
Þjóðréttarnefndin lagði til árið
1956 að allsheijarþingið efndi til ráð-
stefnu árið 1958 um ha-
fréttarmál. Þetta var sam-
þykkt í nefnd, með atkvæð-
um allra ríkja annarra en
íslands. íslendingar töldu
enga þörf á að efna til sér-
stakrar ráðstefnu; brýnt
væri að allsherjarþingið sjálft tæki
málið fyrir sem fyrst, því að stór verk-
smiðjuskip yrðu innan skamms komin
í notkun og gætu haft skelfileg áhrif
á fiskistofnana. Þolinmæði íslendinga
vegna aðgerðaleysis SÞ í hafréttar-
málum var á þrotum, og vinstristjórn-
in sem tók við völdum 1956 hóf undir-
búning að frekari útfærslu landhelg-
innar á grundvelli landgrunnslaganna.
í fyrstu leit út fyrir að niðurstaða
hafréttarráðstefnunnar, sem kom
saman í Genf 1958, yrði viðunandi
fyrir íslendinga. Kanada lagði til að
landhelgin yrði þijár mílur, en aðeins
strandríki skyldu hafa veiðirétt innan
níu mílna til viðbótar, þannig að í
raun yrði um að ræða 12 mílna fisk-
veiðilögsögu frá grunnlínu. Kanadíska
tillagan fékk hins vegar ekki tilskilinn
meirihluta, eða tvo þriðju hluta at-
kvæða. Afstaða Bandaríkjanna, sem
hættu stuðningi við tillögu Kanada,
olli íslendingum miklum vonbrigðum.
En meirihluti ríkja á ráðstefnunni
hafði þó samþykkt tillöguna og ráð-
stefnan taldi tólf mílna fiskveiðilög-
sögu raunhæft markmið. Mörg ríki
tóku upp tólf mílna regluna sér að
vandræðalausu.
Útfærslan 1958
Á fundi utanríkisráðherra NATO í
Kaupmannahöfn vorið 1958 lýsti Guð-
mundur í. Guðmundsson utanríkisráð-
herra vonbrigðum íslenzkra stjórn-
valda með að Genfarráðstefnan hefði
ekki komizt að afgerandi niðurstöðu.
Hann lýsti þeim ásetningi að færa
fiskveiðilögsöguna út einhliða í 12
mílur. Frekari viðræður innan NATO
báru ekki árangur. Fiskveiðilögsagan
var færð út frá 1. september og skrif-
aði Lúðvík heitinn Jósepsson, þáver-
andi sjávarútvegsráðherra, undir
reglugerðina. Brezki sjóherinn var
sendur á íslandsmið og varði ákveðin
svæði, þar sem brezkir togarar gátu
veitt. Oft sló í brýnu miili brezkra
herskipa og íslenzkra varðskipa í
þessu fyrsta þorskastríði ríkjanna, og
bar mest á þeim Eiríki Kristóferssyni
skipherra og Anderson flotaforingja,
sem báðir eru nýlega látnir.
Önnur hafréttarráðstefna Samein-
uðu þjóðanna kom saman í marz 1960
í Genf, aftur gegn vilja íslendinga,
sem óskuðu eftir því að allsheijarþing-
ið fjallaði sjálft um málið, ekki sízt í
því ljósi að Bretar beittu nú herskipum
gegn íslendingum. Fleiri ríki en áður
studdu tólf mílna lögsögu, en engin
tillaga fékk þó hinn nauðsynlega
aukna meirihluta. Á sama tíma þokað-
ist í samkomulagsátt með íslending-
um og Bretum og náðist samkomulag
snemma árs 1961. Önnur aðildarríki
NATO lögðu mikla áherzlu á að viðun-
andi lausn fyndist, enda hafði deilan
valdið þeim miklum áhyggjum.
Á allsherjarþingun-
um 1968 og 1969 áttu
íslendingar frumkvæði
að tillögum um meng-
unarvarnir á höfunum,
nýtingu og verndun
lífsins í hafinu og eftir-
lit með mengunarvörn-
um. Þingið samþykkti
þessar tillögur og var
það talinn mikilsverður
árangur af hálfu ís-
lendinga, þótt lítið þok-
aðist í landhelgismál-
inu.
íslendingar færðu
fiskveiðilögsöguna út að nýju árið
1972, og þá í 50 sjómílur. Þetta var
ekki alþjóðlega viðurkennd lögsaga
og þeir leituðu því eftir stuðningi við
málstaðinn_ á vettvangi allsheijar-
þingsins. íslenzka sendinefndin, í
samstarfi við mörg hinna nýfijálsu
þróunarríkja, lagði fram ályktunartil-
lögu um viðurkenningu'á rétti ríkja
til yfirráða yfir öllum náttúruauðlind-
um á hafsbotninum, í botnlögum hans
og yfirlægum hafsvæðum innan þjóð-
arlögsögunnar. Ályktunartillagan var
samþykkt á allshetjarþinginu, en
einkum með tilstyrk þriðjaheimsríkj-
anna. Aðeins þijú Vestur-Evrópuríki,
önnur en ísland, samþykktu ályktun-
ina; Grikkland, írland og Tyrkland.
Flest Vesturlönd, þar á meðal Norður-
löndin, sátu hjá.
Aftur sendu Bretar herskip á ís-
landsmið og annað þorskastríð hófst.
íslendingar vísuðu til ályktunar alls-
heijarþingsins og beittu sér fyrir
flutningi svipaðrar tillögu á allsheij-
arþinginu 1973, sem fordæmdi mun
harðar en tillagan frá 1972 þvingun-
araðgerðir gegn þjóðum,
sem beittu rétti sínum til
fullveldis yfir náttúruauð-
lindum sínum. Málið var
jafnframt tekið upp í
NATO-ráðinu, í Norður-
landaráði og á fundum ör-
yggisráðs Sameinuðu þjóðanna.
Bretar og Vestur-Þjóðveijar vísuðu
ágreiningi um 50 mílna útfærsluna
til Alþjóðadómstólsins í Haag. íslend-
ingar viðurkenndu ekki lögsögu dóm-
stólsins og mættu ekki í málflutning,
en sendu dómnum skeyti um afstöðu
stjórnvalda. íslendingar beittu því fyr-
ir sig að þjóðréttarforsendur fyrir
samkomulaginu við Breta frá 1961
væru brostnar og allar aðstæður væru
gerbreyttar hvað varðaði fiskveiðar,
fiskveiðitækni og réttarskoðun í land-
helgismálum. Dómstóllinn taldi stað-
hæfingar íslendinga hins vegar ekki
eiga við í málinu og dæmdi árið 1974
Bretum og Þjóðveijum í hag, en kom
sér þó hjá því að fjalla skýrt um þjóð-
Þriðja og harðasta þorskastríðið
Sumarið 1975 fylgdi svo ríkisstjórn
Geirs Hallgrímssonar eftir stefnuyfir-
lýsingu sinni um að færa fiskveiðilög-
söguna út í 200 mílur og tók útfærsl-
an gildi 15. október. Samkomulag
náðist við önnur Evrópuríki en Bret-
land um veiðar innan lögsögunnar.
Bretar brugðust enn við með því að
senda herskip á miðin og í hönd fór
þriðja og harðvítugasta þorskastríðið.
Miklar sk’emmdir urðu bæði á íslenzk-
um varðskipum og brezkum herskip-
um við ásiglingar þeirra síðarnefndu
og Landhelgisgæzlan beitti leynivopni
sínu, togvíraklippunum, með góðum
árangri. Deilan harðnaði svo mjög að
stjórnmálasambandi við Breta var slit-
ið og valdbeiting þeirra kærð til ör-
yggisráðsins og fastaráðs NATO.
Bandalagsríkin í NATO litu deiluna
mjög alvarlegum augum og beitti Jos-
eph Luns, framkvæmdastjóri NATO,
sér mjög fyrir því að samkomlag
næðist.
Bretar og íslendingar sömdu loks
sumarið 1976 ogtóku upp stjórnmála-
samband að nýju. Með samkomulag-
inu viðurkerindu Bretar 200 mílna
fiskveiðilögsöguna.
Sigur á hafréttarráðstefnu
Þróunin á þriðju hafréttarráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna, sem hófst 1973,
hafði talsverð áhrif á að deilunum um
fiskveiðilögsöguna lauk. Ráðstefnan
stóð allt fram til 1982, og eftir því
sem á hana leið viðurkenndu fleiri
ríki markmiðið um 200 mílna efna-
hagslögsögu. í fararbroddi fyrir ís-
lenzku sendinefndinni á fundum ráð-
stefnunnar var Hans G. Andersen
þjóðréttarfræðingur, sem
hafði mikil áhrif á þróun
samningstextans.
Óformleg drög að ha-
fréttarsáttmálanum voru
lögð fram 1975, end-
urskoðaður texti var gef-
inn út 1976 og 1977 var birt heildarút-
gáfa samningsdraganna. í þeim var
viðurkennt að strandríki hefði full-
veldisrétt til að hagnýta lifandi auðæfi
á 200 mílna svæði undan ströndum
þess, og væri strandríkisins að ákveða
hámarksafla og eigin veiðigetu. Þetta
var í fullu samræmi við stefnu íslend-
inga í landhelgismálinu og það var
því mikill sigur þegar hafréttarsátt-
málinn var loks undirritaður 1982.
Undirritun hans dróst einkum vegna
deilna um alþjóðlega hafsbotnssvæðið
utan lögsögu ríkja.
Heimildir:
Valdimar Unnar Valdimarsson: ísland í eldlínu
alþjóðamála. Ólafsbók. Sjávarútvegsráðuneyt-
ið: Landgrunnslögin 1948-1978.
Brezki sjóher-
inn sendur á
ísiandsmið
Undirritun
sáttmálans
mikill sigur
Verið að skapa óraun-
hæfar væntingar
Magnús Gunnarsson, fomaður VSI, segist
óttast að veríð sé að skapa í þjóðfélaginu
óraunhæfar væntingar um miklar kaup-
hækkanir. Hann segir í samtali við Egil
Olafsson að atvinnulífið þoli ekki meiri
launahækkanir en 2%.
INNUVEITENDASAM-
BAND íslands verður 60
ára á þessu ári, en það var
stofnað 23. júlí 1934. Að
því tilefni verður í dag haldinn sér-
stakur hátíðarfundur í Borgarleikhús-
inu. Heiðursgestur á fundinum verður
Poul Schlúter, fýrrverandi forsætis-
ráðherra Danmerkur. Morgunblaðið
ræddi við Magnús Gunnarsson, for-
mann VSÍ, um afmælið, kjaramál og
þá framtíðarsýn, sem hann sér fyrir
sér í íslensku atvinnulífí.
„Vinnuveitendasambandið var
stofnað 1934 sem varnarsamtök at-
vinnurekenda á miklum átakatímum.
Það hefur alveg frá þeim tíma verið
helsti talsmaður atvinnulífsins í land-
inu hvað viðkemur almennum hags-
munamálum vinnuveitenda og þá
fyrst og fremst málum sem varða
laun og kjarasamninga. Innviðir
Vinnuveitendasambandsins hafa
breyst og starfsfyrirkomulagið hefur
breyst í gegnum tíðina, en núna eru
það fyrst og fremst samtök samtak-
anna, þ.e.a.s. í því eru hin ýmsu
hagsmunasamtök einstakra atvinnu-
greina.
Það sem hefur kannski breyst í
seinni tíð er að það hefur komið bet-
ur fram en áður að oft eiga verka-
lýðshreyfingin og atvinnureksturinn
sameiginlegra hagsmuna að gæta. í
samstarfí vinnuveitenda og verka-
lýðshreyfingarinnar gegnum árin
hefur oft verið tekið á ýmsum vanda-
málum sem þjóðfélagið hefur verið
að glíma við og þá í traustu sam-
starfi við þær ríkisstjórnir sem hafa
verið við völd á hveijum tíma.“
Vantar framtíðarsýn
- Þú hefur einhvern tímann sagt
að íslendingar fari aftur á bak inn
í framtíðina. Hvað áttu við með þess-
um orðum?
„Ég hef lengi talið mikilvægt að
við horfum meira til framtíðar en við
höfum gert og þá á ég bæði við at-
vinnulífið og stjórnmálin. Við horfum
svo mikið á fortíðina og gleymum
að velta fýrir okkur lykilspurningum
um hvert við stefnum og hvar við
viljum vera í framtíðinni. Það er al-
veg ljóst að við þurfum sem þjóð að
setja okkur markmið um hvernig við
viljum hafa íslenskt þjóðfélag t.d. um
aldamótin. og síðan þurfum við að
gera þær ráðstafanir sem duga okk-
ur til að ná þeim markmiðum. Það
er mikilvægt fyrir fyrirtæki að setja
sér markmið því að um leið neyðast
fyrirtækin til að bregðast við vanda-
málunum með tilliti til þess hvort
þessi leiðin eða hin dugi til að færa
þau nær markmiðunum.
íslenskir stjórnendur eru nú, í
stöðugra efnahagsumhverfi, að
spyrja sjálfan sig að því hvar ætlar
fyrirtækið að vera statt um aldamót-
in. Menn þurfa að skilgreina mark-
mið fyrir starfsgreinar og fyrirtæki.
Við höfum verið að dragast aftur
úr á síðustu árum. Það er m.a. vegna
þess að arðsemi innan islenskra fyr-
irtækja er mun minni en fyrirtækja
í samkeppnislöndum okkar. Við höf-
um einnig lifað í ákaflega óöguðu
umhverfí, í bullandi verðbólgu í yfir
20 ár. Við þessar kringumstæður
hafa hvorki fyrirtækin né þjóðfélagið
í heild sinni haft þann aga sem dugði
til að við næðum tökum á hinum
raunverulegu vandamálum. Það sést
gífurlegur munur á því hvernig fyrir-
tækin nálgast sín viðfangsefni núna
eftir að hafa um skeið lifað við ag-
aðra þjóðfélag, aukna samkeppni,
stöðugra efnahagsumhverfí og lægri
verðbólgu. Þessi agi setur fyrirtækj-
unum ákveðin mörk og kallar á
ákveðnari stjórnun. Við erum því á
réttri leið, en um leið verða menn
að gera sér grein fyrir því að sam-
keppnisþjóðir okkar hafa lifað við
þennan aga í áratugi og hafa því
forskot á okkur.“
Verið að skapa óraunhæfar
væntingar
- Nú standa fyrir dyrum viðræður
um gerð nýrra kjarasamninga og
margir telja að nú séu fyrir hendi
forsendur fyrir kjarabótum og vitna
í því sambandi m.a. til talna um
hagvöxt og um hækkandi fiskverð á
erlendum mörkuðum.
„Fyrir tveimur árum horfðum við
fram á hrun og mikinn samdrátt.
Menn gerðu sér grein fyrir þessu
og við, verkalýðshreyfingin, vinnu-
veitendur og ríkisvaldið, bárum
gæfu til að taka höndum saman með
það að markmiði að koma í veg fyr-
ir þá kollsteypu sem framundan
var. Þessi samstaða kom efnislega
fram í samningum sem gerðir voru
vorið 1993.
Þau markmið sem við settum okk-
ur þá, um stöðugleika, lægra raun-
gengi, lækkun vaxta, hagstæðari við-
skiptajöfnun og betri samkeppnis-
stöðu atvinnulífsins náðust. Núna
þegar fyrirtækin eru búin að vinna
í þessu stöðuga umhverfi í á annað
ár verðum við varir við að menn
hafa fylgst aukinni bjartsýni og fyr-
irtækin eru að byrja að taka við sér.
Þetta gerist um leið og ytri aðstæður
eru að batna. Það er aukinn hagvöxt-
ur í nágrannalöndum okkar og við
njótum góðs af honum. Ég hef hins
vegar miklar áhyggjur af því að
menn tala um þessa jákvæðu sveiflu
eins og hún gefí tilefni til mikilla
kauphækkana, sem því miður er ekki
raunveruleikinn. Það er verið að
skapa væntingar hjá fólki sem eru
langt umfram það sem atvinnulífið
og verðmætasköpunin geta staðið
undir. Þetta veldur mér verulegum
áhyggjum.
Við værum ekki sjálfum okkur
samkvæmir hjá Vinnuveitendasam-
bandinu ef við neituðum því að hlut-
irnir hefðu batnað. Það er hins vegar
forsenda fyrir því að þeir geti haldið
áfram að batna að við stöndum skyn-
samlega að gerð þeirra kjarasamn-
inga sem framundan eru. Það getum
við ekki gert nema að halda kaup-
hækkunum hér í línu við það sem
gerist í samkeppnislöndunum og að
við getum haldið raungenginu svip-
uðu og það er núna. Það er lykillinn
að því að við getum byggt hér áfram
upp iðnað og aukið fullvinnslu á sjáv-
arafurðum." „
10% launahækkun kostar 20
milljarða
- Þú hefur talað um að við þolum
ekki meira en 2% launahækkun. Af
hveiju er ekki hægt að gera betur
við launafólk? Þolir atvinnulífíð ekki
7-10% launahækkun?
„Ef við hækkuðum launin um 7%
þýddi það það 10 milljarða útgjalda-
auka fyrir atvinnulífið og fíögurra
milljarða útgjaldaauka fyrir ríkið.
Ef laun hækkuðu um 10% er út-
gjaldaaukinn um 20 milljarðar. Það
hlýtur hver maður sem skoðar þessa
stöðu að sjá að þetta gengur ékki
upp. Við eigum ekki inni fyrir þessum
hækkunum og þess vegna getum við
ekki hækkað launin meira en sem
nemur launahækkunum í nágranna-
löndum okkar. Þessi veruleiki er sá
sem við þurfum að lifa við og það
þýðir ekkert að fyrir okkur núna að
benda á launahækkanir hjá ríkinu.
Við notuðum þetta oft hér áður fyrr
þegar ríkið gerði einhverja vitleysu
í samningum að elta þá vitleysu í
almennum samningum. Ég hef ekki
heyrt að það sé stefna ríkisvaldins
að hækka laun hér um meira en felst
í hagvextinum. Það sem gerst hefur
hjá ríkinu eru mistök. Ef við ætlum
að iáta þau mistök ganga yfir allt
þjóðfélagið þýðir það aukna verð-
bólgu, hækkun vaxta, þrengri kost
fyrirtækjanna og verri afkomu fyrir
alla einstaklinga í þjóðfélaginu. Þessa
lexíu ættum við að vera búnir að
læra fýrir löngu.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
VINNUVEITENDASAMBAND íslands, með Magnús Gunnarsson I
forystu, er þessa dagana að hefja samningaviðræður við forystu-
inenn verkalýðshreyfingarinnar.