Morgunblaðið - 25.11.1994, Blaðsíða 44

44 FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Tommi og Jenni
Ferdinand
Smáfólk
Hæ, ég heiti Rabbi, má hundur- Ja, ég veit ekki, ég verð að at- Hver ert þú, umboðsmaður hans?
inn þinn koma út að leika? huga.
BREF
TLL BLAÐSINS
Kringlan 1103 Reylqavík • Sími 691100 • Símbréf 691329
Mongolar
og mongólítar
Athugasemd við fordómaskrif
Frá Heimi Pálssyni: EkJd &Utaf verið gerður
VÍKVERJI Morgunblaðsins mið- greinarmunur á heiti
vikudaginn 16. nóvember setur á þjóðar og kynþáttar
þess konar ræðu að mér er nauð-
ugur kostur að reyna að leiðrétta
skrif hans.
Upphaf málsins er það að
blaðamaðurinn hefur komist að
því að Gylfi Már Guðbergsson
landfræðingur notar í kennslubók
sinni fyrir grunnskólann orðið
„mongólítar“ um einn þriggja
kynþátta jarðarinnar (eranar,
mongólítar og negrar). Víkverji
undrast þetta því það kemur ekki
heim og saman við málnotkun
hans og virðist ekki flökra að
honum að álitamál séu til. Eitt
hlýtur að vera rétt. Hann sest í
dómarasætið og býsnast yfir
„villu“ sem búin sé að ganga í
bókinni síðan 1966 og klykkir
meira að segja út samkvæmt siða-
reglum lastarans með að ekki sé
nú landafræði þessi „til þess fall-
in að auka tiltrú manna á barna-
fræðurum landsins, eða hvað?“
Víkveiji þessi telur sig sem
sagt vita að kynþátturinn sem hér
um ræðir heiti mongólar en þeir
sem haldnir eru erfðagalla sem
læknar nefna „downs-einkenni“
séu mongólítar. Telur hann alla
aðra málnotkun til marks um
ótrúlega fávisku.
Gagnrýnisverð málnotkun
Nú hefði verið gaman ef blaða-
maðurinn hefði notað þetta tæki-
færi til að spyija og fræðast í
stað þess að hreykja sér og for-
dæma. Þá hefði hann í fyrsta lagi
áttað sig á að það er að sjálf-
sögðu ekki upprunaleg merking
orðsins mongólíti að það sé maður
með erfðagallann sem kenndur
er við Down. Það gæti hann m.a.
séð með því að athuga þýðingu
Sigurðar læknis Thorlacius á
Heimilislækninum (1987), þar
sem segir: „Börn með „Down’s
syndrome" þekkjast við fæðingu
á andlitssvipnum. Augu eru ská-
sett (þess vegna voru börnin köll-
uð „mongólar“ eða „mongólít-
ar“)...“ (bls. 665). Læknirinn
bendir þarna á að það er að sjálf-
sögðu ótæk aðferð fyrir læknavís-
indin að nota jafnfordómafullt
heiti og mongólismi á erfðagalla,
því að sjálfsögðu gildir einu hvort
talað er í því sambandi um mong-
óla eða mongólíta. Bæði orðin eru
af sömu rót. Það er því umfram
allt sú málnotkun sem er gagn-
rýnisverð.
í annan stað hefði blaðamaður-
inn getað skoðað málið frá sjónar-
hóli landafræðinnar og mannfræð-
innar og spurt sig hvort væri nokk-
uð á móti því að kalla kynþáttinn
mongóla, eins og hann vill gera.
Því er rökfræðilega fljótsvarað:
Það er óhentugt og getur orðið
misvísandi að hafa sama heiti á
kynþætti og einhverri einni þjóð
sem honum tilheyrir. Okkur dytti
t.d. varla í hug að kalla erana alla
germani, sem þó eru ein þjóð með-
al erana alveg eins og mongólar
meðal mongólíta. Séu fleiri texta-
staðir skoðaðir í landafræðinni
kemur skýrt fram að fyrir höfund-
unum vakir einmitt að innleiða
greinarmun. Hann hefur ekki alltaf
verið fyrir hendi í landafræði og
t.d. gera elstu kennslubækumar
ekki mun á þjóð og kynþætti þarna,
en upp úr miðri öldinni verður
breyting á.
Elstu dæmin sem mér eru kunn-
ug eru úr Almennri landafræði
Guðmundar Þorlákssonar frá árinu
1959. Þrem árum síðar kemur
endurskoðun Einars Magnússonar
á Landafræði Bjarna Sæmunds-
sonar (1962) og sést þá að Einar
bætir mongólítaheitinu við í nýj-
ungaskyni (setur það innan sviga
þar sem Bjarni talaði um Mongóla).
Þessi hefur því hugtakanotkunin
verið í landafræðikennslubókum í
hálfan fjórða áratug en er ekki til
komin vegna mistaka eða villu eins
og Víkveiji heldur.
Alið á málfarsfordómum
Enn hefði það og verið til marks
um fróðleiksfýsn blaðamanns ef
hann hefði flett upp í dönskum eða
enskum orðabókum til þess að
skoða málnotkun þar. Þá hefði
hann getað orðið margs vísari. Til
að mynda hefði hann séð að Mon-
golian er sagt merkja íbúa Mongól-
íu en Mongoloid kynstofninn mon-
gólita, þótt það hafi aukamerkingu
sem vísar til downs-heilkenna.
Eina heimildarrit sem blaða-
manninum hugsaðist að fletta upp
í er Alfræðiorðabókin. Þar hefur
verið valinn sá kostur að tengja
annað orðið við erfðasjúkdóminn,
þó aðeins í í samsetningunni
„mongólítagervi". Það er að mati
þess sem hér skrifar óæskilegt
vegna þess að það elur á málfars-
fordómum og þess að vænta að
það verði endurskoðað í næstu
útgáfu.
HEIMIR PÁLSSON,
deildarstjóri, Námsgagnastofnun.
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók verður framvegis varðveitt í
upplýsingasafni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt tii að ráðstafa efninu það-
an, hvort sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu
efni til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.