Morgunblaðið - 20.01.1995, Blaðsíða 22

22 FÖSTUDAGUR 20. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Að loknu sjúkra-
liðaverkfalli
VIÐ ERUM alltaf að bæta við
okkur lífsreynslu og lærdómi. Við
gerum mistök og síðan er það und-
ir okkur komið hvort við lærum af
mistökunum, endurtökum þau eða
álítum að engin mistök hafi verið
um að ræða. Mat okkar á aðstæðum
er ólíkt. Það fer eftir lífsviðhorfi,
hagsmunum, menntun, aðstæðum,
ábyrgð ásamt fleiru sem hefur áhrif
á mat okkar. Tveir þættir í undan-
gengnu verkfalli sjúkraliða hrintu
af stað þessum vangaveltum mín-
um, störf undanþágunefndar sjúkr-
aliða gagnvart vinnustað mínum
sem er hjúkrunarheimili fyrir aldr-
aða og hvernig verkfallsvarslan þar
var innt af hendi með tilliti til að
dvalar- og hjúkrunarheimili er
heimili þeirra er þar búa. íbúar eru
þar heimilisfólk.
Störf undanþágunefndar
Þegar verkfall sjúkraliða hófst
vorum við á vinnustað mínum í
þeirri aðstöðu að hafa engan undan-
þágulista samkvæmt 19. gr. laga
nr. 94/1986, og sjúkraliðar voru
u.þ.b. Vi starfsfólks við aðhlynn-
ingu. Við tókum því mið af 20. og
21. gr. sömu laga. Þar segir m.a.
að heimilt sé að kalla til starfsmenn
sem væru í verkfalli til starfa í
þeim tilgangi að afstýra neyðar-
ástandi. Tilnefnd væri nefnd
tveggja manna, annar frá viðkom-
andi stéttarfélagi og hinn af við-
semjanda þess. Ákvarðanir um
kvaðningu til vinnu skulu teknar
með atkvæðum beggja nefndar-
manna og skulu þær endanlegar.
Áður en verkfall sjúkraliða hófst
kom fram á fundi með undanþágu-
nefnd sjúkraliða, ásamt fleirum, að
nefndin væri ekki til viðræðu um
undanþágur til heimilisins nema
bréf væri sent til aðstandenda heim-
ilisfólks með beiðni um að þeir
tækju ættingja sína heim til sín á
meðan yfirvofandi verkfall stæði.
Bréfin voru send, en efiaust hafa
einhver misfarist því fyrirvari var
skammur.
Verkfallið hófst og undanþágu-
nefnd tók til starfa. Þá kom berlega
í ljós sá gífurlegi munur á mati
aðstæðna þó um væri að ræða
starfsstéttir sem unnu hlið við hlið
og sömu störf að hluta til þ.e.a.s.
sjúkraliðar og hjúkrunarfræðingar.
Við hjúkrunarfræðingar álítum það
skyldu okkar að sinna frumþörfum
heimilisfólksins, það fengi að borða
og því gefin lyf, það væri þvegið
og baðað, tekið framúr,
klætt og hreyft. Þetta
tókst með dyggri að-
stoð starfsfólks og að-
standenda sem heldur
kusu að koma inn á
heimilið og aðstoða
sína heldur en að flytja
þá að heiman. En mik-
ið var unnið og varla
sest niður.
Undanþágunefnd
sjúkraliða virtist leggja
allt annað mat á frum-
þarfír heimilisfólksins
og hennar mat gilti.
Fyrstu viku verkfalls
fengum við 10 undan-
þáguvaktir en að mati
hjúkrunarfrfæðinga
vantaði 86 vaktir miðað við neyð-
aráætlun okkar. Þriðju vikuna voru
veittar 11 undanþágur miðað við
101 vakt á neyðaráætlun. Sjöttu
vikuna voru veittar sex undanþágu-
vaktir miðað við 83 vaktir á neyð-
aráætlun. Þannig fækkaði undan-
þágum stöðugt og undanþágur voru
vart veittar nema á næturvöktum
þegar deildir voru án starfsfólks og
á kvöld- og helgarvöktum þegar
hjúkrunarfræðingurinn stóð einn
uppi. í þessum tilfellum var veitt
ein undanþága á deild. Svör undan-
þágunefndar voru þau m.a. að við
værum of duglegar, sýndum sjúkra-
liðum ekki nægan stuðning,
hjúkrunarforstjóri gæti unnið eða
forstjórinn, neyðarástand hefði ekki
skapast. Ef til þess kæmi þá gætum
við sent inn neyðarbeiðni.
Það skipti ekki máli þó mönnun
á hjúkrunardeildum væri undir ör-
yggismörkum. Undir öryggismörk-
um er kvöldvakt skipuð hjúkrunar-
fræðingi ásamt einni starfsstúlku
sem þarf að sinna 29 heimilismönn-
um, gefa þeim kvöldmat, hátta þá
og búa undir svefninn eða ein næt-
urvakt sem þarf að gæta öryggis
svipaðs fjölda. Við aðhlynningu
flestra þarf tvo og útilokað er að
gæta öryggis og hafa yfirsýn yfír
deild þegar allt starfsfólk deildar-
innar er upptekið inni
á einni stofu.
U ndanþágunefnd
virtist algjörlega mis-
skilja hlutverk sitt sem
var að afstýra neyða-
rástandi. Þegar sótt
var um undanþágur
var þegar ljóst hver
mönnun yrði á hverri
vakt. Þetta tal um
neyðarbeiðni var al-
gjörlega út í hött. Þeg-
ar látið var reyna á
neyðarbeiðni var ár-
angurinn ein þriggja
tíma vakt sem ekki
fékkst fyrr en loforð
um borgun á fjórum
tímum lá fyrir. Tíma-
frekt var að skrifa beiðni, koma
henni í fax og bíða eftir svari þeg-
ar nóg önnur störf biðu.
Afstaða og mat undanþágunefnd-
ar hafði engin áhrif á framvindu
verkfallsins. Afgreiðsla undanþágu-
nefndar á undanþágubeiðnum ein-
kenndist af óábyrgum ákvörðunum
og var einungis til að skaða stétt-
ina. Staðreyndin er sú að við lifðum
verkfallið af með dyggri aðstoð að-
standenda og samheldni og dugnaði
starfsfólksins, engin stórslys hlutust
af. Allir voru staðráðnir í að láta
verkfallið bitna sem minnst á heimil-
isfólkinu og það tókst.
Umhugsunarefni er að undan-
þágunefnd, sem sýndi að hún var
engan veginn fær um að sinna verkr
efni sínu, skuli hafa slík völd. Eng-
inn virtist hafa umboð eða völd til
að taka í taumana. Við sem berum
ábyrgð á velferð, öryggi og hjúkrun
skjólstæðinga okkar vorum algjör-
lega varnarlaus gagnvart úrskurði
nefndarinnar. Það er ofvaxið mín-
um skilningi að stuðningur við verk-
fall sjúkraliða sé falinn í því að
vanrækja skjólstæðinga sína og
leggja þá í óþarfa hættu. Ekki held
ég að það hefði verið skemmtilegt
fyrir sjúkraliðana að snúa til vinnu
og megnið af heimilisfólkinu verið
stíft af hreyfingarleysi og jafnvel
komið með legusár.
Engir sigrar vinnast með svona
vinnubrögðum.
Verkfallsvarsla
Eins og fram kom er vinnustaður
minn heimili. Þar hljóta að gilda lög
um friðhelgi heimilisins. Þannig að
verkfallsvarsla þar hlýtur að vera
viðkvæmara mál en á venjulegum
vinnustöðum.
En skipulag og framkvæmd
verkfallsvörslu virtist nkkuð
óvenjulegt. Oftast komu fjórir til
Það er ofvaxið mínum
skilningi, segir Ragn-
heiður Stephensen, að
stuðningur við verkfall
sjúkraliða sé falinn í því
að vanrækja skjólstæð-
inga sína og leggja þá
í óþarfa hættu.
fimm verkfallsverðir á hverri vakt
þ.e. þrisvar á sólarhring. Af þessum
hópi voiu yfirleitt tveir sjúkraliðar
frá heimilinu hér. Ég veit ekki til
að vani sé að senda fólk á sína eig-
in vinnustaði í verkfallsvörslu.
í krafti þess að hluti verkfalls-
varða þekkti bæði innviði hússins
og hluta af heimilisfólkinu þá víluðu
sumir þeirra ekki fyrir sér að vaða
inn í herbergi heimilisfólksins þar
sem verið var að sinna því, jafnvel
inn á salerni og inn á bað þar sem
heimilisfólk var í baði. Einnig ollu
þeir ónæði í borðsal á matmálstíma.
Til viðbótar voru þeir með athuga-
semdir við starfsfólk hvaða verkum
það væri að sinna, í hvaða röð verk-
in væru unnin og á hvaða tíma.
Ofan á allt saman kvörtuðu þeir
hástöfum yfir móttökunum. Alls
staðar annars staðar væri tekið á
móti þeim með kaffi og konfekti
o.s.frv. Við hér á heimilinu létum
velferð heimilisfólksins ganga fyrir
velferð verkfallsvarða og áttum
fullt í fangi með að anna því og lái
okkur það nokkur.
Gamlir verkfallsjaxlar hafa sagt
að þeir gangi langt í verkfalls-
vörslu, en þeir fari ekki inn á vinnu-
staði nema um sterkan grun um
verkfallsbrot sé að ræða. Þeir teldu
hausana er færu inn og út á vinnu-
staðnum. Þar sem hér á heimilinu
eru margir inngangar gæti það
reynst erfitt að fylgjast með manna-
ferðum að deginum. Nægjanlegt
hefði verið að fara um gangana og
telja hausana á vaktinni þegar þeir
væru búnir að ljúka störfum sínum
inni á herbergjum heimilisfólksins.
Á næturna er um einn inngang að
ræða og þá hefði nægt að telja
hausa inn og út. Þessi aðferð er
tímafrekari. Hvort það er ástæðan
fyrir þessu offorsi sumra verkfalls-
varða veit ég ekki.
Verkfallsvarsla sem framkvæmd
var hér í verkfalli sjúkraliða er von-
andi einsdæmi. í nafni verkfalls-
vörslu er ekki hægt að kasta fyrir
róða bæði umgengis- og siðferðis-
venjum. Þó einstaklingar búi á
hjúkrunarheimili eiga þeir sína frið-
helgi og inn fyrir þá friðhelgi höfum
við enga heimild til að stíga, ekki
einu sinni í nafni verkfallsvörslu.
Vangaveltur
Að fenginni reynslu af verkfalli
sjúkraliða má draga margvislegan
lærdóm. En til að svo megi verða
er nauðsynlegt að ræða hlutina,
annað hvort á ritvelli eða manna á
milli. Þessi viðkvæma reynsla má
ekki lenda ofan í lokaðri skúffu sem
opnuð verður við næsta verkfall og
sömu mistök endurtekin. Vonandi
kemur það ekki til því verkföll eru
alltaf neyðarlausn og dýrkeypt. Þau
bitna oft á þeim er síst skyldi, eins
og í þessu tilfelli á öldruðum og
öryrkjum bæði í heimahúsum og á
hjúkrunarheimilum.
Tilgangur minn með þessu grein-
arkomi er að fram komi sá þáttur
verkfallsins sem að okkur starfandi
starfsfólki snéri og fæstum er kunn-
ugt um. Nú þegar öldumar lægir
og dregur úr hávaðanum sem var
í kringum þetta verkfall er auðveld-
ara að hugsa hlutlaust og raunhæft.
Enginn verður minni maður af
að viðurkenna mistök sín og læra
af þeim.
Höfundur er
hjúkrunarframkvæmdastjóri á
Hrafnistu í Hafnarfirði.
Ragnheiður
Stephensen
Hagsmunir Akur-
eyringa og
landsbyggðarinnar
GUNNAR Ragnars, forstjóri Út-
gerðarfélags Akureyringa, skrifaði
grein sem birtist í Degi 13. jan. sl.
og í Morgunblaðinu degi síðar. Grein
þessi ber yfirskriftina „... ekki hags-
munir ÚA“.
Grein þessi er um margt athyglis-
verð, hún lýsir viðhorfum Gunnars
Ragnars til þess málefnis að íslensk-
ar sjávarafurðir hf. flytjist til Akur-
eyrar með sínar höfuðstöðvar fái
þeir Útgerðarfélag Akureyringa hf.
í viðskipti til sín.
Það sem fyrst vekur athygli við
lestur greinar Gunnars er að hann
minnist ekki einu orði á atvinnumál
Akureyringa. Hann minnist ekki einu
orði á það sem flutningur IS til Akur-
eyrar felur í sér: Tækifæri til þess
að gera Akureyri að miðstöð við-
skipta með sjávarafurðir, tækifæri
til að fjölga hér störfum, tækifæri
til þess að auka hér umsvif á mjög
mörgum sviðum, tækifæri til þess
að byggja upp á Akureyri viðskipt-
amiðstöð til mótvægis við Reykjavík
og höfuðborgarsvæðið. Nei! Gunnar
segir málið eingöngu snúast um
hagsmuni ÚA og um hvort Akur-
eyrarbær eigi að selja hlutabréf sín.
Að sjálfsögðu koma hagsmunir ÚA
inn í þessa umræðu og einnig hlut-
bréfaeign bæjarins í ÖA, en málið
er miklu stærra en það. í mínum
huga snýst málið um það hvort við
Akureyringar berum gæfu til þess
að nýta okkur þetta tækifæri til að
stórauka hér atvinnu og byggja upp
til framtíðar. 1
Gunnar segir í grein sinni að mik-
il vanþekking hafi einkennt umræð-
una um sölumál ÚA. Ekki veit ég
hvort hann á við mig eða þá starfs-
menn KEA og íslenskra sjávarafurða
sem hafa skoðað þessi mál og tjáð
sig um þau, enda læt ég mér það í
léttu rúmi liggja.
Gunnar heldur því fram í grein
sinni að þeir aðilar sem vilja að ÚA
færi viðskipti sín yfir til IS séu að
horfa til hagsmuna ÍS en ekki hags-
muna ÚA. Skoðum þessa fullyrðingu
hans nánar. Kaupfélag Eyfirðinga
hefur unnið að því að fá höfuðstöðv-
ar ÍS hingað til Akure.vrar til þess
að efla hér atvinnulíf. í bréfi til
Akureyrarbæjar hefur KEA gert
grein fyrir afstöðu sinni til þessa
máls og jafnframt óskað eftir viðræð-
um við bæinn um að fá að kaupa
hlut bæjarins í ÚA. Er Gunnar að
halda því fram að það sem vaki fyr-
ir KEÁ með þessu sé að gæta hags-
muna ÍS á kostnað ÚA? KEA er hlut-
hafi í ÍS en KEA er einnig hluthafi
í ÚA, reyndar annar stærsti hluthaf-
inn þar og sá lang-
stærsti á eftir Akur-
eyrarbæ. Þeir fjármunir
KEA sem bundnir eru í
hlutabréfum í ÚA eru
margfalt hærri en þeir
fjármunir sem KEÁ á
bundna í hlutabréfum í
ÍS. Mér þykir það und-
arlegt að ætla okkur þá
lélegu hagfræði að
fóma meiri hagsmunum
fyrir minni. KEA hefur
óskað eftir því að fá að
kaupa hlut bæjarins í
ÚA og lýst því yfír að
ef af því yrði hefði KEA
engin áform uppi um að
selja þau hlutabréf aftur
og jafnframt að KEA
hygðist vera meirihlutaeigandi í ÚA.
Hér er um mjög stórar upphæðir að
ræða. Heldur einhver virkilega að
ósk KEA um að fá að kaupa hlut
bæjarins í ÚA og þar með festa hund-
ruð milljóna króna til viðbótar í
hlutfjáreign í ÚA sé til þess að vernda
hagsmuni ÍS eða einhverra annarra
utanaðkomandi? Það er auðvitað
stefna KEA að efla og styrkja rekst-
ur ÚA pg hafa arð af hlutafjáreign
sinni í ÚA. Kaupfélag Eyfírðinga er
ekki í neinu stríði við UA, ekki í stríði
við starfsmenn ÚA, ekki heldur í
stríði við aðra hluthafa ÚA. Þvert á
móti, KEA er og hefur verið aðili
að ÚA um langt skeið og hefur sýnt
það í störfum sínum að það vill hag
ÚA sem mestan og bestan.
Gunnar heldur því einnig fram í
grein sinni að það að flytja sölu á
afurðum ÚA frá SH stefni ÚA í
óvissu og þjóni ekki hagsmunum ÚA.
Ég hef hins vegar haldið því fram,
m.a. í blaðviðtali í Degi,
að það sé ekki hættu-
legt fyrir ÚA að flytja
viðskipti sín yfir til IS.
Gunnar veit það jafn
vel og ég að bæði ÍS
og SH hafa náð góðum
árangri við að selja
sjávarafurðir. Bæði
þessi fyrirtæki hafa selt
miklu meira magn af
hefðbundnum bolfisk-
tegundum (sérstaklega
þorski) en þau gera í
dag, þannig að bæði
eru vel í stakk búin til
þess að bæta við sig
slíkum fiski í sölu. Ef
saga þeirra beggja, ÍS
og SH, er skoðuð sést
að árangur þeirra hvað varðar verð
á afurðum er mjög svipaður fyrir
sambærilegar afurðir. Stundum er
annað fyrirtækið betra en hitt á
ákveðnum sviðum eða mörkuðum og
svo öfugt. Þessi fyrirtæki eru í sam-
keppni, þau horfa á árangurinn hvort
hjá öðru og ef annað nær forskoti
einhvers staðar, þá reynir hitt auðvit-
að að draga það uppi og fara fram
úr. Þannig hefur þetta gengið til á
undanfömum áratugum.
Ef staða þeirra er skoðuð í dag
þá er það mitt álit að ÍS sé komið
lengra hvað varðar fullvinnslu, þar
sem varan er fullunnin í frystihúsum
hér á landi. Ég er þeirrar skoðunar
að það styrki viðkomandi frystihús
að vera framleiðandi að ákveðnum
sérvörum, þar sem hinn erlendi kaup-
andi er í raun að gera samning við
ákveðið frystihús, fyrir milligöngu
sölusamtaka, að það sé betri staða
til lengri tíma heldur en að vera fram-
Ég er eindregið þeirrar
skoðunar að staða ÚA
muni styrkjast við það,
segir Magnús Gauti
Gautason, að ÍS flytjist
hingað til Akureyrar.
leiðandi að massavöru sem seld er
eingöngu undir nafni sölusamtaka,
þar sem kaupandinn hefur ekki hug-
mynd um frá hvaða frystihúsi varan
er komin.
Einnig er ég eindregið þeirrar
skoðunar að staða ÚA muni styrkj-
ast við það að ÍS flytjist hingað til
Akureyrar. Sambýli IS, ÚA , Háskól-
ans og Rannsóknarstofnunar fiskiðn-
aðarins hér á Akureyri mun skapa
góðar forsendur til vöruþróunar og
öflugrar markaðssóknar, sem ÚA
yrði þáttakandi í og nyti góðs af.
Varðandi eignarhlut ÚA í SH vil
ég benda á að ÚA getur átt hann
áfram, þó að afurðir ÚA verði seldar
í gegnum IS. Ef ÚA hins vegar veldi
að fá hann greiddan út gæti ÚA
notað þá fjármuni til annarra hluta,
t.d. keypt hlutabréf í ÍS. Ég fullyrði
að ef ÚA kemur í viðskipti við ÍS
verður ÚA gert kleift að kaupa þar
hlut og komast þar til áhrifa.
Að lokum vil ég skora á Akur-
eyringa að nýta þetta tækifæri sem
okkur gefst nú til stórkostlegrar at-
vinnuuppbyggingar hér, en láta ekki
úrtölumennina ráða ferðinni.
Höfundur er kaupfélagsstjóri
KEA.
Magnús
Gauti Gautason