Morgunblaðið - 22.01.1995, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEMT
Stríð Jeltsíns
gegn sjálfum sér
Baksvið
Borís Jeltsín Rússlandsforseti hefur glatað
trausti almennings og Jón Ólafsson telur
líklegt að forsetinn eigi nú allt sitt undir
utanaðkomandi öflum, herförin til
Tsjetsjníju kosti Jeltsín trúlega völdin
OFARIR rússneska hers-
ins í Kákasusfjöllum
hafa sett öll rússnesk
stjórnmál úr skorðum.
Abyrgð Jeltsíns forseta og sam-
verkamanna hans á blóðbaðinu
í Grosnij, á lífum þúsunda rúss-
neskra hermanna og óbreyttra
borgara, á því að heil borg hefur
verið lögð í rúst, gerbreyta stöðu
forsetans gagnvart þjóðinni,
þinginu og hernum.
Það er ekkert nýtt að Jeltsín
eigi í basli með þingið, hvort sem
dúman eða æðstaráðið gamla er
annars vegar. Það er ekki nýtt
heldur að herinn sé honum erfið-
ur. Það hefur verið ljóst lengi
að Jeltsín gæti tæplega treyst á
hlýðni hersins i einu og öllu. En
það er nýtt að hann sé rúinn
stuðningi þjóðarinnar, að honum
sé lýst sem einfara, háðum líf-
verði sínum um félagsskap og
ráðgjöf, yfirgefnum af þeim
stuðningsmönnum sínum sem
fram að þessu hafa talið að á
meðan Jeltsín hefði völdin væri
þjóðfélagsþróunin í Rússlandi í
réttum farvegi.
Maður fólksins
Almannahylli hefur hingað til
verið helsta tromp Jeltsíns. Hon-
um tókst að festa sig í sessi og
tryggja völd sín einkum og sér
í lagi vegna þess að hann var
maður fólksins. En síðan í októ-
ber 1993 hefur hallað undan
fæti. Eftir bardagana í Moskvu
það haust, þegar Jeltsín beitti
hernum til að brjóta uppreisnar-
tilraun þingforystunnar á bak
aftur, hefur almenningsstuðn-
ingur við hann verið blendinn.
Atburðirnir þá urðu samt ekki
til þess að fijálslyndir stjórn-
málamenn sneru við honum baki,
þvert á móti, jafnvel Jegor Gaid-
ar, fyrrverandi forsætisráðherra,
sem hefur verið einarðastur í
hópi andstæðinga við hernaðar-
aðgerðirnar í Tsjetsjníju, var
reiðubúinn til þess að dreifa
vopnum til almennings, örlaga-
nóttina þegar uppreisnarmenn
reyndu að ná sjónvarpshúsinu í
Moskvu á sitt vald. En blóðsút-
hellingarnar og ofbeldið þá settu
nýjan svip á stjórnmálin í Rúss-
landi. Jeltsín varð ekki vinsæll
fyrir bragðið. Þó svo að fólki
væri Ijóst, að stjórnvöldum hefði
ekki verið annars kostur en að
svara uppreisn með valdi, þá var
eins og ákafinn um lýðræðisum-
bætur og trúna á Jeltsín fjaraði
út. í staðinn kom vonleysi og
kaldhæðnin í garð stjórnarherr-
anna varð enn grimmari en áður.
Það er ekki laust við að menn
velti fyrir sér hvernig í ósköpun-
um Boris Jeltsín eigi eftir að
fara að því að stjórna Rúss-
landi, eftir að einhvers konar
endi verður bundinn á hörmung-
arstríðið í Tsjetsjníju. Ein leiðin
er að reyna að skella skuldinni
á aðra. Pavel Gratsjov varnar-
málaráðherra hefur verið nefnd-
ur sem hugsanlegur blórabögg-
uli og einnig Oieg Lobov, sam-
starfsmaður Jeltsíns og fornvin-
ur, sem situr í rússneska örygg-
isráðinu. Meiriháttar uppstokk-
un í ríkisstjórninni og breytingar
á starfsliði forsetans eru ekki
taldar ólíklegar heidur. En allar
ráðstafanir af þessu tagi geta
varla orðið meiaa en klór í bakk-
ann. Það er Jeltsín sem situr
uppi með skömmina, og hann
verður að gjalda fyrir það fyrr
eða síðar.
Verði völd Jeltsíns takmörkuð,
formlega eða óformlega, getur
það gerst með tvennum hætti.
Annað hvort með því að herinn,
innanríkisráðuneytið og öryggis-
þjónustan verði mun fyrirferðar-
meiri í stjórnsýslunni en verið
hefur, eða að þingið fái aukið
hiutverk. Fyrir þá sem er annt
um lýðræði í Rússlandi er seinni
kosturinn augljóslega betri, sá
fyrri er hins vegar miklu líklegri.
Háttsettir foringjar í hernum
hafa gagnrýnt stjórnvöld meira
en dæmi eru um í Rússlandi fyr-
ir hernaðaraðgerðirnar í
Tsjetsjníju. Skipanir Jeltsíns
hafa verið virtar að vettugi og
liðhlaup verið tíð, jafnvel meðal
foringja. Ein sérsveit innanríkis-
ráðuneytisins er sögð hafa dreg-
ið sig í hlé í heilu lagi og horfið
aftur til aðalstöðva sinna eftir
að hafa verið send til Tsjetsjníju.
Það verður erfitt að friða yfir-
stjórn hersins eftir að þessu líkur
og ólíklegt að menn sætti sig við
mannaskipti á fáeinum stöðum.
Hernum verður umhugað um að
koma í veg fyrir að átök af þessu
tagi endurtakí sig, og undir því
yfirskini er líklegt að umboð
hans til afskipta af innanlands-
málum verði stóraukið.
Mistök Vesturlanda
Kosningaúrslitin í desember í
fyrra, þegar þjóðernissinnar sóp-
uðu til sín atkvæðum, urðu til
þess að stjórnvöld á Vesturlönd-
um beindu stuðningi sínum öllum
til Jeltsíns. Það er að koma á
daginn núna hvílík mistök þetta
voru. í stað þess að stofna til
beinna afskipta við þjóðkjörna
fulltrúa, og í raun einu lýðræðis-
legu stjórnarstofnunina í Rúss-
landi, kusu menn að láta eins
og Jeltsín væri einn fulltrúi lýð-
ræðisins. Og sama viðhorf var
algengt innanlands: Það var al-
veg hægt að vera rólegur þótt
Zhirinovskíj og hans nótar létu
móðinn mása í þingsölum, því í
raun og veru réðu þeir engu.
Síðan innrásin var gerð hefur
þingið hins vegar sýnt ábyrga
afstöðu. Jeltsín hefur engu' að
síður skellt skollaeyrum við öll-
um tillögum þingsins og ein-
stakra þingmanna um milli-
göngu og samningaviðræður.
Það er orðið of seint nú að bæta
samstarf þingsins og forsetans,
það hefði þurft að gerast miklu
fyrr.
En spurningin hlýtur að vera
þessi: Getur Boris Jeltsín haldið
áfram að vera forseti Rússlands,
eftir allt það sem á undan er
gengið? Enn sem komið er ber
ekki mikið á kröfum um að Jelts-
ín segi af sér enda væri ekki ljóst
hver gæti orðið ásættanlegur
eftirmaður hans, þó ekki væri
nema fram að kosningum. Fáir
spá því í alvöru að herinn eigi
eftir að ræna völdunum, því nýtt
valdarán mundi koma af stað
ennþá meira umróti í þjóðfélag-
inu en verið hefur, og jafnvel
stuðla að borgarastríði.
Gaidar, fyrrverandi forsætis-
ráðherra, hefur spáð því að
kostnaður vegna stríðsins í
Tsjetsjníju og aukin útgjöld til
her- og varnarmála muni valda
verðbólgu, hugsanlega neyða
stjórnina til að setja verðlagshöft
og til margvíslegra annarra að-
gerða sem mundu setja markað-
inn úr skorðum. Þótt ríkisstjórn-
in og Jeltsín væru hugsanlega
nógu áfram um að friða herinn
til þess að segja þannig skilið
við markaðsstefnu í bili, er hætt
við að þingið yrði erfitt viður-
eignar. Aðgerðir af þessu tagi
og nýjar deilur Jeltsíns við þing-
ið mundu aftur á móti minnka
tiltrú vestrænna stjórnvalda á
Jeltsín og stjórn hans enn meira
en orðið er og jafnvel verða til
þess að aðstoð og lánveitingar
til Rússa yrðu skornar niður eða
stöðvaðar.
Bandalag gegn Jeltsín?
Það er hins vegar ekki hægt
að útiloka að einhvers konar
þegjandi eða leynilegt samkomu-
lag geti tekist á milli þingflokks-
forystunnar og yfírmanna hers-
ins um að þvinga Jeltsín til af-
sagnar samhliða meiriháttar
uppstokkun í öllu stjórnkerfinu.
Grígoríj Javlinskíj, hagfræðingur
og leiðtogi eins þeirra fijálslyndu
stjórnmálaflokka sem sæti eiga
á þingi, hefur lýst því yfir að
hann telji afsögn Jeltsíns einu
leiðina út úr þeim vandræðum
sem Tsjetsjníja hefur bakað
Rússum. Það vill svo til, að þessi
sami Javlinskíj er eini stjórn-
málamaðurinn sem samkvæmt
könnunum nýtur verulegs stuðn-
ings á meðal foringja í hernum.
En hvernig sem þróunin kann
að verða næstu vikur og mánuði
virðist ljóst, að með innrásinni í
Tsjetsjníju hefur Jeltsín gert
mistök sem kosta hann völdin.
Það er ekki undir honum komið
hvert framhaldið verður, heldur
undir því hvort og hvernig snúist
verður gegn honum.
HERFÖRIN til Tsjetsjnuu kann að reynast afdrifaríkt slysaskot.
FRÉTTIR
Söfnun
meðal að-
ventista
SYSTRAFÉLÖGIN Alfa innan
safnaðar aðventista í Reykjavík,
Suðurnesjum, Vestmannaeyjum,
Árnessýslu og Hafnarfirði og
Hjálparstarf aðventista standa
þessa dagana fyrir sérstöku söfn-
unarátaki hjá safnaðarfólki sínu
innan lands sem utan til styrktar
landssöfnuninni Samhugur í verki.
Hjálparstarf aðventista hefur
leitað til systursafnaða á hinum
Norðurlöndunum um aðstoð. Boð
hafa þegar borist frá Færeyjum
um að þar muni sérstök söfnun
innan aðventsafnaðarins hefjast
um helgina þessu málefni til stuðn-
ings.
Samúðarkveðjur
til Súðvíkinga
í fréttatilkynningu segir að
söfnuðir aðventista vilji senda
samúðarkveðjur til Súðvíkinga og
annarra þeirra sem um sárt eiga
að binda um þessar mundir vegna
náttúruhamfaranna og óskar þeim
blessunar Guðs.
-----».♦ ♦...
Landsstjórn björg-
unarsveita
Samverustund
í Dóm-
kirkjunni
LANDSBJÖRG og Slysavarnafé-
lag íslands efna til samverustund-
ar fyrir félaga sína og fjölskyldur
þeirra í Dómkirkjunni sunnudags-
kvöld klukkan 20.
í fréttatilkynningu frá Lands-
stjórn björgunarsveita segir að
hugurinn vilji reika til atburða síð-
usta daga og þeirra sem misst
hafa mikið. „Þeir félagar okkar
sem fóru til Vestfjarða nú á dögun-
um eru nú allflestir komnir til
baka, margir hveijir eftir mikla
þrekraun. Björgunarsveitarmenn
fínna nú með sér ríka þörf til að
eiga kyrrðarstund saman. Við það
er dagskráin miðuð,“ segir í til-
kynningunni.
Samverustundin er ætluð félög-
um Landsbjargar og Slysavarnafé-
lagsins ásamt fjölskyldum. Einnig
öðrum þeim sem komið hafa að
málum. Aðrir sem finna hjá sér
þörf fyrir að koma eru hjartanlega
velkomnir meðan húsrúm leyfír.
---------»--»■■■■♦-
Seinni dagnr
prófkjörs Al-
þýðuflokks
SJÖ bjóða sig fram í prófkjöri
Alþýðuflokksins í Reykjaneskjör-
dæmi sem fram fer um helgina.
Seinni dagur prófkjörsins er í dag,
sunnudag, og eru kjörstaðir opnir
í tíu kaupstöðum frá klukkan 10
til 20. Talið verður í kvöld.
Opið öllum stuðnings-
mönnum Alþýðuflokksins
Guðmundur Árni Stefánsson og
Rannveig Guðmundsdóttir bjóða
sig fram í fyrsta sætið. Hrafnkell
Óskarsson og Petrína Baldursdótt-
ir sækjast eftir 2.-3. sæti. Elín
Harðardóttir, Garðar Smári Gunn-
arsson og Gizur Gottskálksson
stefna að 3.-4. sæti. Prófkjörið er
opið öllum stuðningsmönnum Al-
þýðuflokksins í kjördæminu se*
kosningarétt munu hafa í alþingis-
kosningunum. Einnig ungum jafn-
aðarmönnum, 16 ára og eldri.
b
I
i
>

\
\
\
\
1
L