Morgunblaðið - 22.01.1995, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ

Morgunblaðið/J úlíus
Streita er farsótt 20. aldarinnar og orsök
margra sjúkdóma segja sérfræðingar. Kvart-
anir um vinnustreitu eru algengastar. Sam-
skipti á vinnustað og vinnutilhögun voru að
mati sérfræðinga sem Kristín Maija Bald-
ursdóttir leitaði til, helstu álagsþættir.
STREITA virðist í flestum til-
vikum vera bundin starfi og
vinnustað. Miklum tíma og
fé er varið erlendis til rann-
sókna á streitu, og telja sumir sér-
fræðingar ytra að hún geti valdið
sjúkdómum í flestum líffærum
mannslíkamans. Minnisleysi og aiz-
heimerssjúkdómur eru þar meðtal-
in. íslenskir sérfræðingar segja að
oftast megi rekja streitu til mann-
legra samskipta, sem oft skipta
meira máli en starfið sjálft. Eðli
vinnunnar og vinnutilhögun getur
þó einnig haft mikið að segja, og á
Islandi er streitutíðni mest meðal
blaðamanna, rithöfunda, gjaldkera
og _ skrifstofufólks.
í október síðastliðnum var haldin
alþjóðleg ráðstefna um streitu á
vegum bandaríska heilbrigðisráðu-
neytisins í Bethesda hjá Washing-
ton, og sóttu hana um 500 sérfræð-
ingar víðs vegar úr heiminum. Þar
kom meðal annars fram að um 60%
allra Bandaríkjamanna finna fyrir
mikilli streitu minnst einu sinni í
milli manna með smiti, má i flestum
tilvikum rekja upphaf hennar til
mannlegra samskipta. Sérfræðing-
ar sem sóttu áðumefnda ráðstefnu
í Bandaríkjunum töldu að starfið
væri einn helsti orsakavaldur
streitu, og í skoðanakönnun sem
gerð var í Þýskalandi fyrir skömmu
var starfið í efsta sæti þegar menn
voru spurðir hvaða þættir það væru
í hinu daglega lífí sem yllu oftast
streitu hjá þeim.
Starfið er oft einn veigamesti
þátturinn í sjálfsímynd hvers
manns. Menn eru ekki aðeins for-
stjórar, fóstmr, leikarar eða lækn-
ar, virðing annarra fer gjama eftir
því hversu góðum ájangri þeir hafa
náð í starfi sínu. Árangur í starfí
þykir einnig sýna merki um já-
kvæða þróun persónuleikans. Það
er því ekki að undra þótt menn leggi
allan kraft sinn, tíma og sköpunar-
gleði í starfið og noti frítímann til
að hlaða sig nýrri starfsorku, enda
vega áhugamál og jafnvel fjöl-
skyldulíf lítið ef illa gengur í starfi.
Streítutíðni meðal starfsstétta karla
Karlar á aldrinum 41 -68 ára
Slaðamenn og rithöfundar
Lögfræðingar og dómarar
Læknar
Alþingismenn og öankastjórar
MlasltofJtflisnoatai________
Skipstjórar og stýrimenn
Lögreglumenn og tollverðir
Kaupsýslum., framkv.- og skrifst.stjórar
Viðsk.fræðingar, eðlisfræðingar o.fl.
Fluamenn, fluoumf.stiðrar on fluavirkjar,
Brunaverðir
Sölumenn og verslunarstjórar
Verslunareigendur og atvinnurekendur
Eftiriitsmenn, mælingam. og ráðunautar
PfÐulaaninnamenn______________________
Strætisv.-, langferða- og leigubílstjórar
Prentarar og bókbindarar
Verkstjórar
Næturverðir
Bankastarfsmenn on endurskoðendur
Arkitektar, verkfræðingar og tækniteikn.
Gullsmiðir og úrsmiðir
Gjaldkerar og innheimtustjórar fyrirtækja
Rafvirkjar
Ófaolærðir iðnaðarmenn
Vélsmiðir
Málarar og veggfóðrarar
Matreiðslumenn
Almennir afgreiðslumenn
Húsasmiðir, bólstrarar og skipasmiðir
Vörubílstjórar og þungavinnuvélastjórar
Bifvélavirkjar
Trésmiðir og bólstrarar
Járnsmiöir
Múrarar
Erfiðísvinnumenn
25,0%
24,4%
22,4%
22,2%
22,0%
34,0%
33,3%
33,3%
29,3%
29,3%
20,6%
19,4%
18,7%
18,5%
18,4%
18,2%
17,3%
16,7%
13,9%
13,9%
13,0%
12,3%
11,5%
10,1%
9,8%
5
Streitutíðni meðal starfsstétta kvenna
Konur á aldrinum 47-74 ára. 1981 -1984
viku, og giskað er á að sjúkdómar
af völdum streitu kosti bandaríska
þjóðfélagið árlega um 300 milljarða
dollara. Erlendir sérfræðingar tala
því gjarna um streitu sem hina
miklu farsótt 20. aldar.
Álagsþættir í vinnu
Þótt þessi nýja farsótt berist ekki
En hvað er það í starfinu eða
vinnunni sem vekur streitu? Er það
of langur vinnudagur? Of mikið
vinnuálag? Erfíð verkefni? Lítii
áhrif á vinnutilhögun eða of mikill
vinnuhraði?
Vilhjálmur Rafnsson yfirlæknir
hjá Vinnueftirliti ríkisins, hefur
rannsakað atvinnusjúkdóma síðan
ujaioKerar og sKrnstotukonur
Kennarar og skólastjórar
Blaðakonur og rithöfundar
Hjúkrunarfræðingar
Kaupsýslukonur og atvinnurekendur
Véíittararöosfmritarar
Matreiðslukonur
Prentarar
Verkakonur og ófagl. skrifstofukonur
Afgreíðslukonur
Húsmæður
árið 1982 og segir að þeir komi
fyrir í meira mæli hjá fólki sem
hefur ákveðin störf með höndum.
Hann segir það vel þekkt að and-
legt álag eða streituþættir í vinnu
geti leitt til vanlíðunar sem getur
tekið á sig svo alvarlegar myndir
að það megi kalla þær sjúkdóma.
„Dæmi um andlega álagsþætti
sem geta valdið streitu í vinnu eru
til dæmis þeir þegar menn vinna
einir og einangraðir, þegar þeir fá
of mörg verkefni þannig að alltaf
er rekið á eftir þeim, eða fá verk-
efni sem þeir valda alls ekki. Fleiri
þættir eru nefndir og oft eru þeir
bundnir samskiptum manna á
vinnustað, 'eða samskipti starfs-
mannsins við viðskiptavini. Sam-
skipti við yfirmanninn eru oft mjög
viðkvæm. Hvernig yfírmaður er við
undirmenn sína ræður miklu um
það hvernig fólki líður og hvort það
er haldið streitu.
Einnig er hið sjúklegu fyrirbæri
einelti ekki óalgengt. Starfsmenn
einn eða fleiri leggjast á starfsfé-
laga með ofsóknum eða stríðni
þannig að viðkomandi líður illa,
getur jafnvel hrökklast úr vinnunni
eða fengið álagseinkenni, orðið
taugaveiklaður eða þunglyndur.
Síðan fara oft líkamlegir sjúkdómar
að segja til sín og er magasárið vel
þekkt í því sambandi. Menn tala
einnig um að andlegt álag sé
áhættuþáttur þegar hjarta- og æða-
sjúkdómar eru annars vegar."
Vilhjálmur segir að andlegir
álagsþættir séu miklu fleiri en ofan-
taldir. Oft séu menn útsettir fyrir
ákveðnar hættur sem að kannski
koma aldrei fyrir en eru yfirvof-
andi. „Bankagjaldkeri til dæmis er
ábyrgur fyrir því að upphæðin
sternmi í kassanum og sýnist það
hvorki vera hættulegt starf né
streituvaldandi. Gjaldkerinn af-
greiðir bara sína viðskiptavini, en
einn góðan veðurdag kemur