Morgunblaðið - 24.05.1995, Blaðsíða 6

6 MIÐVIKUDAGUR 24. MAÍ 1995
BREYTINGAR Á ÁFENGISLÖGGJÖF
MORGUNBLAÐIÐ
0-
i
Miklar umræður á þingi um breytingar á áfengislögum
Þingmenn efast um
eftirlitsþátt málsins
NOKKRIR þingmenn telja ástæðu
til að óttast að frumvörp sem afnema
einkasölu ÁTVR á sölu áfengis leiði
til aukinna skattsvika, meiri sölu á
bruggi og aukinna verkefna hjá lög-
reglu. Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra telur rétt að skoða eftirlits-
þátt frumvarpanna betur í þing-
nefnd.
Miklar umræður fóru fram um
frumvörpin við fyrstu umræðu, en
þær stóðu í þijá daga. Frumvörpun-
um var í gær vísað til nefnda.
Frumvörpin sem hér um ræðir eru
"þrjú. í fyrsta lagi er frumvarp sem
afnemur einkarétt ríkisins til inn-
flutnings á áfengi. I öðru lagi er um
að ræða frumvarp um gjald af áfengi,
en gjaldið kemur í staðinn fyrir vín-
andagjald. Vínandagjald verður lagt
af en áfengisgjald kemur í staðinn.
Áfengisgjaldið er hliðstætt vöru-
gjaldi, en vínandagjaldið er lagt á í
hlutfalli við styrk áfengisins. Þessi
breyting á ekki að hafa veruleg áhrif
á tekjur ríkissjóðs af sölu áfengis.
Þriðja frumvarpið er flutt af dóms-
málaráðherra, en það felur í sér
nokkrar breytingar á áfengislögum
sem leiða af hinum frumvörpunum.
í frumvarpinu er einnig gerð tillaga
um að bannað verði að eiga, flytja
inn, útbúa og smíða áhöld til að eima
áfengi, en þetta ákvæði er talið auð-
velda baráttu gegn landabruggi.
Víðtæk breyting
Frumvörpin eru flutt m.a. vegna
kröfu frá ESA, Eftirlitsstofnun
EFTA, sem telur að núverandi fyrir-
komulag áfengissölu bijóti í bága við
EES-samninginn. Hliðstæð mál hafa
komið upp í Svíþjóð, Noregi og Finn-
F’ÉLAGAR í foreldrasamtökunum
Heimili og skóla og Vímulausri æsku,
þátttakendur í átakinu Stöðvum
unglingadrykkju og landsátakinu
Gegn áfengisbölinu og Áfengisvarn-
arráð hafa sameinað krafta sína í
því skyni koma í veg fyrir að nýtt
frumvarp um breytingar á áfengis-
löggjöfinni nái fram að ganga á Al-
þingi. Fulltrúar þessara samtaka
vöruðu eindregið við því á blaða-
mannafundi í gær að gerðar verði
fljótfærnislegar og flausturslegar
breytingar á löggjöfinni. Þeir segja
að í frumvarpinu sé sópað yfir félags-
leg sjónarmið jafnt sem heilbrigðis-
sjónarmið og gróðasjónarmið við-
skiptalífsins tekin fram yfir. Þeir
fullyrða einnig að áfengis- og vímu-
efnastefna stjórnvalda sé í lausu lofti.
Aðgerðarleysi stjórnvalda til að koma
í veg brot á núgildandi áfengislög-
gjöf er sérstaklega gagnrýnt og þeir
fullyrða að hugur fylgi ekki máli
þegar stjórnmálamenn boða eflingu
forvarna eða hert viðurlög.
Margháttaðar afleiðingar
Fulltrúar samtakanna telja að
samþykkt frumvarpsins muni hafa
margháttaðar afleiðingar í för með
sér. Þeir benda m.a. á að umsvif ein-
staklinga í áfengissölu aukist, að
eftirlit með framkvæmd áfengislaga
minnki, að eftirlitslaus áfengissala,
sem nái til barna og unglinga, auk-
ist og loks muni tekjur ríkissjóðs af
áfengissölu skerðast vegna tapaðra
gjalda verði frumvarpið samþykkt.
landi og er verið að vinna að breyt-
ingum á löggjöf í löndunum.
Ögmundur Jónasson alþingismað-
ur lýsti í umræðunni þeirri skoðun
sinni að ekki væri nauðsynlegt að
gera svo víðtæka breytingu á fyrir-
komulagi áfengissölu þrátt fyrir at-
hugasemdir ESA. Ólafur Ragnar
Grímsson tók undir þetta og sagði
að EES-samningurinn krefðist þess
ekki að gengið væri svona langt í
lagabreytingu. Utanríkisráðherra
sagðist ósammála þessu mati þing-
mannanna.
Að mati Valdimars Jóhannessonar
framkvæmdastjóra átaksins Stöðv-
um unglingadrykkju vegur frum-
varpið í veigamiklum atriðum gegn
gildandi áfengismálastefnu íslend-
inga. Hann telur nauðsynlegt að líta
á áfengismálastefnu sem einn þátt í
almennri heilbrigðisstefnu. Mikil-
vægt sé að fella ekki áfengi undir
aðrar neysluvörur og almenn við-
skiptasjónarmið. Fulltrúar allra sam-
takanna bentu á að barátta þeirra
snerist ekki um það hvort einkavæð-
ing ætti yfir höfuð rétt á sér heldur
væri það skoðun þeirra að dreifing
og sala áfengis ætti að veratakmörk-
unum háð og eftirlit með því virkt.
Tekjur og forvarnir
Þórarinn Björnsson forsvarsmaður
landsátaksins Gegn áfengisbölinu
benti á að í greinargerð með frum-
varpinu sé sérstaklega tekið fram
að ríkið muni verða af 50 milljónum
króna vegna tapaðra gjalda verði
frumvarpið samþykkt. Hann telur
þetta vera æði öfugsnúið þar sem
stjómvöld hafi ekki séð sér fært að
hækka framlög til forvarnarstarfs á
undanfömum misserum. Hann segir
að sú staðreynd sé óþægileg skilaboð
til þeirra sem sjái um forvarnir gegn
vímuefnum.
Ámi Einarsson forsvarsmaður for-
Ólafur Ragnar benti á að breyting-
in myndi leiða til þess að fjöldi þeirra
sem sjá um innheimtu gjalda af sölu
áfengis myndi aukast mikið. Veruleg
hætta væri á að einstakir söluaðilar
stæðu ekki í skilum með þessi gjöld,
auk þess sem allt eftirlit yrði erfíð-
ara. Þá væri hætta á að sú breyting,
að áfengisflöskur yrðu ekki lengur
merktar ÁTVR, yrði til þess að auð-
veldara yrði fyrir bruggara að selja
áfengi.
Svavar Gestsson sagði að þar sem
mun fleiri aðilar fengju heimild til
eldrasamtakanna Vímulausrar æsku
hefur áhyggjur af þeim ákvæðum í
fmmvarpinu sem heimila umboðsað-
ilum áfengis að geyma áfengi og
dreifa því. Hann telur það varasamt
og óásættanlegt að hver sem er geti
ekki aðeins flutt inn áfengi heldur
einnig séð um dreifíngu þess. Að
hans áliti mun það auka hættuna á
því að börn og unglingar komist yfir
áfengi.
Hann gagnrýnir einnig þau áform
að hætta að merkja áfengisumbúðir.
Það telur hann bjóða þeirri hættu
heim að vínveitingahús eigi auðveld-
ara með að selja smyglað eða brugg-
að áfengi.
Getuleysi íslenskra stjórnvalda
Valdimar fordæmdi getuleysi ís-
lenskra stjórnvalda til að sporna
gegn brotum á áfengislöggjöfinni.
Hann segir að agaleysi og hömlu-
leysi ráði ríkjum í áfengismálum hér
á landi og stjórnvöld láti undan þrýst-
ingi hagsmunaaðila í viðskiptalífinu.
Þórarinn Björnsson og Jón Guð-
bergsson frá Áfengisvarnarráði tóku
undir orð Valdimars og töldu „HM-
málið“ hafa verið slæmt fordæmi.
Þar hafí áfengislöggjöf verið þver-
brotin, áfengi auglýst og öllu snúið
við til að koma í kring bjórsölu.
Ennfremur sögðu þeir það óskiljan-
að flytja inn og selja áfengi myndi
verkefni lögreglu við að hafa eftirlit
með sölu áfengis aukast. Lögreglan
væri vanbúin til að taka að sér þessi
auknu verkefni ekki síst þar sem fjár-
veitingar til hennar hefðu minnkað
á síðustu árum.
í umræðunni kom fram ótti sumra
þingmanna við að þessar breytingar
myndu síðar leiða til þess að fyrir-
komulag smásölu áfengis yrði breytt.
Halldór Ásgrímsson fullyrti að ekki
stæði til að afnema einkarétt ÁTVR
til að selja áfengi í smásölu.
legt að vínveitingahús haldi vínveit-
ingaleyfum sínum þrátt fyrir ítrekuð
brot á áfengislöggjöfínni.
Umræða nauðsynleg
Unnur Halldórsdóttir formaður
foreldrasamtakanna Heimili og skóla
taldi brýnt að markviss umræða
færi fram um áfengismál. Upplýsa
þyrfti almenning um fyrirhugaðar
breytingar á áfengislöggjöfinni áður
en endanleg ákvörðun verði tekin.
Þannig hafi það verið hagsmunasam-
tökum í vímuefnavörnum verið mikil
vonbrigði að frumvarpið hafi verið
tekið til umræðu á vorþingi Alþingis.
Nokkrir þingmenn hafi gefið þau
fyrirheit að frumvarpið kæmi ekki á
dagskrá fyrr en í haust.
Unnur fullyrðir ennfremur að þau
rök frumvarpsflytjenda að breyting-
ar væru óhjákvæmilegar til að upp-
fylla skilyrði vegna aðildar íslands
að EES séu veigalítil. Ekki verði séð
að nauðsynlegt sé að kollvarpa nú-
verandi fyrirkomulagi í því skyni.
Fulltrúar samtakanna töldu allir
brýnt að stjórnvöld tækju saman
ákveðna og nákvæma áfengis- og
vímuefnastefnu. Þar yrðu leikreglur
að vera skýrar svo að stjómvöld, lög-
regluyfirvöld og dómstólar treysti sér
til að beijast gegn brotum á áfengis-
löggjöfinni. í þeim efnum væru mörg
ákvæði núverandi laga og frumvarps
um breytingar á þeim óljós. Að mati
þeirra þarf að setja skýrari reglur
um eftirlit, dreifingu og sölu áfengis
svo og um áfengisauglýsingar.
ÞRJÚ frumvörp til laga um
breytt fyrirkomulag á innflutn- ■
ingi og sölu áfengis hafa verið
lögð fyrir Alþingi. Með frumvörp-
unum, sem flutt eru samhliða, er
gert ráð fyrir að einkaréttur rík-
isins á innflutningi á áfengi verði
afnuminn, að innflytjendur geti
selt beint til vínveitingahúsa og
að í stað vínandagjalds verði tek-
ið upp áfengisgjald.
Frumvörpin voru lögð fram á
síðasta þingi en náðu þá ekki
fram að ganga. Síðan hafa verið
gerðar á þeim smávægilegar
breytingar, m.a. vegna kæru Eft-
irlitsstofnunar EFTA á hendur
ríkinu.
• Samkvæmt frumvörpunum
verður einkaréttur ríkisins til
innflutnings á áfengi afnuminn.
Öllum verður heimilt að flytja inn t
áfengi til landsins til endursölu
og einkanota. Þó verður aðeins
heimilt að endurselja afengið til
ákveðinna aðila, þ.e. Áfengis- og *
tóbaksverslunar ríkisins, veit-
ingastaða með vínveitingaleyfi,
lækna og lyfsala, sem rétt hafa
til lyfjasölu. Lagt er til að inn-
flytjendur og framleiðendur
áfengis geti selt það til ÁTVR og
til vínveitingahúsa með almennt
vínveitingaleyfi. Ekki er gerð
breyting á fyrirkomulagi smá-
söluverslunar.
• í athugasemdum með frum-
varpi til laga um breytingu á lög-
um um verslun ríkisins með
áfengi, tóbak og lyf segir að þau
rök sem færð voru fyrir einka-
rétti ríkisins til innflutnings og
heildsölu á áfengi hafi verið þau
að með þeim hætti mætti afla
ríkissjóði öruggra tekna, það
tryggði hagstæð innkaup til
landsins og auðveldaði eftirlit
með innflutningi.
„Telja verður að framangreind
rök eigi ekki lengur við um inn-
flutning og heildsölu áfengis.
Afla má ríkissjóði sömu tekna og
liann hefur af vínandagjöldum
með öðrum hætti en þeim að rík-
ið hafi einkarétt á innflutningi
og dreifingu umræddra vara í
heildsölu. Teknanna má einfald-
lega afla með innflutningsgjöld-
um og sambærilegum gjöldum af
innlendri framleiðslu, sé um hana
að ræða, á sama hátt og tíðkast
varðandi innheimtu ýmissa ann-
arra óbeinna skatta. Möguleikar
til eftirlits með ólögmætum inn-
flutningi og sölu áfengis verða
ekkert síðri við þessa breytingu,"
segir í athugasemdunum.
• í 4. grein frumvarpsins er lagt
til að ekki verði lengur gerð sú
krafa að allar vörur, sem ÁTVR
selur, skuli merktar með nafni
verslunarinnar eða merki henn-
ar. Þetta komi þó ekki í veg fyr-
ir að ÁTVR taki ákvörðun um
að vörurnar verði merktar með
einhverjum hætti.
• I athugasemdum við frumvarp
til laga um gjald af áfengi segir
að lagt sé til að nýtt gjald verði
tekið upp er leggja skuli á allt
áfengi. Gjaldinu sé ætlað að koma
í stað vínandagjalds af áfengi en
sé eins og það föst krónutala á
hreinan vínanda í áfengi umfram
tiltekið mark. Gjaldið verður inn-
heimt við tollafgreiðslu. Breyt-
ingin komi í kjölfar afnáms á
einkaleyfi ÁTVR til innflutnings
á áfengi og sé aðlögun að þeim
viðskiptaháttum sem tíðkist. í
okkar nágrannaríkjum og liður í
að uppfylla þær skuldbindingar
sem gerðar hafi verið í milliríkja-
samningum.
• í frumvarpinu er reiknað með
að innflytjendur eigi þess kost
að geyma vöru sína í tollvöru-
geymslu og leysa hana út eftir
því sem kaupendurnir, þ.e. ÁTVR
og veitingahúsin, taki hana til sín
og greiði hana.
• Ekki er gert ráð fyrir að breyt-
ingarnar, sem felast í frumvörp-
unum þremur, hafi í för með sér
aukinn kostnað fyrir ríkissjóð.
Áætlað er að beinar tekjur hans
lækki um u.þ.b. 50 milljónir króna
en á móti ættu að koma nokkuð
auknar tekjur af framleiðslu- og
innflutningsstarfsemi einkaaðila.
JM
UNGUNGÁDRÝKKftl
Morgunblaðið/Kristinn
JÓN Guðbergsson frá Áfengisvarnarráði, Árni Einarsson forsvarsmaður Vímulausrar æsku og
Unnur Halldórsdóttir formaður Heimilis og skóla fylgjast með sjónvarpi frá umræðum á Alþingi
, um breytingar á áfengislöggjöfinni.
Foreldrasamtök og Áfengisvarnarráð vara við breytingum á áfengislöggjöf
Gróðasjónarmið tekin fram
yfir heilbrig'ðissj ónarmið
Afengis- og vímuefnastefna stjórn-
valda sögð vera í lausu lofti