Morgunblaðið - 25.06.1995, Blaðsíða 6

/
MORGUNBLAÐIÐ
6 SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 1995
ERLENT
Vilja palest-
ínska fanga
lausa
HÓPUR palestínskra kvenna
sönglar baráttusöngva og
krefst þess að um 5.000 arab-
ískir fangar verði látnir lausir
úr ísraelskum fangelsum.
Skutu ísraelskir hermenn púð-
urskotum á fimmtudag að kon-
unum tíl að kveða niður mót-
mælin.
Mikil ólga er á meðal Palest-
ínumanna vegna málsins og
hafa frammámenn í þeirra röð-
um varað við nýrri uppreisn,
„Intifada" á hemumdu
svæðunum. Um 2.000 fangar
era í hungurverkfalli sem hófst
fyrir viku, til að þrýsta á um
að ísraelar láti þá og 3.000
aðra fanga lausa.
Fastaði Yasser Arafat, leið-
togi Frelsissamtaka Palestínu-
menna, PLO, í einn dag í vik-
unni til að sýna föngunum sam-
stöðu.

Reuter
'

Neyslan
* •
ognyi
tíminn
*
I Rússlandi er að verða til neysluþjóðfélag
og nýr hugsunarháttur er að ryðja sér
til rúms. Jón Olafsson lýsir viðhorfsbreyt-
ingu sem orðið hefur austur í Moskvu á
þeim mánuðum sem hann hefur veríð fjar-
verandi og margir hefðu talið að væri
með öllu óhugsandi
AÐ má segja götusölu-
mönnunum í Moskvu til
hróss að þeir hafa sið-
ast furðanlega á
skömmum tíma. Kannski ætti
maður reyndar ekki að hæla þeim
sjálfum fyrir það. Menn siðast
varla nema fyrir utanaðkomandi
þrýsting, síst sölumenn. En stað-
rejmdin er í öllu falli sú, að sölu-
mennskan sem nú er stunduð á
götum Moskvu er öll önnur en hún
var fyrir nokkrum mánuðum. Og
það sem meira er, samskonar
breyting til hins betra hefur orðið
á fleiri sviðum.
Á rúmri viku sem liðin er frá
því ég kom til Moskvu eftir
margra mánaða fjarvistir hef ég
séð margt gerast fyrir framan
nefið á mér, sem fyrir svo sem
ári hefði verið óhugsandi. í morg-
un sá ég til dæmis hóp af gang-
andi vegfarendum steyta hnefana
framan í bílstjóra sem létu eins
og þeir sæju ekki að það var grænt
á gangandi. Þetta hefur hingað
til þótt sjálfsagt mál á þessum
gatnamótum; þau eru augljóslega
ekki hönnuð með tilliti til þess að
þar fari fólk um fótgangandi. í
gær sá ég miðaldra konu húð-
skamma miðasölukonu á lestar-
stöð fyrir það að henni hefði láðst
að láta vita um breytingar á ferð-
um lestanna með nægum fyrir-
vara. Slíkt hefur hingað til verið
daglegur viðburður á þessari lest-
arstöð, en í stað þess að svara
með hótunum og svívirðingum
einsog hún hefur verið vön hingað
til, baðst miðasölukona þessi auð-
mjúklega afsökunar.
Kvartanir og kurteisi
Ég hef séð fólk skila skemmdu
kjöti, kvarta yfír lélegri þjónustu
og hóta lögregluheimsóknum á
stöðum þar sem áður ríktu vold-
ugar babúskur og illilegir smá-
glæpamenn. Ég hef fengið kurt-
eislega þjónustu í búðum, verið
boðið að Ieggja inn pöntun fyrir
hlut sem mig vantaði en var ekki
til í augnablikinu og svo má áfram
telja. Það er ekki lengur algild
regla að komi maður í verslun í
Moskvu sé annaðhvort látið eins
og maður sé ósýnilegur eðaspurt
með þjósti hvern fjandann maður
sé að vilja í búðinni. Og það er
ekki bara þetta. Allt virðist ein-
hvern veginn vera í betra lagi en
áður, alls staðar sér maður fólk
að vinna og borgin er meira að
segja hreinni. Það getur nú reynd-
ar stafað af 50 ára ártíð seinni
heimstyjjaldarinnar, en borgin
var hreinsuð kirfílega fáeinum
dögum fyrir þau hátíðahöld. í öllu
falli hef ég komið á marga staði
þar sem undanfarin ár hefur verið
eilíf óreiða og rusl og séð að þeir
hafa ekki bara verið hreinsaðir
einu sinni, heldur er þeim haldið
hreinum.
Allt eru þetta auðvitað smá-
vægileg dæmi og það væri kjána-
legt að draga af þeim of víðtækar
ályktanir. En það væri líka vit-
laust að láta eins og áhrifín sem
maður verður fyrir þegar komið
er á stað sem maður þekkir vel
eftir nokkrar fjarvistir segðu ekki
neitt. í heild getur maður ekki
varist þeirri hugsun að Moskvubú-
ar séu komnir niður á jörðina, ef
svo má að orði komast. Það er
loksins orðið ljóst að til þess að
hafa í sig og á verða menn að
vinna, ekki bara standa í biðröð-
um. í sumum atvinnugreinum, þó
ekki nándar nærri öllum, er nú
völ á sæmilegu kaupi, sem gerir
fólki þó að minnsta kosti kleift
að komast af.
Engar skuldir
Að einu leyti er lífsbarátta
venjulegs fðlks einfaldari hér í
Moskvu heldur en á Vesturlönd-
um. Það er nefnilega undantekn-
ing að fólk sé í skuldum. Þeir sem
voru svo heppnir að hafa íbúð
áður en gamla kerfíð hrundi halda
henni sem skuldlausri eign. Og
sama gildir um aðrar eignir. Það
sem fólk hafði eignast átti það
líka vandkvæðalaust, enginn hafði
nokkurn tímann þurft að steypa
sér í skuldir einsog fólk gerir
undantekningarlítið í Vesturlönd-
um einhvern tímann á ævinni.
Þessvegna þarf hinn almenni
Moskvubúi yfírleitt ekki að hafa
neinar áhyggjur af afborgunum,
heldur bara af því að hafa í sig
og á og sé eitthvað þénað framyf-
ir þá er hægt að spara.
Engu að síður ætti maður ekki
að láta hömlulausa bjartsýni ná
tökum á sér. Það er enn langt í
land með að hægt sé að reiða sig á
í hvaða átt málin muni þróast. Enn
er óánægjan í þjóðfélaginu hrika-
leg og enn geta pólitíkusar not-
fært sér það. Það sem stendur þó
uppúr er að breytingar á einföldum
hlutum einsog verslun og þjónustu
benda allar í eina átt. Það er að
verða til neysluþjóðfélag í Rúss-
landi. Vöruframboðið í Moskvu er
ævintýralegt miðað við það sem
áður hefur verið, og verðsam-
keppnin á milli seljenda er hörð.
Og einn atburð má vissulega telja
til stórtíðinda. Samkvæmt fréttum
Moskvublaðanna hefur innlend
framleiðsla aukist, bæði í landbún-
aði og iðnaði í fyrsta skipti í tíu
ár. Það er orðin algeng sjón að sjá
rússneska vöru við hliðina á út-
lendri í búðum, það er af sem áður
var að allt rússneskt væri selt í
sérstökum búðum og allt útlent í
öðrum, að allt rússneskt væri
þriðja flokks í samanburði við
hvaðeina það sem flutt hafði verið
inn frá vesturlöndum. Rússneskir
framleiðendur eru famir að keppa
við útlenda og standa sig ekki illa,
því þeir geta þrátt fyrir allt oftast
boðið lægra verð.
Það getur vel verið að fyrirbær-
ið neysluþjóðfélag sé ekki öllum
að skapi og að mönnum þyki sög-
ur um búðarferðir og keypta þjón-
ustu harla yfírborðskenndur mæli
kvarði á framfarir í þjóðfélaginu.
En staðreyndin er hinsvegar sú,
að kommúnismann í Rússlandi
leysti af hólmi frumstæðasta teg-
und af óheftum kapitalisma sem
í raun hleypti svartamarkaðnum
lausum. í gömlu Sovétríkjunum
ríkti undarleg blanda af harð-
stjórn og stjómleysi. Þar lifði
mafía góðu lífí og hafði skipulagt
starf um allt ríkið. Þar blómstraði
svartur markaður, þar var full-
komið agaleysi um vinnu og vinnu
tilhögun og enginn bar ábyrgð á
neinu. Á hinn bóginn var stöðugt
verið að gmfla í einkalífí fólks,
gífurlega strangt eftirlit með því
hvaða skoðanir menn létu í ljósi,
hvort hollusta þeirra væri ótvíræð
og þar fram eftir götunum. Þegar
harðstjóminni linnti fór stjórn-
leysið að blómstra og það er núna
fyrst að eitthvert lát virðist vera
á því.
Hugsunarháttur neyslunnar
Það merkilega er að það eru
ekki stjórnvöld, lögregla eða her
sem getur náð tökum á stjórnleys-
inu og komið einhverri reglu á
verslun, atvinnulíf og framleiðslu,
heldur venjur fólksins. Þessvegna
er neysluhugsunarhátturinn, án
þess að neysla sé í sjálfri sér góð
eða vond, kannski það eina sem
getur haft áhrif til hins betra
hvað þetta varðar í Rússlandi. Það
er fólkið sem fer að gera kröfur.
Það nennir ekki lengur að láta
pranga inn á sig skemmdu kjöti
og eitruðu vodka og við því verða
sölumenn að bregðast. En það er
bara hægt að vona að þessi hugs-
unarháttur nái lengra, að menn
láti ekki staðar numið við mat og
drykk en fari líka að heimta betri
menntun og yfírleitt betra og
mennskara umhverfí.
Norður-Kórea
Vilja hætta
aðild að
vopnahléi
Seoul. Reuter.
NORÐUR-KÓREUMENN hafa til-
kynnt fulltrúum Sameinuðu þjóð-
anna (SÞ) að þeir hyggist draga til
baka aðild sína að vopnahléssam-
komulaginu sem batt enda á Kóreu-
stríðið 1953, að sögn embættis-
manna SÞ í gær.
Embættismenn í Suður-Kóreu
drógu hinsvegar úr mikilvægi þess-
arar tilkynningar. Sögðust þeir telja
að Norður-Kóreumenn væru að
reyna að koma ár sinni betur fyrir
borð til þess að geta gert kröfur á
hendur Bandaríkjamönnum.
Vilja friðarsamning
Norður-Kóreumenn vilja að vopna-
hléssamningurinn verði settur til hlið-
ar og að í staðinn verði gerður form-
legur friðarsáttmáli við Bandaríkin,
án þess að erkióvinurinn, Suður-
Kórea, eigi þar hlut að máli.
Háttsettur, suður-kóreskur emb-
ættismaður, sem ekki vildi láta nafns
síns getið, sagði að tilkynningin hefði
einungis verið munnleg. Ef Norður-
Kórea myndi hins vegar gefa út form-
lega tilkynningu þessa efnis yrði
málið alvarlegra. „Það myndi þýða,
að Norður- og Suður-Kórea ættu, að
forminu til, í stríði," sagði hann.
----------»—»-♦-----
Dauðadómur
óafturkall-
anlegur
Teheran. Reuter.
TILSKIPUNIN sem klerkaveldið í
íran gaf út, þess efnis að breski rit-
höfundurinn Salman Rushdie skuli
tekinn af lífí, á sér trúarlegar for-
sendur og því er íranska ríkið ekki
skuldbundið til þess
að gera út menn í
þeim tilgangi að
taka rithöfundinn
af lífi. Þetta kom
fram í dagblaðinu
Teheran Times í
gær.
Blaðið segir, að
væntingar stuðn-
ingsmanna Rushdi-
es um að dauðadómurinn verði ógild-
ur af írönskum yfírvöldum, séu af
sömu ástæðu óraunhæfar. „Tilskip-
un sem á sér trúarlegar forsendur
er í eðli sínu óafturkallanleg," segir
í blaðinu, sem fréttastofa Reuters
segir fylgja stjómvöldum að málum.
Tilskipunin um að Rushdie skuli
tekinn af lífí var gefín út 1989 af
fyrrum trúarleiðtoga írans, Aya-
tollah Khomeini. Var Rushdie gefíð
að sök að hafa svívirt islamska trú
með skáldsögunni Söngvar satans.
Fyrr í vikunni höfðu önnur blöð
gagnrýnt utanríkisráðuneyti írans
fyrir að segja að ríkisstjórnin myndi
ekki hafa frumkvæði að því að Rus-
hdie yrði tekinn af lífi.
------♦—♦—♦----
Jonas Salk
látinn
La Jolla. Reuter.
JONAS Salk, maðurinn sem uppgöt-
vaði fyrsta bóluefnið gegn lömunar-
veiki, lést á föstudag, áttræður að
aldri.
Uppgötvun Salks ertalin til mestu
afreka vfsindarannsókna. Hann var
39 ára þegar hann þróaði bóluefni
gegn lömunarveiki, og tókst með því
að fækka tilfellum um 95 prósent.
Þótt Salk yrði heimskunnur fyrir
uppgötvun sína urðu margir vísinda-
menn til þess að gagnrýna aðferðir
hans. Var því haldið fram að hann
byggði uppgötvanir sínar á rann-
sóknum annarra vísindamanna.
Á undanförnum árum hafði Salk
einbeitt sér að því að finna bóluefni
gegn eyðni.