Morgunblaðið - 25.06.1995, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
EINS
LOGANDI
KVEIKIÞRADUR
RÚSSNESKIR hermenn með brugðnar byssur horfa á bílalest tsjetsjenskra skæruliða hverfa frá Búdennovsk.
Árás tsjetsjenskra
skæruliða á bæinn Búd-
ennovsk var gerð dag-
inn eftir að Rússar þótt-
ust hafa yfirbugað að-
skilnaðarhreyfinguna í
Tsjetsjníu. Karl Blön-
dal rekur glslatöku
tsjetsjenskra skæruliða
undir forystu Shamils
Basajevs, sem hefur
kynt undir Boris Jeltsín
forseta og knúið Rússa
að samningaborðinu.
ARÁS tsjetsjenskra skæruliða á
bæinn Búdennovsk hefur sett
stjómmálalíf í Rússlandi á annan
endann um leið og rússnesk stjóm-
völd hafa verið neydd til að setjast
að samningaborðinu með Tsjetsjen-
um eftir að hafa lýst yfír sigri með
látum. Nú geta Tsjetsjenar hrósað
sigri, þótt sjálfstæðið verði sennilega
að bíða. Aðfarimar i Búdennovsk
eru „enn eitt dæmið um miskunnar-,
leysi og vanhæfni Rússa í samskipt-
um sínum við aðskilnaðarsinna
Tsjetsjena," sagði í tímaritinu
Newsweek. Rússnesk blöð sögðu að
árásin sýndi hve árangursríkt vopn
hryðjuverk væru gegn núverandi
stjómvöldum. Nú er talið að stjórn-
arkreppan gæti leitt til þingkosninga
í október.
Samkomulag tókst um að skæru-
liðar legðu niður vopn gegn því að
rússneski herinn yrði dreginn til
baka að hluta til. Hvorir tveggju
gátu þó lýst yfír sigri: Rússar yfír
því að hafa knúið fram frið, Tsjetsj-
enar yfír því að hafa dregið þá að
samningaborðinu og náð fram brott-
för hersins.
Dýrkeypt átök
Átökin í Tsjetsjníu hafa verið
Rússum dýrkeypt. Það hriktir í und-
irstöðum stjórnarinnar og aðgerðir
rússneska hersins í Tsjetsjníu hafa
kallað yfir hana óvægna gagnrýni
frá öllum heimshornum. Borís Jelts-
ín, forseti Rússlands, þarf þó ekki
að óttast um embætti sitt að svo
stöddu, en meðhöndlun árásarinnar
og gíslatökunnar hefur þyrlað upp
slíku moidviðri gagnrýni og ásakana
að búast má við að stjóm hans falli
þótt hann tolli sjálfur í forsetastóli.
Gagnrýnin á Jeltsín fyrir að beita
hemum til að bijóta sjálfstæðis-
hreyfínguna í Tsjetsjníu á bak aftur
hefur komið úr öllum áttum. Dag-
blöð gagnrýndu forsetann og stjórn
hans harðlega og á þingi var sam-
þykkt vantrauststillaga með yfir-
gnæfandi meirihluta.
Jeltsín svaraði með því að veija
stjórnina, þótt hann gagnrýndi
nokkra ráðherra, og skoraði á þing-
ið að greiða atkvæði um trauststil-
lögu. Með þeim leik keypti hann sér
frest til 1. júlí, en það gæti reynst
skammgóður vermir. Verði trausts-
yfirlýsingin felld hefur Jeltsín aðeins
viku til að ákveða hvort hann lætur
stjórnina fara eða leysir upp þing.
Hins vegar hafði hann þijá mánuði
til að bregðast við vantraustsyfirlýs-
ingunni.
Hermt er að Tsjernomyrdín hafí
þótt niðurlægjandi að bíða í óvissu
í þijá mánuði. Slíkt ástand hefði
grafíð undan vaidi hans til aðgerða
í efnahags- og fjármálum og hafí
honum því hugkvæmst að koma
þinginu í opna skjöldu með því að
fara fram á traustsyfirlýsingu.
Falli stjómin getur Jeltsín þess
vegna aftur mjmdað sömu stjórn og
nú situr þar sem þingið hefur ekk-
ert vald yfír því hveijir eru gerðir
að ráðherrum. Þinginu finnst reynd-
ar tími til kominn að draga úr þessu
skilyrðislausa valdi forsetans og í
vikunni var lagt fram fmmvarp um
að það yrði skert þannig að þingið
hefði vald til að staðfesta eða hafna
ráðherraefnum.
Kosningar á næstunni
Ólíklegt er að þingið samþykki
traustsyfirlýsinguna og segja frétta-
skýrendur að það gæti komið
Tsjernomyrdín vel ákveði Jeltsín að
leysa upp þing og ganga til kosn-
inga, sem haldnar yrðu í byijun
október.
Stjómarandstöðuflokkarnir eru
illa undirbúnir undir kosningar og
framboð undir forystu Tsjemomyrd-
íns til stuðnings Jeltsín gæti verið
sterkt vegna þess að forsætisráð-
herrann heldur um valdataumana
og á því auðvelt með að steypa sér
út í kosningabaráttu af fullum krafti.
Jeltsín gæti él'nnig reynt að fá
þingið til að styðja stjórnina með
því að víkja frá einum eða tveimur
ráðherrum.
Þar koma til greina Viktor Step-
asjín, yfírmaður öryggismála, og
Viktor Jerín innanríkisráðherra.
Staða Jeltsíns
Sjálfum hefur Jeltsín hins vegar
tekist að tryggja lagalega stöðu for-
setans með þeim hætti að þingið
getur ekki vikið honum frá nema
með mjög flóknum aðgerðum, sem
krefjast þriggja atkvæðagreiðslna,
tveggja þriðju hluta atkvæða þing-
manna í tvígang og sérstakrar um-
fjöllunar stjómarskrárréttar um það
hvort brottvikning úr embætti eigi
rétt á sér.
Það er því ljóst að lagalega getur
Jeltsín setið við völd fram að næstu
kosningum. Vinsældir hans hafa
hins vegar hrapað jafnt og þétt frá
því að ráðist var inn í Tsjetsjníu og
haldi fram sem horfír mun honum
reynast stöðugt erfiðara að hrinda
stefnumálum sínum í framkvæmd.
Samkomulagið, sem um er að
ræða í Tsjetsjníu, snýst um það að
skæruliðar leggi niður vopn nú þeg-
ar gegn því að hluti rússneska her-
aflans þar verði dreginn til baka,
og var eingöngu gert til að greiða
fyrir viðræðum um endanlegt sam-
komulag. Eftirgjöf Tsjetsjena fólst
í því að þeir féllu frá kröfu sinni um
að allur rússneski herinn hyrfí á
braut. Rússneskir hermenn eru þeg-
ar famir að yfírgefa Tsjetsjníu, en
þeir tsjetsjnesku skæmliðar sem enn
láta fyrir berast til ijalla í Tsjetsjníu
hafa í hendi sér hvort samkomulag-
ið heldur.
Þeir geta hæglega neitað að
leggja niður vopn og samkvæmt
fréttamönnum, sem ræddu við þá á
fimmtudag, er þeim ekki uppgjöf í
hug. Að sögn vilja þeir ólmir heíja
skærahernað utan Tsjetsjníu að for-
dæmi Basajyevs og hafa árásir þeg-
ar verið skipulagðar á íjóra staði til
viðbótar.
í samkomulaginu felst einnig að
skipst verði á föngum og myndað
afmarkað vopnahléssvæði. Þeir
þættir verða hins vegar ekki fram-
kvæmdir fyrr en samkomulag hefur
náðst um framtíð efnhags- og stjórn-
mála í Tsjetsjníu.
Er samkomulagt mögulegt?
Viðræður Rússa og Tsjetsjena
hófust á mánudag og sátu þeir enn
við samningaborðið á föstudag.
Vopnahléð sem komið var á vegna
kröfu Basajevs átti aðeins að standa
í þijá daga, en á föstudag lýstu
tsjetsjenskir skæruliðar og rússneski
herinn því yfir að það stæði áfram
til þess að unnt yrði að halda viðræð-
ranum áfram.
Enn hefur lítið komið fram um
það hver meginatriði þess samkomu-
lags verða. Tsjetsjenar, undir forystu
Dzokhars Dúdajevs, vilja sjálfstæði
og aðskilnað við Rússa, en slíkt kem-
ur ekki til greina hjá rússneskum
stjórnvöldum. Því er erfítt að gera
sér í hugarlund hvernig lausn, sem
báðir gætu fellt sig við, myndi líta út.
Tsjetsjenar hljóta að fyllast tor-
tryggni gagnvart lausn, sem felur i
sér að Tsjetsjnía heyri áfram undir
Moskvu, eftir þá útreið, sem þeir
fengu hjá rússneska hernum. Þá eru
menn, sem eru dökkir á hörand eins
og Tsjetsjenar, hvergi öraggir lengur
og mega eiga von á því að vera
stöðvaðir af lögreglu af minnsta til-
efni.
Fordómar ráðamanna
Ekki eru fordómafullar yfirlýsing-
ar rússneskra ráðamanna í garð
Tsjetsjena til að bæta úr skák. Þeg-
ar Jeltsín kom á fund sjö helstu iðn-
ríkja heims í Halifax fyrir rúmri viku
sagði hann að nú hefðu Tsjetsjenar
sýnt „sitt rétta andlit" og bætti við
að nú gæti enginn verið í vafa um
að Tsjetsjnía væri „miðstöð hryðju-
verka, mútugreiðslna, spillingar og
glæpastarfsemi að hætti mafíunnar
í heiminum“.
Usman Imajev, sem fer fyrir
samninganefnd Tsjetsjena, sagði á
fímmtudag að hvorir tveggja hefðu
gefið eftir og kvaðst ánægður með
gang viðræðnanna.
Innrásin í Tsjetsjníu
Rússneski herinn var sendur inn
í Tsjetsjníu fyrir hálfu ári til að
kveðja niður sjálfstæðisbaráttu
Tsjetsjena. Stjórn Jelstíns sætti þeg-
ar gagnrýni fyrir vægðarlausa fram-
komu. Sprengjum var varpað í gríð
og erg á Grosní, höfuðborg Tsjetsj-
níu og lítt skeytt um borgara.
Tsjetsjenar eru annálaðir bar-
dagamenn og orrustan um Grosní,
höfuðborg Tsjetsjníu, var blóðug.
Hins vegar var við ofurefli að etja
og smám saman voru tsjetsjenskar
bardagasveitir hraktar til fjalla.
Þriðjudaginn 13. júní féll Sjatoj, eitt
hinsta vígi Tsjetsjena. Rússneski
herinn hrósaði sigri. „Rússar hafa
bjargað okkur undan stjórn glæpa-
manna,“ sagði SlambekTsjadsitsjev,
leiðtogi leppstjórnar Rússa í Grosní,
og lofaði kosningum í haust.
Viktor Tsjernomyrdín forsætis-
ráðherra gaf út yfirlýsingu úr sum-
arfríi sínu í Sotsjíj um að herinn
hefði nú ástandið í Tsjetsjníu undir
sinni stjórn.
Tæpum sólarhring síðar lauk fríi
forsætisráðherrans. Dudajev hafði
lýst því yfir að nú tæki við nýtt form
skæruhernaðar þegar ósigur blasti
við í Sjatoj og í dögun 14. júní hófst
árásin á Búdennovsk. Skæruliðar
Basajevs, eins af helstu samheijum
Dzokhars Dudajevs, leiðtoga Tsjetsj-
ena, höfðu komist til bæjarins frá
Tsjetsjníu með því að múta rússnesk-
um vörðum og eftirlitsmönnum.
Sögðust þeir hafa ætlað alla leið til
Moskvu, en hefðu orðið að láta stað-
ar numið vegna þess að græðgi varð-
anna hefði tæmt sjóði þeirra.
Skæruliðarnir skutu á stjórnar-
byggingar í Búdennovsk, hundrað
þúsund manna bæ, sem kósakkar
stofnuðu árið 1799 til að hafa að
bækistöð í nýlendustríði rússneska
heimsveldisins á hendur þjóðarbrot-
um Kákasusfjalla. Því næst hörfuðu
þeir í sjúkrahús í bænum og tóku
þar um eitt þúsund gísla.
Kröfur skæruliðanna yora Rúss-
um lítt að skapi. Hinn verkfræði-
menntaði Basajev krafðist þess að
þegar yrði komið á vopnahléi í
Tsjetsjníu, allir rússneskir hermenn
yrðu kvaddir brott úr Kákasusfjöll-
um og beinar viðræður hafnar milli
Dudajevs og Jeltsíns. Ella yrði
sjúkrahúsið sprengt í loft upp.
Rússar brugðust við með því að
kalla fimmtán þúsund hermenn til
Búdennovsk. 17. júní létu þeir til
skarar skríða í tvígang, en tókst
ekki að yfirbuga skæruliðana. Að
lokum fékk Basajev hluta af kröfum
sínum framgengt. Vopnin þögnuðu
í Tsjetsjníu og Rússar settust við
samningaborðið. Basajev fékk
nokkrar rútur til að halda á braut
frá Búdennovsk ásamt um 150 gísl-
um, sem fóru sjálfviljugir með þeim
eftir að aðrir höfðu verið látnir laus-
ir. Eftir lá 121 maður í valnum og
Rússland var lamað af reiði og ótta.
Dagblöð úthúðuðu Jeltsín og
Tsjernomyrdín fyrir viðbrögð sín við
gíslatökunni. Tsjernomyrdín var
sagður hafa verið mikilvægasti gísl