Morgunblaðið - 25.06.1995, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
„ENGA ævisögu,"
voru ein síðustu orð
Dennis Potters.
SIGRUN píanóleikari og Nanna flautuleikari.
Dönsku gullald-
artónskáldin
Hlíf Sigur-
jónsdóttir
flðluleikari
Á NÆSTU þriðjudagstónleikum,
þann 27. júní kl. 20.30 í Lista-
safni Siguijóns Ólafssonar, flytja
þær Nanna Kagan flautuleikari,
Hlíf Siguijónsdóttir fiðluleikari og
Sigrun Vibe Skovmand píanóleik-
ari verk eftir dönsku gullaldartón-
skáldin Friedrich Kuhlau, J.F.
Frelich og A.P. Berggreen. Á efn-
isskrá eru einnig verk eftir fransk-
rússneska tónskáldið César Cui.
DFR Kuhlau
(1786-1832)
hefur verið
nefndur Beet-
hoven flautunn-
ar, og er tríóið
hans opus 119,
sem flutt verður
á tónleikunum,
upprunalega
skrifað fyrir
tvær flautur og
píanó. Á meðan
tónskáldið lifði enn var verkið
einnig leikið á flautu, fiðlu og
píanó.
Sónata fyrir flautu og píanó
eftir J.F. Frolich (1806-60) var
samið árið 1829. Það þykir bæði
frumlegt og dæmigert meðal verka
tónskáldsins, sem var tónsetjari
fyrir ballettmeistarann Bournonv-
ile í Kaupmannahöfn.
Þekktastur fyrir
sálmalögin
A.P. Berggreen er þekktastur
fyrir sálmalög sín (1801-80).
Hann var nemandi Weyse og lék
einnig á flautu. Tónsmíðin sem
flutt verður nefnist Tilbrigði við
norskt þjóðlag fyrir flautu og
píanó.
Síðast á efnisskrá eru verk fyr-
ir flautu, fiðlu og píanó eftir César
Cui (1835-1918), sem starfaði í
Rússlandi þar sem hann tilheyrði
Fimmmenningunum, hópi tón-
skálda sem beittu sér fyrir nýjum
þjóðlegum stíl í rússneskri tónlist.
Nanna Kagan stundaði nám í
Det kgl. danske Musikkonservat-
orium í Kaupmannahöfn hjá Poul
Birkelund. Sigrun Vibe Skovmand
hlaut einnig menntun sína í Tón-
listarháskólanum í Kaupmanna-
höfn, þar sem hún var nemandi
Haralds Sigurðssonar, píanóleik-
ara. Nanna og Sigrun hafa undan-
farin ár starfað með kammerhópn-
um Variante, sem aðallega flytur
danska tónlist og hefur haldið tón-
leika víða, síðast á Ítalíu á þessu
vori. v
Hlíf Siguijónsdóttir fiðluleikari,
sem er íslenskum tónleikagestum
að góðu kunn, leikur með í nokkr-
um verkum.
Tónleikamir, sem tengjast
danskri gullaldartónlist nítjándu
aldar, eru haldnir í tilefni af sýn-
ingu á klippimyndum eftir Gunhild
Skovmand, sem nú stendur yfír í
efri sal safnsins og ber yfirskrift-
ina „einu sinni var“.
E'
g fyrirlít ævisögur. Þær
em skáldsögur í felu-
búningi. Og ég er ekki
þeirrar skoðunar að
gagnrýnin ævisöguritun sé lykill
að mörgum verkum höfundar. Þá
hef ég engan áhuga á þeirri teg-
und bókmenntagagnrýni, sem
tengir líf höfundar og verk hans.
Sem gagnrýni er hún máttlaus og
óskammfeilin. Ævisöguleg gagn-
rýni leiðir ekkert í Ijós.“ Svo fór-
ust breska rithöfundinum Dennis
Potter orð í einu af síðustu við-
tölunum sem við hann var tekið
en hann lést fýrir réttu ári. Orð
Potters virðast enn áhrifameiri nú
en fyrir ári, því að í smíðum em
þijár ævisögur um hann, þar af
er ein eftir þann sem viðtalið tók,
John Cook. Brot úr viðtalinu birt-
ust nýlega í The Observer.
Bók Cooks „Dennis Potter: A
Life on Screen" er byggð á viðtali
hans við Potter, samtölum við koll-
ega hans og gagnrýni á verkum
hans og kemur út í september.
Tveimur mánuðum síðar er vænt-
anleg í bókabúðir bók W. Stephens
Gilberts, „Fight and Kick and Bite“
sem er óopinber ævisaga Potters.
Gilbert reyndi að ná tali af Pott-
er skömmu áður en hann lést en
umboðsmaður rithöfundarins og
böm hans tóku illa í þá viðleitni
þar sem þau vom í þann veginn
að semja við Humphrey Carpenter
um að hann skrifaði um Potter.
Carpenter þessi hefur
m.a. gefið út eftitekt-
arverðar ævisögur um
Benjamin Britten, W.
H. Auden og J. R.
Tolkien og gerir hann ““
ráð fyrir að ljúka verkinu um Pott-
er árið 1997.
Er nema von að menn spyiji að
því hvort verið sé að svikja Potter
með þessu? Eða er réttlætanlegt
að reyna að greina staðreyndir frá
skáldskap, líf frá list eftir dauða
Potters?
Lifði einangruðu lífi
Grípum aftur niður í viðtalið við
Potter: „Bókaútgefendur hafa
skrifað mér og spurt hvort ég vilji
skrifa ævisögu mína. Ég segi „nei,
ég hef lifað einangraðu lífi. Það
stórbrotnasta sem fyrir mig hefur
komið em veikindi. Stundum verð
ég fullur og stundum geri ég allt
vitlaust en ég var kominn yfir fer-
tugt áður en ég svo mikið sem
hélt frá Englandi. „Syngjandi
spæjarinn" var að hluta til sjálf-
sævisöguleg. Hún þóttist vera það
því að slík skrif eru mjög kraftmik-
il. Menn hugsa sem svo „Ó, þetta
hlýtur að vera satt,“ en auðvitað
er það ekki svo. Ævisögur eru flók-
Ævisögur eru
flókinn
lygavefur
Þrátt fyrir að leikskáldið Dennis Potter
væri mótfallinn ævisögum, um sig og
aðra, eru þijár bækur um ævi hans
væntanlegar á markað.
Spurt er hvort
verið sé að
svíkja Potter
inn vefur lyga. H.G. Wells sagði:
Hver myndi skrifa skáldsögur ef
hann gæti skrifað ævisögu hreint
út? Nabokov komst svipað að orði.
Hann sagði: Auðvitað er þetta
ekki ég, en ef það sem ég skrifaði
væri ekki að einhveiju leyti satt,
annað en ímyndun mín, myndi það
ekki virðast satt. Svo segja sumir:
Eg er löngu búinn að gleyma öllu,
en auðvitað mun allt það sem þeir
hafa upplifað skila sér fyrr eða
síðar í ljóði eða skáldsögu eða leik-
riti, ef þeir eru rithöfundar. Það
er óhjákvæmilegt. Ég hef
valið að láta sjálfsævi-
sögulega formið virðast
afhjúpa meira en það ger-
ir í raun og veru, því að
ég er lokaður og hef ekki
þörf fyrir að opna mig. Ég virðist
hins vegar vera það.
Ég viðurkenni einnig að ég mun
nota tilfinningalegan sannleika og
vissar Iandfræðilegar staðreyndir,
ákveðna hluti sem að ég flétta inn
í sama mynstur. Ég hef hins vegar
gert það á mun opinskárri hátt því
að ég notfæri mér aðferðina til að
skapa tengsl við líf mitt og allra
annarra.“
„Látið mig í friði“
Áhyggjur Potters af hnýsni ann-
arra kemur skýrt í Ijós í tveimur
síðustu bókum hans; „Karaoke“,
sem er um deyjandi rithöfund sem
telur að verk sín séu að lifna við,
og framhald hennar, „Cold Lazar-
us“, sem segir frá fjölmiðlajöfri
sem reynir að lífga við frosið höfuð
sitt. „Skilaboðin í þeim eru afar
skýr. Látið mig í friði,“ segir Gil-
bert. Einn ævisöguhöfundanna og
bendir á að eitt það síðasta sem
Potter hafi sagt, hafi verið, „enga
ævisögu“.
Engu að síður heldur Carpenter
því fram að hann hafi ekki vitað
hveija skoðun Potter hafði á ævi-
sögum. „Ég var einfaldlega beðinn
um að skrifa bókina og mér finnst,
sem fyrsta ævisöguhöfundi
mannsins, sem heldur sig fjarri
þeim sem fjalla um verk hans, að
ég eigi að nálgast sannleikann.
Og það er háð aðstoð þeirra sem
næstir honum stóðu.“
Carpenter hefur nú þegar rætt
við börn leikskáldsins, umboðs-
mann hans, móður og systur. Hann
segir að þegar fjallað sé
um rithöfunda á borð við
Potter eða Auden, þar
sem líf þeirra endur-
speglist í verkunum, _____________
verði verk ævisöguritar-
ans réttlætanlegra og eigi meira
erindi við lesendur en ella.
En í hversu ríkum mæli endur-
spegla verk Potters líf hans? „Sum-
ir eiga einfaldlega auðveldara með
að komast að tilfinningum sínum
en aðrir,“ segir hann í viðtalinu
við Cook. „Ann Scott, sem vann
að mörgum leikrita minna fyrir
sjónvarp, sagði við mig: „þú hefur
beinan aðgang að tilfinningum þín-
um.“ En það er hættulegt fyrir þá
sem þekkja mann og mjög hættu-
legt fyrir mann sjálfan. Ég ætla
ekki að segja neitt um baráttu
mína við eðli mitt, nema hvað að
í lok dags er ég þrátt fyrir allt,
kristinn. Þegar allt kemur til alls
trúi ég á það, jafnvel þó að mér
blöskri svo djarfleg yfirlýsing."
Graham Fuller, höfundur „Pott-
er on Potter", sem kom út árið
1993, tekur undir það viðhorf leik-
skáldsins að verkin séu í raun ekki
ævisöguleg heldur hafi Potter ver-
ið í einhvers konar feluleik alla
sína ævi. „Hann vildi útskýra sjálf-
Verkin eru í
ríkum mæli
um líf hans
an sig án þess að menn kæmust
þó að nokkru. Hann skapaði goð-
sagnir um sig, t.d. um uppeldi sitt.
Dennis huldi slóð sína.“
Ásakanir um kynferðislega
misuotkun
Potter var hamingjusamlega
kvæntur í þijá áratugi en eigin-
kona hans, Margaret, lést nokkr-
um dögum á undan eiginmanni
sínum. í verkum Potters er engu
að síður ijölmargar tilvísanir í kyn-
ferðislega misnotkun, t.d. í verkun-
um „Moonlight on the Highway",
„Where Adam Stood“, „Blackeyes"
og „Hide and Seek“. Þá koma
vændi og hórur mjög við sögu í
„The Singing Detective“, „Pennies
From Heaven“ og „Lipstick on
Your Collar.“
„Ég var kynferðislega misnot-
aður þegar ég var tíu ára. Það er
satt. Fjölmargt má rekja til þess,
en að tengja allt misnotkuninni er
tóm vitleysa. Fólk gengur í gegn
um það sem það gengur í gegnum
og tekst á við það. Það kann að
spilla því. Það kann að leiðast út
í alls kyns öfgar til þess að forð-
ast minningarnar og martröðina.
En menn glata ekki grundvallar-
þörfum sínum; baráttuvilja, virð-
ingu og hæfileikum."
Gilbert hefur efasemdir um
sannleiksgildi fullyrðinga Potters
um misnotkun. 'Carpenter telur að
hafi hún átt sér stað, hafi það
verið í London er Potter
var ungur maður. Gil-
bert og Carpenter hafa
rekið sig á missagnir,
t.d. hvað varðar kennar
Potters, sem lýst er í
hans sem „likustum
Þegar þeir hittu hann,
verkum
dreka“.
reyndist hann vera ákaflega elsku-
legur og ræðinn, gjörólíkur þeim
manni sem lýst er í verkum Pott-
ers.
„Ég held að Dennis hafi ekki
verið svo andsnúinn ævisögum,
heldur þeirri tískusveiflu sem varð
með tilkomu ævisagna þar sem
allt var látið flakka,“ segir Ken
Trodd, sem hefur sett fjölmörg
verka Potters á svið. Melvyn
Bragg, sem tók síðasta sjónvarps-
viðtalið við Potter og talið var að
mundi rita ævisögu hans, tekur
undir þetta. „Við erum uppi á tím-
um þar sem almannarómur virðist
skipta meira og meira máli. Það
þýðir að mun auðveldara er að
átta sig á lífi rithöfundar en verk-
um hans. Hvað Dennis varðar er
ljóst að verk hans eru um líf hans
í mun ríkara mæli en verk annarra
höfunda. En þau eru líka byggð á
ímyndunarafli hans og það gerir
þau svo margræð."