Morgunblaðið - 22.07.1995, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Fjárhagur
þröngur
mjög víða
►NEFNDIN kynnti sér m.a. ný-
legar kannanir Félagsvísinda-
stofnunar og Húsnæðisstofnunar
á húsnæðisaðstæðum, skuldum
heimila og vanskilum við bygg-
ingalánasjóðina, auk þess sem
Seðlabanki Islands vinnur nú að
úttekt á skuldastöðu einstaklinga
og heimila hjá innlánsstofnunum,
Húsnæðisstofnun og lífeyrissjóð-
um.
►Þar kom m.a. fram að 1. jan-
úar sl. voru á áljánda þúsund
lántakendur í vanskilum við
byggingalánasjóðina með rúma
tvo milljarða króna. Þar af voru
10 skuldarar þremur mánuðum
á eftir með greiðslur en á átt-
unda þúsund með vanskil sem
voru þriggja mánaða eða eldri.
Rúmlega 800 lántakendur voru
með eldri en tveggja ára vanskil.
► Einnig höfðu 37% allra svar-
enda í könnun Félagsvísindastof-
unar á aldrinum 25-39 ára lent
í vanda með að standa í skilum
með venjuleg útgjöld heimilisins
og þurft að leita á náðir skyld-
menna, vina, lánastofnana eða
opinberra aðila.
►32% íbúðareiganda í þessum
aldurshópi höfðu lent i vandræð-
um með að standa í skilum með
húsnæðislán á sama tímabili.
Fólk í þessum aldurshópi skuldar
að jafnaði mest, tæplega 3,8
milljónir að meðaltali og greiða
að meðaltali 18% tekna sinna í
húsnæðisskuldir. Meðalafborg-
anir hjá þessum hópi eru hæstar,
liðlega 34 þúsund krónur á mán-
uði, svo fátt eitt sé nefnt.
►Á sl. 2 árum hafa 25% þeirra
sem skulda lent í vandræðum
með að standa í skilum með af-
borganir af lánum vegna hús-
næðiskaupa.
►36% þeirra sem eru með lægri
tekjur en 70 þúsund krónur á
mánuði og skulda vegna hús-
næðiskaupa hafa lent í vandræð-
um með að standa í skilum með
afborganir vegna húsnæðis-
kaupa, en 20% þeirra sem eru
með hæstu tekjurnar.
► Aðeins 20% fólks á aldrinum
18-75 ára býr í skuldlausum eign-
um.
►Um 30% þeirra sem skulda
vegna húsnæðiskaupa eru með
skuldir innan við 2 milljónir
króna, 62% skulda innan við 4
milljónir og 88% innan við 6 millj-
ónir.
►Þeir sem keyptu húsnæði 1979
eða fyrr skulda minnst, að meðal-
tali rúmlega eina milljón og
greiða að meðaltali 11% tekna í
afborganir. Þeir sem keyptu á
árunum 1990-1995 skulda mest,
að meðaltali 4,2 milljónir króna
og greiða um 23% tekna í afborg-
anir.
►Einstæðir foreldrar skulda
einna mest eða um 4,5 milljónir
og greiða einna mest eða um 35%
tekna í afborganir.
► Einstæðir foreldrar greiða lið-
lega 31% af sínum heimilistekjum
en fjölskyldur með tekjur undir
70 þúsund krónum greiða tæp
22%. Barnlausir einstaklingar og
barnlaus hjón/sambýlingar
greiða nánast sömu fjárhæð
mánaðarlega eða um 22 þúsund
krónur á mánuði. Skuldir ein-
staklinga námu 39,2% af áætluðu
söluverði en skuldir barnlausra
hjóna/sambúðarfólks 26,6%.
►Nefndin kveðst telja að niður-
stöður þessara stofnana sýni að
margar fjölskyldur hafi lent í
vandræðum með fjármál sín
vegna lækkunar launa, vegna
samdráttar í atvinnulífi, veikinda
og atvinnuleysis, vegna áhrifa
skattkerfisbreytinga og aukins
framboðs af lánsfé.
Tillögur um leiðir til að glíma við greiðsluvanda heimila
í áfangaskýrslu sam-
ráðsnefndar um
er lögð á að auka
ábyrgð og þekkingu
fólks á fjármálum sín-
um. Margar tillögur
nefndarinnar kalla á
lagabreytingar, ásamt
náinni samvinnu ráðu-
neyta og stofnana.
SAMRÁÐSNEFNDIN var
sett á fót að ósk Rannveig-
ar Guðmundsdóttur fé-
lagsmálaráðherra á sein-
asta ári og hefur Páll Pétursson
félagsmálaráðherra óskað eftir því
að nefndin sitji áfram og geri frek-
ari tillögur til Íausnar greiðsluvanda
heimilanna.
greiðsluvanda heimil-
anna er bent á ýmsar
leiðir til að leysa fjár-
hagserfiðleika einstakl-
lendis. Sérstök áhersla
NAUÐSYN er talin á að koma á sk. skuldaaðlögun fyrir fólk í verulegum greiðsluerfiðleikum,
sem verði fyrir vikið ekki keyrt í gjaldþrot.
Harkalegar
innheimtuaðgerðir
Páll sagði ljóst að rhargar tillögur
nefndarinnar kölluðu á lagabreyt-
ingar og unnið yrði að þeim fyrir
næsta haust. Ábendingum nefndar-
innar yrði einnig beint til hlutaðeig-
andi ráðuneyta og stofnana ,og
hvatti ráðherra m.a. til að störfum
nefndar á vegum íjármálaráðuneyt-
is, sem vinnur að tillögum um breyt-
ingar á stimpilgjöldum, yrði hraðað
eftir megni. Páll kvaðst einnig telja
mjög mikilvægt að setja þak á inn-
heimtukostnað lögmanna og að
auðvelt væri að benda á dæmi um
„mjög ósanngjama" gjaldtöku hjá
innheimtumönnum. Hann muni fara
fram á við dómsmálaráðherra að
ganga í þessi mál.
„Eg held að ástandið sé óviðun-
andi eins og það er nú, þótt ekki
sé hægt að setja alla innheimtu-
menn undir sama hatt. Ég hef orð-
ið var við býsna svakaleg dæmi um
harkalegar innheimtuaðgerðir,"
sagði Páll.
Ekki er búið að reikna út hugsan-
: legan kostnaðarauka eða tekjumissi
hins opinberra, nái tillögur nefndar-
innar fram að ganga.
Skuldbreytingar og
upplýsingum safnað
Nefndin gerir 18 tillögur um að-
gerðir sem ætlað er að
fyrirbyggja greiðsluvanda
og/eða stuðla að lausn
greiðsluerfiðleika:
• Lánastofnanir, þ.á
m. Húsnæðisstofnun,
leggi aukna áherslu á að
hafa samband við þá sem komnir
eru í veruleg vanskil til að leita
úrræða áður en til aðfarar, nauð-
ungarsölu eða gjaldþrots kemur.
• Framhald verði á samkomu-
lagi því sem gert var á haustmánuð-
um 1993 um skuldbreytingar á veg-
um Húsnæðisstofnunar og lána-
stofnana og Húsnæðisstofnun verði
tryggt fjármagn til áframhaldandi
starfs á þessu syiði.
• Félagsmálaráðherra hafi for-
göngu um að skipa vinnuhóp til að
vinna að gerð neyslustaðals fyrir
íslensk heimili sem gefur til kynna
framfærslukostnað eftir fjölskyldu-
gerð og stærð, sem verði ein for-
senda fyrir útreikningum á
greiðslumati lánastofnana.
• Nauðsyn sé að koma á sk.
greiðsluaðlögun eða skuldaaðlögun
fyrir fólk í verulegum greiðsluerfið-
leikum, sem verði fyrir vikið ekki
keyrt í gjaldþrot, heldur fái aðstoð
til fimm ára við að greiða lána-
drottnum og hljóti umbun í formi
niðurfellinga ákveðinna skulda að
því loknu, hafi það náð árangri á
þessu sviði. Um er að ræða nokk-
urs konar afbrigði af nauðarsamn-
ingum sem ekki hafa staðið ein-
staklingum til boða. Búið er að
stofna nefnd sem stefnir að því að
leggja fram drög að lagafrumvarpi
um þetta fyrir haustþing.
• Fræðsla um ijár-
mál heimila verði tekin
upp í grunn- og fram-
haldsskólum og hafist
verði handa um að semja
heppilegt námsefni fyrir
öll skólastig íslenska skólakerfisins.
• Athugaðir verði kostir og
möguleikar á að koma á fót sam-
ræmdri uppiýsingaöflun um skuldir
og greiðsluvenjur einstaklinga, eins
konar upplýsingamiðstöð lánastofn-
ana. Talið sé að ef heildaryfirlit yfir
skuldir einstaklinga sé notað sem
forsenda nýrra lánveitinga verði
unnið mikið forvamastarf í þágu
bæði greiðenda og lánveitenda.
Stimpilgjaldi breytt og
greiðsludreifing aukin
• Skynsamlegt sé að stimpil-
gjald taki mið af lengd lánstíma og
að reglur verði settar um að gjald-
stofn vegna skuldbreytingarlána
verði miðaðar við eftirstöðvar láns-
ins en ekki upphaflega lánsfjárhæð.
Þannig verði ekki tvígreitt fyrir
sama lánið og gjaldið verði lægra
fyrir styttri lán.
• Lagt er til að sett verði lög-
gjöf sem takmarki heimildir lög-
manna til að krefjast innheimtu-
kostnaðar á vanskilaskuldir. Skuld-
ari sé hvorki í aðstöðu til að velja
sér innheimtuaðila né að hafa áhrif
á þá þóknun sem upp er sett. Því
sé ekki um jafna stöðu aðila að
ræða og því nauðsyn að setja þak
á gjaldtöku við þessar aðstæður.
• Lykilatriði sé að einstaklingar
eigi um það val hvort
afborganit- séu ársfjórð-
ungslega eða fleiri. Mik-
ilvægt sé að skuldarar
fasteignaveðbréfa, þ.e.
húsbréfa, eigi slíka val-
möguleika og horfið verði
frá því að fastbinda mánaðarlega
gjalddaga. Lánasjóður íslenskra
námsmanna, Húsnæðisstofnun og
aðrar lánastofnanir eru því hvattar
til að veita slíka valmöguleika.
• Lagt er til að gerð verði krafa
um aukna upplýsingaskyldu inn-
lánsstofnana til þeirra sem taka að
sér að ábyrgjast lán þriðja aðila.
Tii álita komi að setja löggjöf um
vernd ábyrgðarmanna í samræmi
við lagafrumvörp þess efnis í Nor-
egi, Svíþjóð og Finnlandi.
• Gerðar verði breytingar á fyr-
irkomulagi vaxtabóta og tekið verði
tillit til fjölda barna með svipuðum
hætti og gert er við ákvörðun húsa-
leigubóta. Jafnframt verði reynt að
lækka húsnæðiskostnað þeirra sem
búa við erfiða greiðslubyrði vegna
tekjusamdráttar. Leitað verði leiða
til að færa útborgun vaxtabóta nær
afborgun húsnæðislána þar sem
markmið þeirra er jöfnun húsnæðis-
kostnaðar.
Lán lengd og
samræmt bótakerfi
• Stuðlað verði að því að lán
verði lengd hjá öllum þeim aðilum
sem veitt hafa lán til heimilanna
og að lengja lánstíma fasteignaveð-
bréfa sem skipt hefur verið fyrir
húsbréf, þegar um greiðsluerfið-
leika er að ræða sem
stafa af tekjulækkun eða
veikindum. Lenging láns-
tíma á lánum Húsnæðis-
stofnunar yrði íjármögn-
uð með sölu húsnæðis-
bréfa. Jafnframt verði
lánshiutfall í húsbréfakerfinu
hækkað við kaup á fyrstu íbúð.
• Tekjuviðmiðun vegna húsa-
leigubóta verði hækkuð í áföngum
þannig að stuðningur ríkisins mis-
muni ekki eftir því hvort um leigu
eða eign er að ræða.
• Stuðlað verði að öruggum
leigumarkaði til að fólk ráðist ekki
í ótímabæra íjárfestingu einungis
til að skapa fjölskyldu sinni öruggt
Nauðsyn að
setja þak á
innheimtu
lögmanna
Stimpilgjald
taki mið
af lengd
lánstíma
inga og fjölskyldna hér-
Kalla á lagabreytingar
og samvinnu stofnana