Morgunblaðið - 22.07.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARÐAGUR 22. JÚLÍ 1995 23
sveit 20. október árið 1895. Yerkið
afhjúpaði rithöfundurinn Jón Óskar,
sem m.a. hefur skrifað bók um Sölva
sem ber yfirskriftina Sölvi Helgason
- listamaður á hrakningi.
Jón segir að sonur sinn hafí átt
frumkvæðið að gerð styttunnar og
síst vilji hann hindra menn ef þeir
hafi vilja. Það sé stórhættulegt.
„Sölvi kom upp í hugann þegar við
vorum að ræða um það í vetur að
útbúa veitingastað, en hann er eini
listamaðurinn, sem hefur bæði fæðst
og dáið í sveitinni. Ég fór að kynna
mér Sölva svolítið og komst þá að
því að í ár eru liðin 100 ár frá dánar-
dægri hans. Af því tilefni fannst mér
tilvalið að minnast hans á einhvern
hátt. Þá vaknaði sú hugmynd að
reisa Sölva minnisvarða og í því sam-
bandi fannst mér ekkert óeðlilegt að
leita til styrktaraðila við það verk-
efni eitt og sér. Ég fékk mjög jákvæð
viðbrögð og vil koma á framfæri
þakklæti til allra þeirra, sem styrktu
gerð þessa listaverks. Það er gott til
þess að vita hversu mörg íslensk
fyrirtæki eru opin fyrir því að styðja
listir í þessu landi,“ segir Ólafur.
Hátt í þrjátíu myndir eftir Sölva
verða til sýnis á Sölva-bar það sem
eftir lifir sumars, en síðan er hug-
myndin að bjóða öðrum listamönnum
að setja upp sýningar í húsnæðinu.
„Þar með geta gestir okkar bæði
borðað hér og drukkið í sig myndir
Sölva í leiðinni.“ Sömuleiðis eru uppi
hugmyndir um að tileinka Sölva ár-
vissan atburð, sem hér færi fram,
t.d. golfmót á fæðingardegi hans, en
í Lónkoti hefur verið hannaður níu
holu verðandi keppnisgolfvöllur.
Völlinn hannaði Geir Svansson.
Náttúrubörn
Þeir feðgar hafa skipt með sér
verkum þannig að Jón hefur séð um
innanhússarkitektúr en Óli um utan-
hússarkitektúr. „Við erum ekkert
alltaf sammála, en komumst alltaf
að niðurstöðu og erum góðir í því
að gagnrýna verk hvor annars á já-
kvæðan og uppbyggilegan hátt. Við
höfum unnið mikið saman í gegnum
tíðina, erum ekki bara faðir og son-
ur, heldur líka vinir og félagar. Lón-
kot býr yfir afar sérstakri náttúru,
sem hefur lag á því að ná miklu
meira út úr mér en ég út úr henni.
Eftir því sem kotið hefur fríkkað,
hef ég bæði rýrnað og ljókkað að
sama skapi. Þetta er víst staðreynd.
Ég hef séð þetta á myndum. Ég er
hinsvegár ríkari en áður að einu leyti.
Ég verð alltaf hamingjusamari hér
með hveiju árinu sem líður,“ segir
Jón.
Óhætt er að segja að landslags-
hagyrðingurinn hafi fengið að
blómstra í sveitinni, enda hafa marg-
ar góðar hugmyndir fæðst og ófáar
klukkustundimar hafa farið í fram-
kvæmdir. „Mín ástríða á þessum stað
er að fegra og bæta, skapa og yrkja
í umhverfið. Ég hef alltaf haft gam-
an af byggingarlist," segir Ólafur
og dregur fram ljósmyndir frá fyrri
tíð sem sýnir hann barn að alclri við
mikla snjókastalabyggingu. „Ég gat
hinsvegar ekki farið að sinna um-
hverfínu neitt að ráði fyrr en búið
var að taka húsin í gegn að innan,
því aðkoman var hrikaleg. Síðan að
sást fyrir endann á því verki hef ég
getað sinnt náttúrubaminu í mér.
Ég er fyrst og fremst jarðyrkjumað-
ur í eðli mínu, ekki veiðimaður. Það
er þessi sköpunarárátta, sem fær
enga útrás í veiðimennsku og ég hef
líka alltaf verið fremur lítið fyrir
skepnur."
í fyrravor tók Ólafur sig til og
byggði myndarlegan gosbrunn á hlað-
inu, en undir hann fóru ein 25 bíl-
hlöss af gijóti. Sömuleiðis datt honum
í hug skemmtileg lausn fyrir grillað-
stöðu, sem nú er orðin að veruleika
í túnfætinum, en þar sem að jörðin
er ansi flöt og skjóllítil gróf hann
gryfju fyrir grilláhugamenn niður í
túnið svo þeir fengju skjól fyrir öllum
áttum. „í gryfjunni geta golfarar því
endað í tíundu holunni eftir að hafa
leikið hinar níu,“ segir óli.
í Lónkoti hefur heimafólk alltaf
nægan tíma fyrir ferðamanninn og
það hafa gestir þeirra kunnað að
meta. Sérstaklega hafa útlendingar
lýst ánægju sinni með þessa persónu-
legu þjónustu, sem sveitadvölin býð-
ur upp á, og hafa þeir haft það á
orði að slík þjónusta byðist ekki á
fínustu hótelum.
AÐSENDAR GREINAR
Ballett um saltfísk
Vinna og vatn
flutt úr landi
í SUÐVESTUR-Frakklandi rekur
SÍF fiskverkunarstöð sem heitir Nord
Morue. Þar vinna milli 145-150
franskir verkamenn og konur. í þessa
verksmiðju flytur SÍF í miklum mæli
blautverkaðan saltfisk. Þar er hið ís-
lenska hráefni síðan þurrkað með
frönsku rafmagni og öil vinnsla og
pökkun fer fram með frönsku vinnu-
afli. Þetta er enn einn þáttur í því
purrkunarlausa og óþjóðiega hátterni
sem tíðkast í vaxandi mæli; að flytja
íslenskan físk lítt unninn úr landi og
láta vinna hann erlendis hjá fyrirtækj-
um í íslenskri eigu að hluta eða öllu
leyti, með erlendu vinnuafli. Vinna
íslensks verkafólks er flutt úr landinu.
Við sem getum státað af nægri og
ódýrri orku horfum á eftir blautfiski
sem síðan er þurrkaður við dýra
franska orku sem búin er til með olíu
eða kjamorku. Þá er hér verið að flytja
út vatn sem síðan er þurrkað úr fiskin-
um með hinni erlendu orku og því
má kannski spyija, hvað kostar fragt-
in á þessu vatni til útlanda? Nú er
það nefnilega svo að fískur er mismik-
ið þurrkaður eftir því hver markaður-
inn er sem við honum tekur sem full-
unninni vöru. Þannig kjósa Brasilíu-
menn helst harðþurrkaðan saltfisk eða
þann sem þeir kalla Cura Corrente
en vatnsinnihaldið er þetta 33-42%.
Vatnsinnihald blautfísksins hjá SÍF
er hins vegar upp undir 60%. Fyrir
þennan vatnsútflutning fæst ekki
króna.
Flestir íslendingar sem muna árin
fyrir seinna stríð muna eftir saltfísk-
verkuninni. Hún var mjög umfangs-
mikil og þannig var það ein helsta
vinna kvenna í sjávarplássum um allt
land að breiða saltfísk til þerris í sól-
skini og taka saman aftur enda var
megnið af útfluttum íslenskum salt-
físki þurrkað hér heima.
Heimskulegt athæfi
Nú er önnu,r tíð og meginhluti salt-
físks er fluttur út blautverkaður. Það
er gert þrátt fyrir að alltaf sé að verða
auðveldara með hjálp afburða tækni
og nægrar orku að þurrka hann hér
heima í fullkomnum þurrkhúsum.
Þetta háttemi er ekki hvað síst furðu
heimskulegt í ljósi þess að verðmis-
munur á þurrkuðum saltfiski og blaut-
um er talinn vera milli 30 og 40%,
þeim þurrkaða í vil og myndi þessi
munur koma fram í auknum gjaldey-
ristekjum og stóraukinni vinnu hér
innanlands ef allur fískurinn væri
þurrkaður hér heima.
Verð á þurrkuðum saltfiski er yfír
73 hærra en á blautfiski. Þó er aðal-
lega fluttur út blautfisk-
ur héðan og erlendar
verksmiðjur látnar
þurrka hann og gera
hann að fullunninni
vöni.
í Noregi verða þar-
lendir útflytjendur að fá
sérstakt leyfí þjóðbank-
ans til þess að flytja út
blautverkaðan saltfísk.
Ekki hef ég hins vegar
orðið var við afskipti ís-
lenska Seðlabankans af
þessuny „vatnsútflutn-
ingi“ SÍF og að hindra
stórfellt gjaldeyris- og
atvinnutap þjóðarinnar
af því að mestur hluti
íslensks saltfísks er fluttur út blautur.
Árið 1904 varð að meta allan saltfisk
til útflutnings þótt lög væru að vísu
ekki sett um það fyrr en árið 1909.
Norðmenn komu hins vegar ekki salt-
fískmati á hjá sér fyrr en eftir fyrra
stríð, enda var íslenskur saltfiskur
viðurkenndur sem mesti gæðasaltfísk-
urinn sem fáanlegur var á heimsmark-
aðnum. Stærstu saltfískmarkaðslönd
okkar hafa að jafnaði verið Spánn,
Það er óhæfa að flytja
vinnu frá fólkinu í land-
inu. Guðmundur J.
Guðmundsson segir að
okkur veiti ekkert af
þeim gjaldeyri sem við
getum fengið.
Ítalía, Grikkland og nú síðustu 20
árin Portúgal. Áður var S-Ameríka í
öðra sæti á eftir Spáni og saltfiskút-
flutningur var stærsta gjaldeyristekju-
lind íslendinga þar til í síðari heims-
styrjöld og eftir hana, eða þar til freð-
fiskurinn ruddi saltfisknum úr efsta
sætinu. En saltfiskmarkaður okkar í
S-Ameríku og eyjarnar í Karíbahafínu
var mikill og slagaði hátt í Spán-
armarkaðinn. Nú er öldin önnur.
Þróttieysi og tapaðir markaðir
Svo brá við að eftir styijöldina var
engin rækt lögð við s-ameríska mark-
aðinn. Norðmenn yfirtóku hann og
hafa haldið honum að mestu síðan.
Fróðlegt væri að fá ítarlega skýrslu
um það hvað SÍF gerði tii þess að
reyna að halda s-amerísk-karabíska
markaðnum. Hún yrði varla löng því
að Norðmönnum var nánast afhentur
þessi markaður og hann er Norðmönn-
um mjög ábatasamur, enda nánast
allur saltfíkurinn sem
þangað er fiuttur, full-
þurrkaður - af norskum
höndum - í Noregi.
Talið er að SÍF hafí
tæp 60% af öllum salt-
fískútflutningnum héðan
á sínum höndum eða um
það bil 29 þúsund tonn.
Þar af eru aðeins um 200
tonn fullverkaður salt-
fiskur. Þetta virðast
Norðmenn geta þrátt
fyrir það sem vekur
ftirðu hér á hinu íslenska
láglaunasvæði, að fisk-
vinnslufólk í Noregi hef-
ur hátt í þrefait hærra
kaup en íslenskt. Þessi
góðu laun virðast ekki hindra það að
saltfiskur sé þurrkaður í Noregi.
Ástand þessara mála hér kann að eiga
sínar skýringar sem hafa lítið með
laun verkafólks að gera:
Sannleþkurinn um SÍF er nefnilega
sá að SIF er hnignandi einokun-
arhringur. Þar til nú fyrir nokkram
árum einokuðu þeir alla saltfisksölu
úr landinu eða þar til einum til tveim-
ur aðilum var veitt útflutnignsleyfí á
saltfiski. Þessir nýju aðilar fengu strax
hærra verð en SÍF gat státað af. Ég
held að þessir aðilar hafí mörg mjög
vænleg sóknarfæri í útflutningi. Ég
hef rætt við þijá þeirra og þeir tjá
mér að þeir séu tilbúnir, hafí þeir fyár-
magn og aðstöðu til þess að koma
upp þurrkhúsum. Það er brennandi
nauðsyn á að þessir aðilar fái þessa
aðstöðu að koma upp fullkomnum
þurrkhúsum. Við verðum að fullvinna
þessa vöru eins og menn og ekki ger-
ir SÍF það. Athyglisvert er að nú er
Kanadamönnum selt töluvert af blaut-
um saltfíski eftir að þorskafli þeirra
brást. Mestur hlutinn er þurrkaður á
Nýfundnlandi en veralegur hluti þó
inni í miðju landi. Þeir selja þennan
físk aðallega til Bandaríkjanna og til
New York öðra fremur, og til Karíba-
hafsins og eitthvað til S-Ameríku.
Tilgangur þessa útflutnigns Kanada-
manna er aðallega að viðhalda þeim
mörkuðum sem þeir höfðu áður á
þessum svæðum. Og nú er farið að
selja töluvert af blautum salfiski til
Noregs. Ég legg ekki meira á menn
af þessari harmsögu aliri. En SÍF
unir glatt við sitt. Þeir hafa að vísu
og sem betur fer missti einokunina,
en þurrkun fer ekki fram á þeirra
vegum. Þurrkun fer fram á tveimur
til þremur stöðum á landinu og þaðan
er fískur seldur til Brasilíu.
En við skulum sýna fulla sann-
gimi! SIF er ekki gersamlega dug-
laust apparat því að verksmiðja fyr-
irtækisins í Frakklandi vinnur töluvert
við að reykja íslenska síld, en unnin
Guðmundur J.
Guðmundsson
síld var utan við tollfríðindi inn á
EES. Þá þekktist áður fyrr ekki önnur
pökkunaraðferð á saltfíski en sú að
sauma saltfískinn í striga. Nú er hon-
um pakkað í pappakassa, hinar
skrautlegustu umbúðir og þar hefur
SÍF verið í fararbroddi. Hins vegar
má skjóta því hér inn í að þegar Rúss-
ar vora farnir að selja talsvert af físki
til íslands þá gerðu Norðmenn 100
þúsund tonna samning við þá til þess
að tryggja hráefni á sína salfiskmark-
aði og tii þess að gera íslendingum
erfítt fyrir á sínum. Við þessu var
ekki bragðist hér.
ísland hráefnisnýlenda
Stundum er sagt með réttu að okk-
ur vanti erlenda ijárfesta á Islandi.
Að mínu mati er þetta rétt, en mér
er orðið til efs hvort íslenskir fískút-
flytjendur fjárfesti ekki orðið meira
erlendis en þeir gera hér heima.
Skyldu skattarnir spila þama eitthvað
inn í? Vissulega borgar SÍF tekju-
skatt en allt um það: Á þetta að fá
að halda svona áfram lengi enn og í
vaxandi mæli að íslenskt hráefni _sé
flutt til verksmiðja erlendis í eigu ís-
lendinga til fullvinnslu? Þá menn sem
þetta athæfí ástunda virðist ekkert
varða um gjaldeyristekjur og hag þjóð-
arinnar og ekkert um atvinnuleysið í
landinu. Þessu ástandi verður að linna.
Það verður að tryggja flármagn til
þeirra sem vilja þurrka fískinn hér
heima og fá 30-40% hærra verð fyrir
hann. Þannig munu aukast gjaldeyris-
tekjur þjóðarinnar og dregur úr at-
vinnuleysinu í landinu. Ég þekki enga
þjóð sem býr við góð lífskjör sem jafn-
framt er hráefnisnýienda. Ég sagði
fyrr í þessari grein að SÍF hafí verið
hnignandi einokunarfyritæki sem
glataði hveiju markaðslandinu á fætur
öðra. Sem betur fer var sú einokun
rofín en það er ég viss um að ef þeir
hjá SÍF hefðu jafnmikið fjármagn og
SH myndu þeir auka fullvinnslu sína
erlendis. Verkalýðshreyfíngin í land-
inu verður að stöðva þessa þróun.
Meðan rikið greiðir tugi og hundruð
milljóna króna í atvinnuleysisbætur
er engin ástæða til að líða hana.
Ég sagði að leyfi norska þjóðbank-
ans þyrfti til þess að flytja út blaut-
fisk. SÍF, hið gamla einokunarfyrir-
tæki, hefur að vísu sótt sig á mörgum
sviðum eftir að það missti einokunar-
aðstöðu sína, en þróttur þpss er þverr-
andi.
Það er óhæfa að flytja út vinnu frá
fólkinu í landinu. Okkur veitir ekkert
af þeim gjaldeyri sem við getum feng-
ið með því að fullvinna afurðirnar í
landinu. Þetta mál allt minnir mig
raunar talsvert á innlenda veiðarfæra-
framleiðslu sem augiýsti ásamt öðrum
íslenskt, já takk, en flutti á sama tíma
rúman þriðjung framleiðslunnar úr
landi og út til Portúgals.
Er ekki mál að linni?
Höfundur er formadur
Dagsbrúnar.
Þjóðhátíðarræða Davíðs
ÞJÓÐHÁTÍÐAR-
RÆÐA Davíðs Oddsson-
ar forsætisráðherra kom
mörgum á óvart og vakti
að sjálfsögðu mikla at-
hygli. Hann sagði eitt-
hvað á þá ieið, að störf
Alþingis og þess fólks
sem þar starfaði lægju
sífellt undir gagnrýni,
sem eðlilegt væri, enda
engin mannanna verk
fullkomin. Samt sem
áður væram við betur
sett með þær ákvarðanir
sem þar væra teknar,
heldur en þær sem teknar
væru í ij'arlægð af mönn-
um sem væru ekki einu sinni kosnir.
Það sem fór þó mest fyrir brjóstið á
mörgum var að hann skyldi segja að
með inngöngu i ESB kæmum við til
með að standa í svipuðum sporum og
við stóðum þegar Álþingi var endur-
reist árið 1845, eða fyrir 150 árum.
Menn hafa komið fram á ritvöllinn
og sagt að þetta sé ekki sambæri-
legt, því ESB séu bara samningar á
milli fijálsra þjóða en ekki ánauð.
Gamli sáttmáli (1262) var líka bara
samningur milli tveggja jafn rétthárra
aðila, en varð afdrifaríkt valdaafsal.
Ég ætla að leyfa mér að vitna í
lokakafla á útvarpserindum sem
Bjarni Benediktsson
flutti og birt vora í
Tímariti lögfræðinga,
1. hefti 1962 og ritinu
Land og lýðveldi 1965.
Þar segir orðrétt:
„Við getum aldrei
minnst mannanna frá
1262 með þakklæti, en
við skulum viðurkenna,
að þeir lögðu í hendur
komandi kynslóða einu
vopnin, sem þeir og síð-
an þær höfðu yfir að
ráða í viðureign við
margfalt öflugri vald-
hafa. Jafnvel á hinum
heiðríka sumardegi 28.
júli 1662 minntust menn enn þess
réttar, sem forfeðumir höfðu áskilið
þeim. Vegna þess að þeim rétti var
afsalað til eriends konungs varð hinn
heiði sólskinsdagur að einum dimm-
asta degi í sögu þjóðarinnar, gagn-
stætt því, sem regndagurinn 17. júní
1944 er enn sá, sem bjartast er yfir,
af því að þá endurheimti þjóðin til
fulls frelsi sitt. Við vitum ekki, hvern-
ijg viðraði á Þingvöllum 1262 þegar
Islendignar sóriyHákoni konungi land
og þegna, en við vitum, að þaðan í
frá og til 17. júní 1944 gengu margir
daprir og dimmir dagar yfir þetta land.
Við viljum engan ásaka fyrir það, sem
Davíð Oddsson hefur
lagt sig fram um að
læra og þroska sjálfan
sig, segir Snorri
Bjarnason. Hann hefur
einnig tamið sér hóg-
værð og gætni í mál-
flutningi.
fyrir löngu er liðið, heldur skulum við
gæta þess, að aldrei aftur skapist hér
á landi þ_að ástand, sem neytt geti
nokkum íslending til að feta í þau
fótspor, sem mörkuð voru á Þingvöll-
um 1262 og í Kópavogi 1662. Því að
vissulega er það rétt, sem Tómas seg-
ir í sína ágæta kvæði „Að Ásthildar-
mýri“:
„...gæt þess að sagan oss dæmir til feigðar
þá fyrst,
er frelsi og rétti vors tands stendur ógn af
oss sjálfum."
ÞjóðhátíðaiTæða Davíðs þarf eng-
um að koma á óvart, því hún er rök-
rétt framhald af ræðu þeirri sem hann
flutti á Þingvöllum fyrir ári, á 50 ára
Snorri
Bjarnason
afmæli lýðveldisins. Hún er líka rök-
rétt framhald af stefnumörkun Sjálf-
stæðisflokksins frá 1929, þegar hann
var stofnaður og getið er í Öldinni
okkar á þessa ieið:
Sjálfstæðisflokkur stofnaður.
25/5 íhaldsflokkurinn og Fijáls-
lyndi flokkurinn hafa birt sameigin-
lega yfirlýsingu um sameiningu þess-
ara tveggja flokka og segir þar: „Það
hefur orðið að samkomulagi milli þing-
manna íhaldsflokksins og Fijálslynda
flokksins að ganga saman í einn flokk,
er vér nefnum Sjálfstæðisflokk.
Aðal stefnumál flokksins eru þessi:
1. Að_ vinna að því að undirbúa
það, að ísland taki að fullu öll sín mál
í sínar eigin hendur og gæði landsins
til afnota fyrir landsmenn eina, jafn-
skjótt og 25 ára samningstímabil sam-
bandslaganna er á enda.
2. Að vinna í innanlandsmálum að
víðsýnni og þjóðlegri umbótastefnu á
grundvelli einstaklingsfrelsis og at-
vinufrelsis með hagsmuni allra stétta
fyrir augum.“ Formaður flokksins
er Jón Þorláksson.
Hafi ég tekið rétt eftir, hefur Dav-
ið Oddsson lagt sig fram um að læra
og þroska sjálfan sig. Hann hefur
tamið sér hógværð og gætni í mál-
flutningi. Hann hefur leyft málum að
þróast áfram, en svo tekið af skarið
þegar honum liefur fundist réttur tími
til.
Höfundur er umboðsmaður Morg-
unbladsins á Blönduósi.