Morgunblaðið - 22.07.1995, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Ríkisrekstur á
upplýsingamarkaði
í MORGUNBLAÐINU hafa að
undanförnu birst greinar um ríkis-
rekstur og frjálsa samkeppni á upp-
lýsingamarkaði. Greinarnar eru eft-
ir Bergþór Halldórsson yfírverk-
fræðing hjá Pósti og síma (15. og
18. júlí) og Kristján Gíslason fram-
kvæmdastjóra Radíómiðunar hf.
(20. júlí). Þá hefur Morgunblaðið í
tvígang íjallað um þetta efni í leið-
ara (16. og 20. júlí). Fyllsta ástæða
er til að fleiri tjái sig um þetta
málefni.
Samkeppni örvar
Að margra mati er upplýsinga-
þjónusta mikilvægasti vaxtarbrodd-
ur í efnahagsstarfsemi iðnríkjanna.
Þangað leitar fjármagnið og þar er
þróunin örust.
Með hagnýtingu þessarar tækni
og þekkingar gefast þjóðum tæki-
færi til búháttabreytinga í því skyni
að efia efnahagstarfssemina enn
frekar. Ný atvinnutækifæri skapast
þar sem hugvitið leysir höndina af
hólmi. Þessa miklu byltingu verða
íslendingar að nýta til að skapa
nýja vaxtarbrodda í atvinnulífínu.
Ótal dæmi sýna að einkaframtak
og samkeppni eru bestu leiðirnar til
að tryggja öfiuga sókn í upplýsinga-
málum. Það getur ekki verið tilviljun
að um allan hinn vestræna heim er
markvisst unnið að því að efla sam-
keppni á þessu sviði. Þetta er gert
með ýmsu móti, s.s. með því að
afnema einkarétt ríkisfyrirtækj-
anna, með því að bijóta fyrirtækin
upp í einingar og með því að einka-
væða ríkisfyrirtæki eða hluta þeirra.
Engin ástæða er til að ætla að önn-
ur lögmál gildi hér á landi. Því er
brýnasta verkefnið að draga úr rík-
isafskiptum á upplýsingamarkaðn-
um. Jafnframt er mikilvægt að allir
aðilar á markaðnum sitji við sama
borð. Verði þetta ekki gert munum
við missa af lestinni.
Hagsmunir neytenda
Bergþór Halldórsson telur að að-
alatriðið sé ekki rekstrarformið
heldur að neytendum sé veitt sem
best þjónusta á sem hagstæðustu
verði. Um þetta markmið geta allir
verið sammála. Ég tel hins vegar
að reynslan sýni að ríkisrekstur er
ekki rétta leiðin að þessu marki.
Um það geta íbúar kommúnistaríkj-
anna og notendur íslensku síma-
skrárinnar vitnað, svo einungis tvö
dæmi séu nefnd. Og ekki hefur
Póstur og sími neitað þátttöku sinni
í alþjóðlegu samstarfí póst- og síma-
fyrirtækja sem vitað er að oftar en
ekki hefur haft það að markmiði
að okra á neytendum, eins og út-
tekt Financial Times á verðlagningu
á milliríkjasamtölum sýnir.
Víða um lönd hafa ríkisfyrirtækin
verið sökuð um óeðlilega verðlagn-
ingu á ýmiss konar grunnþjónustu
sem keppinautar þeirra í öðrum fjar-
skiptagreinum verða að notfæra
sér. Þá þekkjast dæmi um að fyrir-
tækin dragi á langinn að veita sam-
keppnisaðilum nauðsynlega þjón-
ustu. Það skyldi þó aldrei vera að
dæmi af þessu tagi þekktust á Is-
landi? Eða skyldi það vera tilviljun
að samkvæmt gjaldskrá Pósts og
síma er gjald fyrir leigulínu marg-
falt hærra ef hún er nýtt til að tengj-
ast aðila sem veitir frekari fjar-
skiptaþjónustu í samkeppni við Póst
og síma en ef hún er nýtt í öðru
skyni. Þannig þarf að greiða 30.216
kr. á ársfjórðungi fyrir 4km leigul-
ínu til tengingar við samkeppnis-
Vegna þessarar út-
þenslustefnu opinberu
fyrirtækjanna, segir
Dagný Halldórsdóttir,
fá einkafyrirtæki ekki
tækifæri til að vaxa og
dafna með eðlilegum
hætti.
þjónustu Pósts og síma en 113.581
kr. ef línan liggur til samkeppnisað-
ila Pósts og síma. Sér nú hver í
hendi sér að það er mun meiri hvati
fyrir fyrirtæki að tengjast Pósti og
síma en samkeppnisaðilanum.
Hærra gjaldið gildir einnig þegar
aðili sem veitir frekari fjarskipta-
þjónustu leigir línu vegna eigin
tölvunets t.d. til að bjóða þjónustu
á landsvísu. Þessum aðila, sem í
raun er endursöluaðili, er þannig
refsað með hærra gjaldi í stað þess
að veita honum afslátt. Og saman-
burðurinn verður enn óhagstæðari
fyrir samkeppnisaðilann þegar haft
er í huga að samkeppnisþjónusta
Pósts og síma hefur trúlega aldrei
greitt fyrir leigulínur vegna sam-
keppnisþjónustunnar um allt land.
Stefnumótun í fjar-
skiptamálum
Bergþór Halldórsson telur, eins
og svo fjölmargir stjórnendur og
starfsmenn ríkisfyrirtækja, að rík-
inu sé best treystandi til að sinna
hagsmunum neytenda og að reynsl-
an sýni að einkaðilar bregðist þegar
á reynir. Minnir afstaða
Berþórs um margt á
afstöðu forstjóra
franska ríkissímafyrir-
tækisins (France
Télécom). í grein í Bus-
iness Week 10. júlí sl.
kemur fram að forstjóri
þess geti sætt sig við
samkeppni svo framar-
lega sem þar er einung-
is um vangaveltur að
ræða en ekki raunveru-
leikann!
Bergþór tekur fram
í síðari grein sinni að
þær endurspegli eigin
skoðanir en ekki skoð-
anir Pósts og síma.
Ekki verður litið fram hjá því að
Bergþór er einn af æðstu yfírmönn-
um Pósts og síma. Lausleg athugun
mín leiddi í ljós að hann, rétt eins
og aðrir æðstu yfírmenn fyrirtækis-
ins, hafa varla komið annars staðar
við á starfsferli sínum. Því má ætla
að skoðanir Bergþórs hafí mótast
af og fari saman við skoðanir Pósts
og síma. Einnig má ætla að Póstur
og sími haldi þessum skoðunum ötul-
lega á lofti gagnvart samgönguráðu-
neytinu, sem er æðsta stjómvald og
ætti að vera frumkvöðull stefnumót-
unar í Qarskiptamálum hér á landi.
Reyndar er náið og notalegt faðmlag
ríkisfyrirtækisins og stjórnvaldsins
alþekkt víða um lönd og sérþekking-
in og stefnumótunin í raun hjá ríkis-
fyrirtækinu en ekki ráðuneytinu. Eða
skyldu málsvarar einkaframtaks í
fjarskiptamálum hafa jafngóðan að-
gang að samgönguráðherra og póst-
og símamálastjóri? Varla. Þess vegna
er svo mikilvægt að málsvarar einka-
framtaks í ijarskiptamálum haldi
skoðunum sínum ötullega á lofti.
Ríkið og samkeppnin
Til að tryggja grósku og vöxt á
upplýsingamarkaði hér á landi verða
samkeppnisskilyrði fyrirtækja á
þessu sviði að vera þau sömu. Póstur
og sími ber ægishjálm yfír innlenda
keppinauta sína vegna þeirrar einok-
unaraðstöðu sem fyrirtækið hefur
lengst af notið á öllum sviðum íjar-
skipta. Þessa stöðu hef-
ur fyrirtækið getað nýtt
til að byggja upp þjón-
ustu, nánast án tillits
til þess hvort hún skilar
arði í bráð eða lengd.
Ég skora á Póst og
síma að birta opinber-
lega sundurliðað yfírlit
um tekjur og gjöld af
þjónustugreinum eins
og háhraðanetinu,
gagnahólfinu, gagna-
flutningsnetinu og
GSM-farsímakerfinu
þar sem öllum beinum
og óbeinum kostnað-
arliðum er haldið til
haga. Það skyldi þó
aldrei vera að samkeppnisgreinar
eins og háhraðanetið, gagnaflutn-
ingsnetið og GSM-farsímakerfíð,
sem byggjast á búnaði um allt iand,
fái til afnota húsnæði í símstöðvun-
um og þjónustu tæknimanna grunn-
þjónustu út um allt land án þess
að þurfa að greiða sérstaklega fyrir
það? Það sama gildir um aðgang
samkeppnisþjónustunnar að sölu-
deildum Pósts og síma um allt land.
Ekki eiga samkeppnisaðilar jafn
auðvelt um vik. Og hvað með stjórn-
unarkostnað, bókhalds- og endur-
skoðunarkostnað og auglýsinga-
kostnað? Er það e.t.v. allt skrifað á
grunnþjónustuna?
í grein Bergþórs frá 18. júlí er
reyndar viðurkennt berum orðum
að tekjur af almennu talsíma- og
farsímaþjónustunni séu notaðar til
að greiða tap af öðrum þjónustu-
greinum. Þetta háttalag brýtur ber-
lega í bága við lokamálslið 2. mgr.
14. gr. samkeppnislaga og 2. mgr.
8. gr. fjarskiptalaga að samgöngu-
ráðuneytið og samkeppnisyfirvöld
hljóta að láta til skarar skríða.
Svipuðu máli gegnir um Skýrslu-
vélar ríkisins og Reykjavíkurborgar.
Vegna verkefna þess fyrir eigendur
sína hefur fyrirtækið yfirburðastöðu
gagnvart samkeppnisaðilum sínum.
A síðasta ári úrskurðaði samkeppn-
isráð að samkeppnisþjónusta skyldi
skilin frá grunnþjónustu fyrirtækis-
ins en ekki hefur komið fram opin-
Dagný
Halldórsdóttir
Afleiðingar lokunar á deildum
í geðdeild Landspítala
'7 STJÓRNMÁLAMENN ákveða
niðurskurð fjárlaga og hvar hann á
að fara fram hveiju sinni. Slík
ákvörðun hlýtur ætíð að vera við-
kvæm. Margs þarf að gæta, m.a.
áhrifa niðurskurðarins á líf og tilveru
fólks. Ekki síst á þetta við þegar um
er að ræða niðurskurð til heilbrigðis-
mála en þar hefur hann m.a. komið
hart niður á starfsemi Landspítalans.
Fjöldi sjúklinga, er
leggjast inn á Landspít-
alann árlega, eru um
30-35 þúsund. Sumir
leggjast inn oftar en
einu sinni árlega og má
því ætla að hér sé um
að ræða 20-25 þúsund
einstaklinga. Segja má
því að þjónusta Landsp-
ítalans nái með ýmsum
) hætti til flestra íslend-
inga. Upplýsingar um
i innri störf margra starf-
seininga spítalans eru
yfirleitt ekki birtar og
því má heita að almenn-
ingur sé fremur óupp-
lýstur um hvað fer fram
í spítalanum og hverjar
afleiðingar niðurskurðarins verða. í
grein þessari verður aðallega fjallað
um starfsemi skorar 1 við geðdeild
Landspítalans og áhrif niðurskurðar-
ins þar.
Fjölmargir þeirra er líða af geð-
rænum vandamálum fá fullnægjandi
meðhöndlun á heilsugæslustöðvum,
einkastofum geðlækna og annars
sérmenntaðs fólks svo og göngu-
deildum geðdeilda. Þvi leggjast sjúkl-
. ingar aðeins inn á geðdeildir þegar
um brýna þörf er að ræða er Ieysa
þarf strax úr. Skor 1 á geðdeildinni
annast u.þ.b. 1/3 hluta þeirra á ís-
landi er líða af almennum geðsjúk-
dómum og þurfa á meðferð á sjúkra-
húsi að halda. AIls eru um 750-800
innlagnir í skorinni árlega eða tæp-
lega 600 einstaklingar. Til þessa
verkefnis eru tvær móttökudeildir
önnur fyrir 15 sjúklinga og hin fyrir
12. Framhaldsmeðferðardeildirnar
eru tvær, önnur fyrir
14 sjúklinga og hin fyr-
ir 12, og íbúðarhús hér
í borginni. Þar eru fimm
sjúklingar í lokaundir-
búningi ýmist til vistun-
ar á sambýli eða við
annan aðbúnað.
Rannsóknir og val á
meðferð verða sífellt
flóknari og umfangs-
meiri og reyndar árang-
ur eftir því mun betri.
Til þess að gera með-
ferðaraðilum auðveld-
ara að ná betri árangri
hefur deildurium verið
skipt þannig að önnur
bráðamóttökudeildin og
framhaldsmeðferðar-
deildin eru fyrir sjúklinga er líða af
þunglyndi eða skyldum sjúkdómum
og hinar tvær fyrir sjúklinga er líða
af geðklofa eða skyldum sjúkdómum.
í kjölfar þessarar skiptingar hefur
skapast betri yfirsýn, aukin sérhæfni
og markvissari áherslur. Sjúklingar
ná betur saman og starfsfólk fær
meiri reynslu og betri skilning á
ástandi þeirra og meðferð.
Á báðum bráðamóttökudeildunum
er meðallegutími u.þ.b. 20 dagar.
Þar dvelja að jafnaði einn til þrír,
Margs þarf að gæta
segir Lárus Helgason,
þegar niðurskurður
Jgárlaga til heilbrigðis-
mála er ákveðinn.
stundum jafnvel fjórir sjúklingar
umfram það sem heimilt er. Nú er
það staðreynd að um helmingur
þeirra sem inn á báðar
bráðamóttökudeildimar 'pUifa mun
lengri tíma til þess að ná þeim ár-
angri sem unnt er að veita eða a.m.k.
að ná viðunandi bata. Þeir sem þurfa
lengri tíma flytjast því á framhalds-
meðferðardeildimar. ,
Á bráðamóttökudeildunum fara
fram margvíslegar rannsóknir sem
m.a. eru fólgnar í tölvusneiðmynd-
um, segulómun, tölvutengdu heila-
riti, rannsóknum á sviði lífefnafræði,
lífeðlisfræði og erfðafræði, stöðluð
greindarpróf, persónuleikarannsókn-
ir, hæfileikamat, mat á viðbrögðum
á getu sjúklings til þess að geta tek-
ist á við sjúkdóm sinn og sjúkdóms-
greining, Strax við komu hefst lyfja-
meðferð til að vinna á helstu einkenn-
um og svo fljótt sem við verður kom-
ið er farið í frekari meðferð eftir því
sem talið er heppilegast hverju sinni.
Það gæti t.d. verið samtalsmeðferð,
hópmeðferð, ijölskyldumeðferð, ýms-
ar félagslegar aðgerðir eða end-
urhæfing. Framhald meðferðar á
vegum geðdeildarinnar og endurmat
fer svo fram eftir því hvort sjúkling-
amir útskrífast eða þurfa á frekari
meðferð á deildinni að halda. Þeir
sem útskrifast fá meðferð á göngu-
deildum eða með dagvist á deildun-
um. Einnig geta þeir flust yfír á
dagdeild eða sérstaka endurhæfing-
ardeild sem rekin er á vegum spítal-
ans. Eins og áður hefur verið bent
á flytjast þeir sem þurfa á áframhald-
andi dvöl á deildum að halda yfir á
framhaldsmeðferðardeildir. Þar er
sérhæft starfsfólk til slíkrar vinnu
og nýtur stuðnings m.a. starfsfólks
frá endurhæfíngardeild spítalans.
Vegna niðurskurðar í fjármálum
verður að loka í sex vikur bæði bráð-
amóttökudeild og framhaldsmeð-
ferðardeild sem ætlaðar eru fyrir
sjúklinga er líða af geðklofa eða
skyldum sjúkdómum. Þessu hefur
verið mætt með því að loka fyrst
framhaldsmeðferðardeildinni í sex
vikur. Afleiðing lokunar var rof á
meðferð 15 sjúklinga er þar voru í
meðferð og um leið komið í veg fyr-
ir að fimm til viðbótar fengju þar
meðferð en það er sá fjöldi er hefði
verið lagður inn á deildina á þessum
sama tíma. Með þessum hætti eru
skertir möguleikar þessara sjúkl-
inga til þess að fá bata.
Um leið og framhaldsmeðferðar-
deildin var opnuð var bráðamóttöku-
deildinni lokað. Þar voru fyrir 15
sjúklingar, þrátt fyrir að deildin sé
aðeins ætluð fyrir 12 sjúklinga. Að-
eins fáir þeirra sjúklinga er lágu á
bráðamóttökudeildinni voru í því
ástandi að forsvaranlegt var að út-
skrifa þá. Sumum var komið fyrir á
framhaldsmeðferðardeildinni, aðrir
fóru á hina bráðamóttökudeildina
sem er fyrir sjúklinga er líða af þung-
lyndi eða skyldum sjúkdómum. Aðrir
urðu að útskrifast og freista þess
að geta beðið þar til deildin yrði
opnuð aftur. Miðað við sama tíma í
fyrra.(1994) hefðu lagst inn á þessu
sex vikna tímabili u.þ.b. 25 sjúkling-.
ar. Við höfum orðið að neita u.þ.b.
helmingi þeirra um að leggjast inn
en um 11-13 sjúklingar verða að
leggjast inn ýmist á bráðamóttöku-
deild eða framhaldsmeðferðardeild
sem ætlaðar eru fyrir sjúklinga er
líða af þunglyndi eða skyldum sjúk-
dómum. Það þýðir að sjálfsögðu að
jafn margir sjúklingar er líða af
þunglyndi munu ekki geta lagst inn
eða fengið viðunandi meðferð. Af
þessu leiðir mjög skerta möguleika
fyrir 35-38 sjúklinga er líða af geð-
klofa og 12-15 sjúklinga er líða af
þunglyndi til þess að fá bata. Reynsl-
an hérlendis sem erlendis hefur sýnt
að einn af hveijum fimm sjúklingum,
er líða af þunglyndi og fá ekki með-
ferð eða fá ófullnægjandi árangur
af meðferð, valda sér fjörtjóni. Ekki
eru eins nákvæmar tölur til um sjúkl-
inga er líða af geðklofa en talið er
að einn af hveijum 15-17 meðal
þeirra er ekki fá meðferð eða ófull-
nægjandi árangur af meðferð valdi
sér íjörtjóni. Þrátt fyrir að tekið er
sérstakt tillit til fólks í sjálfsvígs-
hættu þegar innlögn er ákveðin þá
er aldrei hægt með vissu að meta
slíka áhættu. Því munu lokanir auka
verulega á sjálfsvígshættu. Bata-
horfur sjúklinga er líða af geðklofa
ráðast af þeim árangri sem fæst
fyrstu 2-3 árin. Skertur bati leiðir
ekki aðeins til þjáninga þeirra veiku
og aðstandenda þeirra heldur eykur
hann á möguleika á því að sjúklingar
verði öryrkjar sem að sjálfsögðu veld-
ur mun meiri kostnaði er fram í
sækir en ætlað er að sparist með
lokununum. Þrátt fyrir aðgerðir
þessar hefur komið í Ijós, eins og í
raun og veru var óttast, að þeir sem
útskrifuðust of snemma eða urðu að
bíða með að leggjast inn urðu veik-
ari og verða síðar að leggjast inn.
Því er um að ræða vissa „uppsöfnun"
mjög veikra einstaklinga er fylla
Lárus Helgason