Morgunblaðið - 17.08.1995, Blaðsíða 27

MQRGUNBLAÐJP ,________________________________________
AÐSENDAR GREINAR
FIMMTUDAGUR 17, ÁGÚST 1995 27 . >
Opið bréf til alþingismanna
vegna fj árhagsvanda Ríkisspítala
UNDANFARNAR vikur hafa birst
í fjölmiðlum frásagnir af fjárhags-
vanda Ríkisspítala. Jafnframt er
boðað að leitað verði allra leiða til
spamaðar og að ■ þær muni geta
leitt til skreðingar á þjónustu og
fækkunar starfsfólks. Slíkar fréttir
valda jafnan talsverðu hugarangri
meðal sjúklinga og starfsfólks
sjúkrahúsanna. í fjölmiðlum hefur
einnig verið lýst margvíslegum
vanda einstakra deilda, en hætt
er við að þeir sem um málið fjalla
þar á meðal ýmsir alþingismenn
hafi misst sjónar á þeim raunveru-
lega vanda sem Ríkisspítalamir
standa frami fýrir og einkennist
af langvarandi skorti á fjármagni.
Orsakir þess vanda em margskon-
ar en nefna má sérstaklega:
•1. Tregðu Fjármálaráðuneytis til
þess að viðurkenna aukinn rekstr-
arkostnað vegna kjarasamninga,
sem ráðuneytið hefur sjálft gert.
•2. Notkun nýrra lyfja sem auka
vemlega lífslíkur eða bæta líðan,
en eru afar dýr.
•3. Óraunhæfar kröfur um sér-
tekjur og þjónustugjöld. Þegar slík
innheimta svo skilar árangri, er
dregið varanlega úr fjárveitingum.
•4. Aukinn íjölda dýrra aðgerða,
sem sumar hverjar stytta legutím-
ann svo dögum skiptir.
•5. Nýja og aukna starfsemi. Á
Islandi er krafa um síaukna og
bætta þjónustu í spítalakerfinu
bæði frá almenningi og fagaðilum
(Landlækni). Jafnframt vex álagið
vegna hækkandi aldurs þjóðarinn-
ar.
Við rekstur atvinnufyrirtækja
þykir yfirleitt hagkvæmt að mæta
vaxandi eftirspum með aukinni
framleiðni með sem minnstum til-
kostnaði meðan viðunandi verð
fæst fyrir framleiðsluna. Hjá Ríkis-
spítölum hefur verið fjárfest bæði
í dýmm tækjum og ekki síður í
samhentu starfsfólki, sem stöðugt
þarf sjálft að beijast fyrir því að
fá að beita þekkingu sinni og
reynslu. Fjarstæðukenndast verður
þetta ástand í verkfalli. Þá lamast
starfsemi fyrirtækja, hagur þeirra
versnar og eigendur ókyrrast, en
þegar verkfall hrjáir sjúkrahúsin
og starfsemin hálflamast, þá auk-
ast líkur á því að reksturinn verði
innan ramma ijárlaga.
Á Ríkisspítölum er harðduglegt
starfsfólk og stjómendur, sem hafa
metnað til þess að vinna vel og
bjóða sjúkum þá bestu þjónustu
sem völ er á. Spamaðaraðgerðir
undanfarinna ára hafa ekki farið
fram hjá einum einasta starfs-
manni því sífellt hefur verið leitað
leiða til þess að minnka kostnað.
Nú eru starfsmenn 100 færri en á
sama tíma í fyrra, en innlögnum
á deildir hefur að meðaltali ijölgað
um 11%. Auknar sumarlokanir
hafa leitt til verulegs álags á þeim
deildum sem em opnar. Gott dæmi
um þær öm breytingar sem eiga
sér stað er handlækningasvið. Þar
hefur orðið um 14% aukning inn-
lagna sl. 2 ár, legutími sjúklinga
hefur styst vemlega og ný aðgerð-
artækni (en dýr) gerir sjúklingum
oft kleift að ná heilsu miklu fyrr
en áður. Meðalkostnaður á hvern
sjúkling og hveija
aðgerð hefur lækkað
veralega. í öllum
venjulegum fyrir-
tækjarekstri hefði
þetta talist æskileg
þróun og starfsfólki
jafnvel verið umbun-
að fyrir vel unnin
störf, en í fjárhags-
vanda Ríkisspítala
veldur þessi þróun
miklum vandræðum.
Er fjárveitingarvald-
inu þóknanlegra að
hluta starfsfólks
væri sagt upp en
aðrir hafðir aðgerð-
arlitlir? I raun virð-
ast einu raunhæfu úrræðin vera
að hætta einhverri starfsemi vegna
nýjunganna. Stjórnendur spítalans
ráða aðeins að litlu ieyti streymi
sjúklinga til spítalans. Þar ræður
mestu heilsufar þjóðarinnar og
ákvarðanir lækna utan spítalans.
Að okkar mati er nauðsynlegt að
bein tengsl verði milli umfangs
þeirrar starfsemi sem er rekin og
þeirra fjármuna sem ætlaðir era
til rekstursins. Við núverandi að-
stæður veldur aukin þjónusta við
sjúklinga, notkun dýrra lyfja
o.sv.frv. því að atvinnuöryggi
strafsfólks er telft í tvísýnu.
Nýjasta lausnarorðið er for-
gangsröðun. Slík röðun á að leysa
allan vanda. Forgangsröðun hljóm-
ar vel, jafnvel faglega. Það vekur
hinsvegar nokkra furðu að þegar
kemur að raunverulegri forgangs-
röðun heilbrigðisyfirvalda þá era
ákvarðanir sjaldnast teknar á „fag-
legum“ forsendum heldur virðast
þar ráða torskilin sjónarmið.
Dæmi:
• 1. Fjárhagsleg hagkvæmni sam-
einingar Landkots, Borgarspítala
og Ríkisspítala hefur lengi verið
ljós. Þegar kom að framkvæmd
völdu heilbrigðisyfirvöld hins vegar
Framfarir í læknisfræði
eru örar og dýrar, segja
Þórarinn Gíslason og
Egill T. Jóhannsson,
sem hér fjalla um
stefnumótum og kostn-
að í heilbrigðisþjónustu.
að sameina eingöngu Landakot og
Borgarspítala, enda þótt að sá
kostur hefði að mati hins faglega
ráðgjafafyrirtækisins Emst og
Young verið óhagkvæmasta lausn-
in. Afleiðingin er sú að á íslandi
eru tvö hátæknisjúkrahús í næsta
nágrenni hvort við annað.
•2. Þegar bamadeild Landakots-
spítala var lokað ákváðu heilbrigð-
isyfírvöld að opna nýja 26 rúma
deild á Borgarspítala í stað þess
að efla starfsemi bamaspítala
Hringsins á einum stað, sem fjár-
hagslega er mun betri kostur.
•3. Embættismenn heilbrigðis-
ráðuneytisins gerðu úttekt á starf-
semi sjúkrahúsa. Þar kom fram
að sífellt er að breikka bilið milli
þess sem sérfræðingar á litlum
sjúkrahúsum á landsbyggðinni
geta annast og þess sem sérfræð-
ingar á þröngum sviðum á stóru
sjúkrahúsunum, geta með því að
vinna saman og beita nýjustu
tækni. Afleiðing þess er að fólk
sækir sífellt meira til stóra spítal-
ana. Ekki hefur verið fylgt ráð-
leggingum nefndarinnar um end-
urskipulagningu spítalastarfsemi
en með þeim mætti vafalaust spara
hundruð milljóna. Hvers vegna
hefur ekki farið fram alvarleg
umræða um endurskipulagningu
spítalaþjónustunnar á landsbyggð-
inni?
Undanfarið hafa ýmsir speking-
ar komið fram á sjónarsviðið sem
telja vanda heilbrigðisþjónustunnar
m.a. vera vegna skrifstofufólks.
Slíkar fullyrðingar hljóma vel, en
minna fer fyrir rökstuðningi. Skrif-
stofukostnaður Ríkisspítala mun
vera um 3% af heildarkostnaði, sem
er lægra en víðast í nágrannalönd-
unum. Skrifstofufólkið vinnur við
launaútreikninga, bókhald og inn-
kaup samkvæmt kröfum ríkisins.
Einnig sinnir það tölvu- og upplýs-
ingamálum stofnunarinnar, en sí-
fellt aukast kröfur um skýrslugerð
(m.a. frá Landlæknisembættinu).
Aðrar þjóðir velja að veija veruleg-
um fjármunum til stjórnunar í heil-
brigðisþjónustu. Mætti e.t.v. auka
árangur í heilbrigðisþjónustunni
með hærri fjárframlögum til heil-
brigðisráðuneytisins? Um hendur
þess ráðuneytis fara 40% fjárlaga
en þar era aðeins á þriðja tug
starfsmanna.
Stjómkerfi Ríkisspítala hefur
verið í gagngerri endurskoðun m.a.
með valddreifingu að leiðarljósi. í
framkvæmdastjóm eiga sæti full-
trúar lækninga, hjúkranar, tækni
og fjármála auk forstjóra, en fag-
fólk gegnir störfum svið-, skorar-
og deildarstjóra.
Lokaorð
Framfarir í læknisfræði era örar
og yfirleitt kostnaðarsamar. Ríkis-
sjóður mun aldrei geta staðið undir
allri þeirri þjónustu sem hugsanlegt
verður að veita. Eini raunverulegi
sparnaðurinn felst í sífelldri endur-
skipulagningu heilbrigðisþjón-
ustunnar í heild þar sem markmið
eru vel skilgreind og stöðugt leitað
hagkvæmustu leiða. Árangurinn
veltur á því hvort Alþingi og ráðu-
neyti heilbrigðis- og fjármála bera
gæfu til þess að móta slíka stefnu
í samvinnu við starfsfólk heilbrigð-
isstofnana. Verði sífellt valdar dýr-
ari lausnir en nauðsyn krefur, í
stað slíkrar stefnumótunar, þá
verður hvorki stjórnendum né
starfsfólki Ríkisspítala kennt um.
Þá ábyrgð verða þingmenn að bera.
Höfundar eru fulltrúar starfs-
mannaráðs í stjómarnefnd Rík-
isspítala. Þórarinn er læknir við
Vífilsstaðaspítala en EgiII umsjón-
armaður húseigna Landspítala.
Hvert verður réttlætið?
NÝLEGA voru upp-
kveðnir dómar í bóta-
málum tveggja
stúlkna, sem slösuðust
fyrir gildistöku skaða-
bótalaga 1. júlí 1993
og áttu óuppgerðar
bætur þann dag. Dóm-
ar þessir hafa komið
við marga og margt
verið um þá sagt. Það
sem helst virðist
brenna á fólki er sú
skerðing á jafnrétti
sem dómstólar hafa
merkt stúlkur með í
áratugi en dómarar
hafa miðað bætur
þeirra við 75% af upp-
gefnum meðallaunum iðnaðar-
manna á meðan drengir fá bætur
sem samsvara 100% af sömu með-
allaunum. Fljótt á litið sýnast dóm-
stólar hér standa á veikum ís og
séu að bijóta jafnréttislög. Jafn-
réttislög eru stefnumarkandi.
Skaðabótalög mæla hinsvegar fyr-
ir um það hvað bætt skuli og hvem-
ig-.
í framangreindum dómum fara
því dómstólar tveggja vatna skil
og ákveða að skaðabótalögin séu
hið vatnsmeira fallið.
Við ákvörðun bóta er stuðst við
skattaframtal, enda kveða skaða-
bótalög á um að svo skuli með
farið. Konur hafa lægri tekjur en
karlar, það sýna skattaskýrslur og
því gjalda konur þess í skaðabóta-
málum. Þeir dómar sem fyrr voru
nefndir endurspegla því ástand
jafnréttismála ársins
1995 á íslandi.
í áratugi hafa dóm-
stólar dæmt bömum
bætur vegna örorku á
köldum forsendum
reiknistokksins og lagt
til grundvallar að þau
eigi ekki að „hagnast"
á slysum sínum. í
dómum stúlkna vísa
dómarar jafnan dóm-
um sínum til stuðn-
ings, til niðurstaða
kj ararannsóknanefnd-
ar, en þær sýna að
tekjur kvenna era
a.m.k. 25% lægri en
karla. Dómar hafa því
að sínu leyti slegið skjaldborg um
kynjamisrétti.
En það sem furðulegast er í öllu
óréttlætinu er að sjálfur Hæstirétt-
ur skuli geta í einum og sama
dómi stúlku dæmt á tvennum for-
sendum, báðum stúlkunni í óhag.
Annars vegar telur rétturinn sér
skylt að gæta þess að stúlkan
„hagnist" ekki á slysi sínu og end-
urspeglar þá þjóðfélagsástandið
hvað varðar misrétti kynja til
launa. Hinsvegar telur rétturinn
sér óskylt að gæta þess við ákvörð-
un heildarupphæðar bóta stúlk-
unnar að hún beri ekki fjárhags-
legt tjón af slysi sínu og endur-
speglar þá ekki sama þjóðfélags-
ástandið og í fyrra tilvikinu.
Ótal skýrslur, sem era jafn
marktækar og skýrslur kjararann-
sóknanefndar, liggja fyrir um það
í áratugi, segir Auður
Guðjónsdóttir, hafa
dómstólar dæmt böm-
um bætur vegna örorku
á köldum forsendum
reiknistokksins.
að stærsti hluti þjóðarinnar á hús-
næði, bíl og innbú, ásamt pening-
um til að lifa af. Þessar skýrslur
hefur Hæstiréttur ekki nýtt, ævi-
tekjum slasaðra bama til fram-
dráttar. Svo hátíðlega hefur
Hæstiréttur tekið það hlutverk sitt
að gæta þess að böm, sér í lagi
stúlkubörn, „hagnist" ekki af slys-
um sínum að hann hefur bundið
börnin á láglaunaklafa ævilangt
og á meðan hafa tryggingafélögin
getað safnað digrum sjóðum á
kostnað barna, sér í lagi stúlku-
bama.
Hverra hagsmuna er hinn hlut-
lausi Hæstiréttur að gæta?
Með setningu skaðabótalaga nr.
50/1993 leiðrétti Alþingi það
dómamisrétti sem slösuð böm
máttu þola. Mismunun vegna kyn-
ferðis barna hefur verið eytt og
heildarapphæð bóta þeirra hækkuð
um ca 145%. Löggjafinn undi því
ekki lengur að dómstólar væra hér
fjarri meginstraumum þjóðlífsins.
Börn sem slasast eftir gildistöku
skaðabótalaga þurfa ekki, eins og
þau hin, sem slösuðust fyrir gildis-
töku laganna, að sanna fyrir dómi
það sem aldrei verður sannað;
hveijar framtíðartekjur þeirra
hefðu orðið ef þau hefðu ekki orð-
ið öryrkjar.
Hæstiréttur hefur með dómi sem
gekk á vordögum, í máli ungs
drengs, sem slasaðist fyrir gildis-
töku skaðabótalaga, lækkað vaxta-
fót úr 6% í 4,5% og er það bót,
einkum fyrir böm sem hlotið hafa
háa örorku. Lögfrótt fólk hefur
fullyrt að dómar í málum tveggja
framangreindra stúlkna hafi falið
í sér bætur til jafns við bætur
drengja og ívið betur, þótt þurft
hafi að rétta þær út „bakdyrameg-
iri“, það er ekki fyrr en nú þegar
þjóðfélagsumræðan hefur ólgað
undir dómstólum að þeir hafa séð
sig knúna til að hraða för sinni í
átt að samtímanum. Það verður
fróðlegt að fylgjast með því hver
verður útgönguleið Hæstaréttar
þegar mál þeirra stórslösuðu
bama, fara að berast réttinum sem
Alþingi við setningu skaðabóta-
laga, skyldi eftir særð í slóðinni.
Verða þessi börn fest á steinrann-
inn klafa misréttis og úreltra við-
horfa? Réttir Hæstiréttur að
nokkru bætur út bakdyramegin?
Eða leyfir Hæstiréttur bömunum
að koma til sín og njóta sanngirni
skaðabótalaganna?
Ef tryggingafélögin í landinu
með alla sína sjóði sæju sóma sinn
og lýstu því yfir að þau væra tilbú-
in til að bæta þau böm samkvæmt
skaðabótalögum sem stórslösuðust
fyrir gildistöku laganna og enn
eiga óuppgerðar bætur, mundi
miklu verða létt af bömunum, for-
ráðamönnum þeirra og dómstólum.
Tryggingafélögin hafa nýtt sér
út í ystu æsar það ófremdarástand
sem ríkt hefur í áratugi í bótamát-
um barna og er m.a. ástæða allra
sjóðseignanna nú. Þau hafa stans-
laust hamrað á fölskum nótum eins
og svo margir aðrir sem að bóta-
málum koma, þannig að loksins
hefur sjálfum dómstólum ofboðið
og era famir að kveða upp dulbúna
dóma. Einhvers staðar verður þessi
hringavitleysa að enda. Spumingin
er því sú hvort einhver sem er í
aðstöðu til, sé nógu mikill maður
til að höggva á hnútinn i eitt skipti
fyrir öll.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur,
Landspítala.
VALLS gifsplötur
passa í öll niðurhengd loftakerfi
VALLS þolir 100%- raka
VALLS er eldtraust
VALLS er trefjastyrkt
VALLS veldur ekki ofnæmi
VALLS fæst í 10 mynstrum
gataðar eða ógataðar og sléttar
Hringið eftir Ef þu byrö uli a landi
frekari þa sendum viö þer okeypts
upplysmgum synishorn og bæklmg
. . Einkaumbod á Islapdi:
co Þ. ÞORGRIMSSON & CO
Armula 29. simi 553 8640
Auður
Guðjónsdóttir