Morgunblaðið - 05.09.1995, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: HaraLdur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÁLFRAMLEIÐSLA
^ Skammsýni að stækka
ISAL með sömu kertækni
OFBELDII
SJÓNVARPI
RANNSÓKNIR bandarískra sálfræðinga á afleiðing-
um ofbeldis í sjónvarpi sýna, svo ekki verður um
villzt, að það er ein ástæðan fyrir ofbeldisfullu atferli
barna og leiðir til glæpa á fullorðinsárum. Full ástæða
er fyrir íslendinga að huga að þessum niðurstöðum.
Sjónvarpsstöðvarnar tvær senda út mikið erlent kvik-
myndaefni, eins og kunnugt er. Þar að auki verður
aðgangur að alþjóðlegum sjónvarpsstöðvum æ víðtæk-
ari hér á landi, auk þess sem fyrir dyrum er stóraukið
framboð á sjónvarpsefni á íslenzkum fjölmiðlamarkaði.
Samhengið milli sjónvarps og ofbeldis í samfélaginu
var til umfjöllunar í Morgunblaðinu sl. sunnudag. Sál-
fræðingurinn Ronald Slaby við Harvard-háskóla sagði
þar m.a.: „Við höfum rannsakað þetta í áratugi og
getum fullyrt, að sjónvarpsofbeldi er ein af orsökum
ofbeldis í samfélaginu - og orsök er ekki orð sem vís-
indamenn nota í tíma og ótíma.“ Sérfræðingar í sjón-
varpsofbeldi segja að komið hafi fram sterkar vísbend-
ingar um skýra og ótvíræða fylgni milli þess tíma, sem
börn eyða við sjónvarpsskjáinn, og glæpa eftir að þau
vaxi úr grasi. Rannsóknirnar séu orðnar svo margar,
að óhætt sé að fullyrða, að sjónvarpsofbeldi auki hætt-
una á ofbeldisfullu atferli ungra áhorfenda.
Ein þekktasta og viðamesta rannsókn á langtíma-
áhrifum sjónvarpsofbeldis, sem gerð var af Leonard
Eron við Illinois-háskóla, sýndi fram á, að því lengur,
sem drengur horfir á sjónvarp fram að átta ára aldri,
því alvarlegri glæpi fremji hann fyrir þrítugsaldur, því
árásarhneigðari er hann undir áhrifum áfengis og of-
beldisfyllri gagnvart eigin börnum. Þá má benda á,
að rannsóknir hafa sýnt, að fólk, sem horfir mikið á
sjónvarp, hefur tilhneigingu til að óttast, að það verði
fórnarlömb ofbeldis, svo og leiðir sjónvarpsgláp smátt
og smátt til forherðingar og ónæmis fyrir ofbeldi.
Loks sýnir ofbeldi í sjónvarpi ungmennum, að það sé
árangursrík leið til að leysa vandamálin og verður
þannig hvatning til ómótaðra áhorfenda að fara þá leið.
Þessar ófögru niðurstöður í rannsóknum virtra vís-
indamanna sýna, að ofbeldi í sjónvarpi er orðið þjóðfé-
lagslegt mein. Þótt þær hafi verið gerðar meðal millj-
ónaþjóða er engin ástæða til annars en að taka þær
alvarlega hér á landi, einkum nú, þegar aðgangur er
að sjónvarpsefni nánast allan sólarhringinn.
STYÐJUM
HJARTAVERND!
XXJARTAVERND hefur í þrjátíu ár staðið fyrir
umfangsmiklum rannsóknum á orsökum og út-
breiðslu hjartasjúkdóma hér á landi. Niðurstöður þeirra
rannsókna eiga, ásamt farsælli þróun í hjartaaðgerðum
á hátæknispítölum, mestan þátt í þeim mikla árangri
sem náðst hefur hér á landi í baráttunni við hjarta-
og æðasjúkdóma. Þær rannsóknir sem nú er unnið að
eru m.a. á kransæðasjúkdómum meðal íslenzkra
kvenna og tíðni og áhættuþáttum heilablóðfalls. í þann
veginn er að hefjast rannsókn á arfgengum þáttum
kransæðasjúkdóma meðal afkomenda þeirra, sem þátt
tóku í upphaflegri hóprannsókn Hjartaverndar.
Starfsemin hefur að stórum hluta byggst á fjárhags-
stuðningi almennings. Og minnkandi ríkisframlög gera
þennan frjálsa almannastuðning enn mikilvægari en
fyrr. Það er því rík ástæða til að hvetja fólk og fyrir-
tæki til liðsinnis við Hjartavernd nú þegar árlegt happ-
drætti Hjartaverndar leitar eftir stuðningi. Það á að
vera ljúf, siðferðileg kvöð sérhvers vinnandi einstak-
lings að leggja jafn brýnu og þörfu málefni Iið með
kaupum á happdrættismiða.
Styðjum rannsóknir og fyrirbyggjandi sjúkdóma-
varnir Hjartaverndar!
Pálmi Stefánsson,
tæknilegur fram-
kvæmdastjóri hjá Hydro
Equipment AS í Noregi,
segir í samtali við Hall
Þorsteinsson að stækk-
un álverksmiðju ÍSAL í
Straumsvík með sömu
kerstærð og þar er fyrir
hendi sé mistök til lengri
tíma litið o g óráðlegt af
íslenska ríkinu að leggja
fé í þá framkvæmd.
STÆKKUN álversins í
Straumsvík með sömu ker-
tækni og þar er notuð ber
vott um mikla skammsýni,
þar sem sú tækni er of afkastalítil
til að geta talist hagkvæm til framtíð-
ar, að sögn Pálma Stefánssonar verk-
fræðings, en hann er þaulkunnugur
áliðnaðinum vegna starfa sinna á því
sviði undanfarna áratugi. Hann segir
að kostnaðurinn við þá stækkun sem
rætt er um í Straumsvík sé um 13,6
milljarðar króna, en til þessa hefur
verið rætt um að kostnaðurinn verði
um 10 milljarðar. Segir hann öllu
máli skipta hveijir komi til með að
leggja fé í stækkun ISAL, en hann
telji óráðlegt af ísienska ríkinu að
flármagna stækkunina ef til kæmi.
Pálmi Stefánsson efnaverkfræð-
ingur starfaði hjá Alusuisse í Sviss
og Austurríki 1968-69 og 1969-72
stjórnaði hann_ uppsetningu tækja-
búnaðar hjá ÍSAL í Straumsvik.
Hann var verkefna- og þróunarstjóri
hjá ÍSAL 1973-1989, rak síðan eigin
verkfræðistofu í Reykjavík 1989-
1991, var framkvæmdastjóri áldeild-
ar Kumera Oy í Finnlandi 1991-92,
framkvæmdastjóri Master Equip-
ment a/s í Noregi 1992-94 og síðan
hefur hann verið tæknilegur fram-
kvæmdastjóri Hydro Equipment AS
í Noregi, en það fyrirtæki annast
sölu á alþjóðamarkaði á ýmsum bún-
aði og tækjum sérstaklega til raf-
greiningar eða í steypuskála álvera.
Álverin að verða
stærri og færri
Pálmi segir að um þessar mundir
séu átta verkefni í gangi við stækkun
álvera í heiminum, en aðeins sé verið
að.keyra upp eina nýja verksmiðju,
en hún er í Suður-Afríku og mun
framleiða um 560 þúsund tonn á ári.
„Það sem er að gerast á þessu
sviði í heiminum í dag er það að álver-
in eru að stækka og það eru að verða
sífelit færri verksmiðjur. Eftir að ein-
okun þessara 5-6 stóru hætti upp
úr 1970 og fleiri félög komu inn á
markaðinn, komu krepp-
urnar, sem hafa verið
nokkuð reglulegar, eða
árin 1971 og 1975, 1981
og 1985 og síðast árið
1991, en þá stóð kreppan
í þijú ár vegna þess að
Rússamir komu með svo mikið ál inn
á markaðinn. Það sem skeði í þess-
ari síðustu kreppu var að það duttu
13-14 verksmiðjur út. Árið 1989 voru
137 verksmiðjur í gangi í heiminum,
utan Kína, en í dag eru 118 eftir. I
Kína eru 68 álver í dag, en talið er
að eftir 20 ár verði ekki nema 18 í
gangi þar. Minni verksmiðjurnar
detta því út, en hinar reyna að koma
sér upp í hagkvæmari stærð og velja
í KERSKÁLA Álversins í Straumsvík.
Hægkvæmni í álvinnslu vex
með stærri kerjum
Framleiðslukostnaður
lækkar með aukinni hag-
ræðingu og kerjastærð
Pálmi Stefánsson
Hagkvæmast
að stækka
þegar lægð er
á markaðnum
sér þá tækni sem skilar
mestum afköstum,"
segir Pálmi.
Hann segir að þegar
verksmiðjan í Straums-
vík hafi verið byggð
hafi þótt hagkvæmt að
framleiðslugetan væri
um 100 þúsund tonn á
ári, en rekstur verk-
smiðjunnar hófst 1969.
Fljótlega hafi svo 200
þúsund tonna verk-
smiðja þótt hagkvæ-
must og nú væri talað
um að framleiðslugeta
nýrrar álverksmiðju
þyrfti að vera 300 þús-
und tonn á ári.
„Það er alltaf hagkvæmt að
stækka einingu sem fyrir er, því þá
þarf ekki að bæta svo miklu við
grunngerð fyrirtækisins. En hvað
varðar ISAL þá má segja að kannski
hafi orðið þau mistök við byggingu
kerskála 2 árið 1972 að hann skuli
ekki hafa verið byggður með stærri
kereiningum, þ.e. meiri afköstum.
Þá var völ á 140 kílóampera kerum,
en kerin sem voru byggð voru sams-
konar og í kerskála 1, eða 105 kíló-
amper. Kannski var það reynsluleysi
á þeim tíma sem réði þessu,
en síðan hefur verið stað-
fest að þetta voru mistök.
Þessi tækni er orðin bráð-
um 40 ára gömul og núna
er verið að tala um að
stækka með þriðja kerskál-
anum með sömu stærð kera. Að vísu
dreymir menn um að geta komið
þessum kerum upp í 140 kílóamper,
eða þá stærð sem hægt var að byggja
1970. Ég tel að það sé nánast slys
að byggja svona lítil ker. Bæði er
dýrara að byggja þessa gömlu tækni
inn og til lengri tíma litið er ekki
framtíð í því. Til skamms tíma litið
er þetta hins vegar hagkvæmt fyrir
verksmiðjuna, en ef líta á til lengri
tíma þá tel ég þetta
mistök og ég sem eig-
andi myndi ekki vilja
setja mína peninga í
það. Það stefnir nefni-
lega allt í það að álverin
verði færri og stærri, og
líkt og í síðustu kreppu
verða það minnstu verk-
smiðjurnar sem detta
út,“ segir hann.
Eins og að keyra
alltaf á gamla Ford
Vissir erfiðleikar eru
samfara því að reka ál-
verksmiðju með tveimur
kerstærðum, að sögn
Pálma, en hann segir að t.d. í Nor-
egi séu dæmi um tvennskonar ker-
tækni og mismunandi kerstærðir og
gangi það vel. Ef verið sé að stækka
kerskála séu að sjálfsögðu notaðar
sömu kerstærðir, en ef byggja eigi
nýjan kerskála eigi hiklaust að fara
í stærri ker. Hann segir að ÍSAL sé
kannski að hugsa um að spara sér
að kaupa þá tækniþekkingu frá þriðja
aðila sem nauðsynleg sé við stærri
ker en fyrir eru í verksmiðjunni í
Straumsvík, en tækniþekkingin sé
um 3% af beinum kostnaði. Þá sé
hægt að nota meira af ------------
grunngerð verksmiðjunnar
við að nota sömu tækni
áfram, en þetta sé skamm-
tímasjónarmið, því til
lengri tíma litið verði svona
verksmiðja fyrr úrelt og
þá sé spurning hvort hún verði end-
urnýjuð.
„Ef við hugsuðum svona myhdum
við alltaf keyra á gamla Ford. Þegar
ISAL byrjaði var þegar byijað að
byggja verksmiðjur í S-Afríku og
Essen með um 40% afkastameiri
kerum, en fram að þessu hefur ker-
tæknin verið að þróast þannig að 60
ár tók að komast yfir 100 kílóam-
per, 20 ár yfir 200 kílóamper og loks
10 ár yfir 300 kílóamper. Það er
reyndar búið að gera gífurlegar end-
urbætur á verksmiðjunni í Straums-
vík og menn dreymir um að geta
aukið afköstin upp í 140 kílóamper
með tækni sem hægt hefði verið að
setja í annan kerskálann þegar upp
úr 1970.“
Kostnaðurinn í hlutfalli
við kerstærðina
Pálmi segir ljóst að hagkvæmast
sé að stækka verksmiðjur þegar lægð
er á álmarkaðnum, en það geti mun-
að um 20-25% af kostnaðarverði.
Aðalatriðið í þessum málum sé samt
kerin, en kostnaðurinn við verksmiðj-
urnar sé í hlutfalli við kerstærðina
sem notuð er. Munurinn að byggja
jafn afkastamikið álver með minni
kerum annars vegar og hins vegar
stærri, þ.e. 180 kílóamperum og 300
kílóamperum, muni um 18% í fjár-
festingu hjá franska álframleiðand-
anum Pechiney. Þannig sé ódýrast
að fara upp í afkastameiri ker og
mestu muni að fara yfir 200 kíló-
amper, en þegar komið sé yfir þá
stærð minnki munurinn. Jafnframt
minnki framleiðslukostnaðurinn eftir
því sem verksmiðjan er stærri.
„Það hefur allt að segja að taka
í notkun afkastameiri tækni, og
spurningin er hvort verksmiðja með
úreltri tækni verði endurnýjuð eftir
20-30 ár. Þetta er svipað og með
sjávarútveginn, þar sem alltaf hefur
verið farið í afkastameiri tækni til
að keppa á heimsmörkuðum. Á sama
hátt verður ÍSAL að fylgja þróun-
inni til að geta keppt við hinar verk-
smiðjurnar. Annaðhvort á að hella
sér út í það sem hefur mesta hag-
kvæmni til framtíðar, eða láta það
skammtímasjónarmið ráða hvað sé
þægilegast fyrir þá þegar þeir taka
stækkunina í notkun. Það er búið
að gera þessi mistök einu sinni í
sambandi við ÍSAL og að gera þetta
öðru sinni sýnir mér að menn hafi
ekki lært af reynslunni. Ef á sínum
tíma hefði verið farið í 140 kílóam-
pera ker væri helmingurinn af verk-
smiðjunni með meiri afköstum, sem
með tækni í dag, t.d. með því að
stækka skautin, aðlaga straumteina
o.fl., væri kannski hægt að koma
upp í 170-180 kílóamper, sem er
þolanleg stærð í dag. En með þess-
ari tækni í kerunum hjá ÍSAL kom-
ast þeir aldrei í meira en 140 kílóam-
per. En það er eins og að kaupa
miða í happdrætti, því ef lífaldur
keranna fer niður við þessar breyt-
ingar þá gengur dæmið ekki upp.
Það er því tekin áhætta með þessu.
Síðan er það spurningin hver borgar
þá stækkun sem fyrirhuguð er hjá
ISAL. Ef íslenskir skattgreiðendur
eiga að leggja fé í þetta þá myndi
ég ekki ráðleggja það. Ef Alusuisse
leggur í þetta fé þá er það hins veg-
ar þjóðhagslega hagkvæmt, þar sem
meiri peningar koma inn í landið,
því það kostar meira að byggja af-
kastaminni ker. Það má því líta á
þetta á margan hátt, en spurningin
er hver borgar þetta.“
Velja á þá
tækni sem
skilar mestum
afköstum
Hugsanleg þátttaka
Kínverja
Eins og fram hefur kom-
ið hafa Kínveijar lýst
________ áhuga á að kanna mögu-
leika á álveri hér á landi
og segir Pálmi ekkert nema gott um
það að segja. Hann bendir hins veg
ar á að Kínveijar eigi ekki hlutdeild
nema í einni álverksmiðju utan hei
malandsins, en það er 10% hlutur í
verksmiðju í Ástralíu.
„Kína hefur ekki upp á neina tækni
að bjóða í þessu sambandi og þess
vegna er hugsanlegt að þeir vildu
kannski taka þátt í stækkuninni
ÍSAL,“ segir Pálmi Stefánsson.
T
ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 1995 29
Opinberri heimsókn forseta íslands til Kína lauk 1 gær
Morgunblaðið/Margrét Heinreksdóttir
FORSETI íslands, Vigdís Finnbogadóttir, og utanríkisráðherra, Halldór Ásgrímsson, skoða yfirlitskort af hitaveituframkvæmdum í Tangu
í Kína, en Islendingar taka þátt í framkvæmdum þar.
VESTRÆNN ARFUR OG
HERMENN ÚR LEIR
FORSETI og utanríkisráðherra skoðuðu likan af nýju borgar-
hverfi, sem er að rísa í Shanghai, suðvestur af mynni Yangtse-
flj'óts. Svæðið nær yfir 520 ferkílómetra.
_ Morgunblaðið/Guðiaugur Tryggvi Karlsson
VIGDIS Finnbogadóttir ásamt kínverskum gestgjöfum í Xian við
gröf með þúsundum leirmynda svokallaðra terracotta-hermanna.
Peking. Morgunblaðið.
OPINBERRI heimsókn forseta ís-
lands, frú Vigdísar Finnbogadótt-
ur, i Kína lauk í gærkvöldi. Það
er einróma álit þeirra sem með
henni hafa fylgst, að heimsóknin
hafi tekist einstaklega vel og verið
til mikils gagns í alla staði. Forset-
anum hefur verið feiknavel tekið
og koma hennar vakið talsverða
athygli.
Síðasti áfangastaðurinn í ferð-
inni var Shanghai, stærsta borg
Kína. Þar átti forsetinn fund með
borgarstjóranum, Xu Kuangdi,
sem gaf hnitmiðað og greinargott
yfirlit yfir hina gífurlegu upp-
byggingu sem þar á sér stað. Síðan
sat forsetinn ásamt fylgdarliði
sínu kvöldverðarboð borgarsljór-
ans. Að honum loknum var farin
ökuferð um borgina. Sást þá betur
en í dagsljósi hinn vestræni arfur
borgarinnar, gamlar byggingar í
nýlendustíl nutu sín vel flóðlýstar.
Morguninn eftir var farið upp
í glænýjan sjónvarpsturn nærri
500 metra háan og horft yfir þessa
miklu borg. Var sérkennilegt að
sjá hvernig háhýsin spruttu eins
og gorkúlur upp úr gömlum íbúð-
arhverfum, mörgum hrörlegum.
Einhverjum varð að orði að ekki
kæmi á óvart þótt borgin yrði orð-
in eins konar Manhattan í New
York eftir nokkur ár.
Loks var skoðað líkan af nýju
borgarhverfi sem er að rísa í út-
hverfi borgarinnar, suðvestur af
mynni Yangtse-fij'óts. Svæðið nær
yfir 520 ferkílómetra. Þar er gíf-
urleg uppbygging og mikið um
erlenda fjárfestingu, fjöldi vest-
rænna fyrirtækja hefur hafið þar
viðskipti. Var mikil áhersla lögð á
áhuga Shanghai-manna á að auka
erlenda fjárfestingu og skapa fyr-
irtækjum gott rekstrarumhverfi.
Greinilegt var, að gestgjafarnir
höfðu heyrt af áhuga forsetans á
menningarmálum, því þeir lögðu
mikla áherslu á allt sem gera ætti
á sviði lista-, mennta- og menning-
armála og tóku beinlínis fram að
síst stæði til að gera Shanghai að
andlegri eyðimörk.
Leiroglaugar
Líklegast mun lengst lifa í minn-
ingu þeirra, sem fylgdust með for-
setanum á ferð þessari, ferðin til
Xian, liinnar fornu höfuðborgar
Kína, sem geymir slíkan aragrúa
formninja að þar má lesa mörg
þúsund ára sögu. Varð ekki séð
nema smábrot af þessum menning-
ararfi í þessari stuttu heimsókn.
Hæst bar hina frægu terracotta-
leirhermenn Quins Shihuangdi,
sem telst fyrstur keisara í Kína
og var í senn harðstjóri og mikill
umbótamaður. Hann vann sér það
m.a. til frægðar að samræma kín-
verskt ritmál og mynt og Iagði að
talið er drög að Kínamúrnum
mikla. Hann var við völd frá 221
til 206 fyrir Krist.
Það var árið 1974 sem bændur
nokkrir, búsettir rétt hjá Xian í
Ling Tong-sýslu í Shaanxi-héraði,
voru að grafa fyrir brunni í sak-
leysislegu akurlendi þar sem upp
af reis pýramídalögðuð hæð. Sögu-
sagnir höfðu lengi hermt að þar
væri grafhýsi fornra keisara en
ekki verið staðfest fyrr. Ekki hef-
ur nema brot af svæðinu verið
graf ið upp og ekki ennþá verið
hreyft við grafhýsinu sjálfu, en
talið er að þarna séu um 8.000
leirstyttur. Skoðuð voru tvö hús;
í öðru voru ellefu gryfjur, hver
um sig um 200 metrar að lengd
og allar fullar af leirstyttum, her-
mennirnir 160-190 sm á hæð og
hrossin stæðileg eftir því. Minnti
þetta á hermenn í skotgröfum og
svo voru stytturnar lifandi, að
manni fannst næstum eins og þær
myndu þramma upp úr gröfunum
við minnstu bendingu. I hinu hús-
inu voru leifar stórhýsis úr leir
sem enn er verið að grafa upp.
Talið er að Quin keisari hafi ætlað
sér þetta til stuðnings hið neðra
þegar þangað kæmi og svo vænt-
anlega að sýna eftirkomendum
sínum hvert veldi sitt hefði verið.
Lótuslaug hjákonunnar
Annar sögufrægur staður var
skoðaður, heitu laugarnar í Huaq-
ing, gerðar á árunum 712-756 af
Xuanzong keisara af Tang-ætt,
önnur kölluð lótuslaugin, gerð
handa eftirlætis hjákonu keisarans,
hin stærri handa honum sjálfum.
Staðurinn á sér hins vegar miklu
lengri sögu sem baðstaður höfð-
inga og er líka frægur fyrir að þar
var Chiang Kaishek, leiðtogi þjóð-
ernissinna í Kína, handtekinn árið
1936 af undirmanni sínum sem vildi
samvinnu við kommúnista. Hann
var þó látinn laus að boði Stalíns,
eim-æðisherra í Sovétríkjunum.
Jafnframt var það í Shaanxi-héraði
sem Mao Tse Tung og félagar hans
undirbjuggu lokasóknina gegn
þjóðernissinnum.