Morgunblaðið - 20.12.1995, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1995 33
AÐSENDAR GREINAR
Meira en
milljón gefins!
LANGAR þig að
vita hvernig þú getur
gefið (barna)barninu
þínu meira en milljón
án þess að það kosti
þig eyri? Ef svo er
skaltu lesa áfram.
Undanfarna mánuði
hef ég verið svo lánsöm
að eiga þess kost að
kynna mér aðferðir í
móðurmálskennslu í
Bandaríkjunum. Þar
hafa nýlegar rann-
sóknir leitt í ljós að
gildi þess að lesa fyrir
ung börn er enn meira
en áður var talið.
Ef lesið er .fyrir
börn á hverju kvöldi frá því að þau
eru nógu gömul til að skoða mynd-
ir þar til skólaaldri er náð jafnast
það á við að minnsta kosti þúsund
kennslustundir í móðurmáli. Barn,
sem farið hefur á mis við þessa
reynslu, þarf því að fá þúsund
aukatíma til að standa jafnfætis
„bókvönum“ bekkjarsystkinum.
Ekki er óalgengt að greiddar séu
þúsund krónur fyrir aukatíma. Það
mundi því kosta heila milljón að
reyna að bæta upp lestrarleysið.
Hvað ætli barnið yrði mörg ár að
fara í alla þá aukatíma þótt kennt
væri flesta virka daga ársins? Og
hversu mikið lesefni skyldi fara
forgörðum meðan þessari færni
væri náð?
Þegar lesið er fyrir ung börn
býr það þau ekki aðeins undir lestr-
arnám heldur öðlast þau orðaforða
og tilfinningu fyrir byggingu rit-
smíða, þau læra um gerð setninga,
málfræði og stíl: Þau læra „bók-
mál“.
Það sem síast inn í þau alger-
lega fyrirhafnarlaust á fyrstu árum
ævinnar er hægara sagt en gert
að bæta þeim upp á unglingsárum.
Þegar þau koma í framhaldsskóla
og geta mörg hver hvorki tjáð sig
munnlega né skriflega er of seint
að bjóða þeim að lesa fyrir þau
Litlu, gulu hænuna.
Ekki alls fyrir löngu
hlustaði ég á segul-
bandsupptöku þar sem
ólæsri fimm ára gam-
alli stúlku var fengin
myndabók án nokkurs
texta og hún beðin að
„lesa“ fyrir dúkkuna
sína. Fyrir þetta barn
hafði verið lesið á
hveiju kvöldi nánast
frá fæðingu. Það
gleddi mig ósegjan-
lega ef nemendur mín-
ir í menntaskóla hefðu
jafnnæma tilfinningu
fyrir ritmáli og stíl og
þessi fimm ára gamla
telpa.
Henni datt greinilega ekki ann-
að í hug en að segja brúðunni sinni
söguna á því bókmáli sem hún var
Lesið fyrir börnin ykkar,
segir Ragnheiður
Briem, og byggið upp
fyrir skólagöngu.
sjálf vön að heyra og byijaði á
hefðbundnu „Einu sinni var ...“
Hún notaði orðaröð og orðaforða
sem sjaldan heyrist í talmáli, síst
í máli ungra barna: Þau sáu kast-
ala í fjarska. Og þau fóru inn til
að sjá hvað væri handan við kast-
aladyrnar. Hún byggði upp stíg-
andi og gætti þess að hafa rúsín-
una alltaf á sínum stað í pylsuend-
anum: Þar fundu þau bak við stig-
ann . . . dreka. Þar lá í leyni
. . . dreki.
Eg held að flestir íslendingar
trúi því staðfastlega að þeir leggi
meiri rækt við móðurmálið en flest-
ar aðrar þjóðir. Þó er það stað-
reynd að Bandaríkjamenn eyða
mörgum sinnum meira púðri í
móðurmálskennslu en við gerum.
Við erum orðlaus af hrifningu
yfir því hvað börnin okkar læra
mikið í ensku af öllu sjónvarpsgláp-
inu en gleymum því að þetta ger-
ist á kostnað móðurmálsins nema
þar hafi þegar á unga aldri mynd-
ast traustur grunnur.
Bróðir minn, sem hefur verið
búsettur erlendis meira en tuttugu
ár, notar Vífilsstaðavagninn að
staðaldri í árlegum heimsóknum
til landsins og hefur gott tækifæri
til að hlýða á tal æskufólks í
Garðabæ í skólabílnum. Hann
hafði orð á því við mig að sér fynd-
ist málfar unglinga hafa breyst
mikið með árunum. Nú töluðu þeir
mest í setningarbrotum og upp-
hrópunum.
Sömu sögu hef ég að segja af
mörgum nemendum mínum. Þeir
byija á setningum og bíða svo eft-
ir að kennarinn botni þær fyrir þá.
Ef ég átta mig ekki nógu vel á
því hvað þeir eru að reyna að segja
og bið um framhald er svarið oftar
en ekki: „Æ, þetta skiptir ekki
máli.“ Þeir treysta sér hreinlega
ekki til að tjá hugsanir sínar í orð-
um.
Skólakerfið er lengi að taka við
sér og ef til vill álíta ráðamenn
að við kennarar förum með iíeipur
þegar við látum í ljós áhyggjur
okkar vegna ískyggilegrar þróunar
í málfari ungmenna. En við þurfum
ekki alltaf að bíða eftir því að
„kerfið" komi til skjalanna.
Eins og allir vita byggist skóla-
nám að miklu leyti á lestri, ritun
og munnlegri tjáningu. Þeir sem
vilja auka líkurnar á velgengni
barna sinna á menntabrautinni síð-
ar meir ættu sem oftast að taka
þau á hné sér og lesa, lesa, lesa.
Þannig gefa þeir börnunum ekki
einungis ómetanlegt veganesti tal-
ið í krónum heldur eiga með þeim
ánægjustundir sem að öllum líkind-
um verða dýrmætar perlur í endur-
minningum þeirra til æviloka.
Aðalheimild: Victoria Purceil-Gates: Three
Levels of Understanding about Written
Language Acquired by Young Children Prior
to Formal Instruction.
Höfundur er gistifræðimaður við
Harvardháskóla.
Ragnheiður
Briem
Enn um
neyðarnúmer
NU ERU bráðum
liðin 10 ár frá því að
ég lagði fram í borgar-
ráði tillögu um sam-
ræmt neyðarnúmer í
Reykjavík, en það var
22. júlí 1986. Megintil-
gangurinn var að al-
menningi yrði veittur
aðgangur að slökkvi-
liði, almannavörnum,
lögreglu og sjúkrabif-
reið með einu síma-
númeri. Með þessu átti
að auka öryggi borgar-
anna og bæta neyðar-
þjónustu í borginni.
Síðan hafa margar ár
Katrín Fjeldsted
sem þarf að ná í lög-
reglu eða slökkvilið.
Á milli þessara aðila
þurfa að vera glögg
skil, enda starfssvið,
ábyrgð og bakgrunnur
gjörólíkur. Lögregla og
slökkviliðið þurfa að
vera í broddi fylkingar
í neyðarþjónustu við
almenning, þegar um
slys, líkamsárás eða
eldsvoða er að ræða.
Þar má ekki hafa ófag-
lærða milliliði eins og
nú virðist standa til.
Það er óviðunandi þeg-
ar fela á fólki án
runnið til sjávar. Lög voru sett á
Alþingi í febrúar á þessu ári og á
neyðarnúmerið 112 að gilda frá
áramótum, en það er sameiginlegt
EES númer.
Hagsmunir almennings
Grundvöllur að góðri samræmdri
neyðarsímsvörun er að sjálfsögðu
að fagmennska sé höfð í fyrirrúmi
og að öllu, sem lýtur að öryggi
borgaranna, sé stjórnað af opinber-
um aðilum, þannig að hagsmunir
almennings séu eina leiðarljósið. í
lögum um samræmda neyðarsím-
svörun nr. 25/1995, 3. grein, segir,
að dómsmálalráðherra sé heimilt
að semja við opinberar stofnanir,
sveitarfélög og einkaaðila um fyrir-
komulag, íjármögnun og þátttöku
í slíkum rekstri.
reynslu, og með nokkurra vikna
námsskeið að baki, umsjón með
neyðarkerfinu í stað þaulreyndra
Lögregla og slökkvilið
þurfa að vera í broddi
fylkingar í neyðar-
þjónustu við almenn-
ing. Katrín Fjeldsted
skorar á ríkisstjórn
að endurskoða það
fyrirkomulag, sem
nú er í farvatninu.
Deilur einkaaðila
Að undanförnu hafa innbyrðis
deilur milli einkaaðila sett mark
sitt á umræður um neyðarnúmer,
og sætir það furðu ef opinberir
aðilar hafa í raun framselt öryggi
almennings til hagsmunaaðila.
Sjálfri finnst mér starfsemi öryggis-
fyrirtækja og Slysavarnafélags ís-
lands afar mikilvæg I okkar þjóðfé-
lagi, en verkefni þeirra eru að mínu
viti gjörólík því, sem neyðarnúmer
á að þjóna.
Eg sé ekki nauðsyn á slíku sam-
krulli, hvað þá að öryggisfyrirtækin
eða slysavarnafélagið, með fullri
yirðingu fyrir þeim, eigi að stjórna
neyðarsímsvörun fyrir fólk í neyð.
fagmanna í slökkviliði og lögreglu,
sem nú sinna þessu verkefni; þá
versnar þjónustan og öryggi borg-
aranna er stefnt í hættu.
Áskorun til stjórnvalda
Aðild einkaaðila er mér þó alls
eki þyrnir í augum, en þeir eiga
að vera í algjöru aukahlutverki en
ekki aðalleikarar. Ég skora því á
ríkisstjórn og borgaryfirvöld að
endurskoða’það fyrirkomulag, sem
nú er í farvatninu. Neyðarvaktin
verði í viðbyggingu við Slökkvistöð-
ina, en alfarið á ábyrgð slökkviliðs
og lögreglu.
Höfundur er læknir.
V Nýkomin: ^
Skinnefni
Vatteruð spariefni
Rósótt flúnel
Stór tölusending
Ný fatamerki
Dragtaefni
Samkvæmisefni
Fínt flauel o.fl., o.fl.
Qvirka
•:Aí MÖRKINNI 3
*.ý (VIÐ SUÐURLANDSBRAUT)
Jólagjöf golfarans
Hálfsett með poka
Heilsett
Heilsett Graphite
Golfpokar í úrvali
Púttarar í úrvali
Golfkerrur
Golfskór
Regngallar í úrvali
frá kr. 12.850
frá kr. 26.620
frá kr. 39.870
frá kr. 3.422
frá kr. 1.680
frá kr. 5.630
frá kr. 3.480
frá kr. 13.865
Ýmsar aðrar gjafavörur í úrvali.
Ath. 10% afsl. af öllum vörum i
desember, einnig af póstkröfum.
GOLFVÖRUR SF.
lyngásl 10, GarOabæ, síml 5651044.
Líf ocr list
fjölbreytileg
Ustaverk
myndir - keramik
Opið kl. 12-18 virka daga, sími 567 3577, Stangarhyl 7.
ATHUGIÐ! Tvöfóld flýtifyming
efkeypt er fyrir áramót
Ingvar
Helgason hf.
Sævarhöfða 2
vcladcild sími 525 8070
ATHAFNAMENN!
Notaðar vinnuvélar og tæki á sérkjörum
frain til áramóta