Morgunblaðið - 27.02.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 27. FEBRÚAR 1996 33
AÐSENDAR GREINAR
Kransæðastífla
Skjót viðbrögð eru rétt viðbrögð
TILGANGURINN með þessari
grein er að kynna í stuttu máli orsak-
ir, einkenni, sjúkdómsgang og með-
ferð kransæðastíflu í von um að
þessi skrif geti orðið tíl þess að að
menn bregðist skjótt og rétt við
þessum alvarlega sjúkdómi.
Kransæðasjúkdómar eru algeng-
asta dánarorsök íslendinga og verða
hérumbil þriðja hvetjum íslendingi
að aldurtila. Tíðni þessa sjúkdóms
fór hratt vaxandi fram eftir þessari
öld um allan hinn vestræna heim
líkt og um farsótt væri að ræða en
á síðustu 15 árum hefur tilfellum
fækkað verulega í ýmsum Vestur-
Evrópulöndum, þar á meðal hér á
landi. Ef litið er á fjölda kransæða-
dauðsfalla hjá íslendingum yngri en
75 ára á tímabilinu frá 1981 til
1991 kemur í ljós að þeim hefur
fækkað um 45%. Þessi fækkun
dauðsfalla er væntanlega árangur
bættrar meðferðar og aukinna for-
varna hér á landi.
Þótt ekki sé þekkt nein ein orsök
kransæðasjúkdóma hefur þekking
manna á eðli sjúkdómsins og gangi
aukist mjög á síðustu árum. I fjölda-
rannsóknum s.s. Framingham rann-
sókninni í Bandaríkjunum og
Monica rannsókninni í Evrópu hefur
ijölda manns verið fylgt eftir árum
saman og fengist mjög mikilvægar
niðurstöður varðandi áhættuþætti
sjúkdómsins og á þeim hefur síðan
verið byggt mikilvægt forvarnar-
starf.
ísland hefur átt mikilvægan þátt
í Monica rannsókninni með starfi
Hjartaverndar og hér á landi komið
glögglega í ljós að há blóðfita og

reykingar eru alvarleg-
ustu áhættuþættirnir.
Sjúkdómsgangur
Þegar kransæð lok-
ast deyja hjartavöðva-
frumur sem æðin
nærði, drep eða sár
myndast í hjartavöðv-
anum og það breytist
síðan í örvef. Afleiðing-
ar kransæðastíflu fara
mikið eftir því hversu
stórt drepið verður i
hjartavöðvanum. Þegar
stór æð lokast er al-
gengt að 10-40% af
hjartavöðvanum skaðist. Við það
minnkar dælukraftur hjartans, það
dælir ekki nægu blóði til vefja líkam-
ans og þrek og áreynsluþol minnka.
Þegar drep myndast í hjartavöðv-
anum verður hann mjög
ertur og mikil hætta á
hjartsláttartruflunum sem
geta verið lífshættulegar
og valdið hjartastoppi.
Þetta gerist yfirleitt á
fyrstu mínútunum eftir
kransæðastíflu og oftast
er hægt að stöðva þessar
hjartsláttartruflanir með lyfjum
og/eða rafstuði ef næst til þeirra í
tæka tíð.
Einkenni kransæðastíflu
Aðaleinkenni kransæðastíflu er
brjóstverkur. Þessi bijóstverkur
liggur oftast fyrir miðju brjósti eða
þvert yfir bijóstið en getur einnig
legið milii herðablaða eða efst í kvið.
Hann leiðir oft út í handleggi, annan
Guðmundur
Oddsson
eða báða, og þá oftar
þann vinstri. Einnig
getur verkinn leitt upp
í háls eða aftur í bak.
Oftast er verkurinn
nokkuð dreifður en
sjaldnast stingverkur
og hann breytist yfir-
leitt ekki við djúpa inn-
öndun.
Þessum verk fylgir
oftast mikil almenn
vanlíðan, magnleysi og
kaldur sviti. Einnig fylg-
ir oft ógleði og yfírliðs-
tilfínning. í sumum til-
fellum eru einkenni þó
mun vægari, aðeins
seyðingsverkur eða sviði
fyrir bijósti, oftast samfara almennri
vanlíðan. Þá getur kransæðastífla
verið einkennalaus, sérstaklega hjá
sykursjúkum og öldruðum.
Margir sjúklingar sem fá krans-
æðastíflu hafa áður haft
einkenni um kransæða-
þrengsli. Slík einkenni kall-
ast hjartakveisa og er stað-
setning verkjanna svipuð
og að ofan greinir en miklu
vægari. Hjartakveisa kem-
ur oftast við áreynslu eða
geðshræringu og spennu
og hverfur í hvíld eða við nítróglycer-
ín tungurótartöflur hjá þeim sjúkling-
um sem nota þær.
Meðferð
Meðferð við bráða kransæðastíflu
hefur tekið miklum framförum á síð-
ustu tveimur áratugum og dánar-
tíðni á spítölum lækkað verulega.
Meðferðin í dag beinist aðallega að
tvennu:
Mikilvægt er að bregð-
ast skjótt við, segir
Guðmundur Oddsson,
ef grunur leikur á um
bráða kransæðastíflu.
1. Að meðhöndla hjartsláttar-
truflanir og koma þannig í veg fyrir
skyndidauða. Mest hætta er á alvar-
legum hjartsláttartruflunum og
skyndidauða fyrstu klukkustundim-
ar og því mikilvægt að koma sjúkl-
ingnum sem fyrst á sjúkrahús þar
sem hægt er að fylgjast náið með
hjartslætti og meðhöndla hjartslátt-
aróreglu samstundis.
2. Að minnka hjartadrepið með
lyfjurn. Þegar kransæð lokast deyja
hjartavöðvafrumurnar ekki strax
heldur gerist það á nokkrum klukku-
stundum. I dag eru til lyf sem leysa
upp blóðsega sem myndast inni í
æðinni og iokar henni. Þessi lyf,
streptókínasi og TPA, eyða fíbríni
en það er storkuefni sem bindur sam-
an blóðflögur og myndar blóðsega.
Þessi lyf hafa þó einungis áhrif á
blóðsegann í nokkrar klukkustundir
og verka best ef þau eru gefin innan
fjögurra klukkustunda frá þvi ein-
kenni byija. Þessi lyf trufla blóð-
storknun í líkamanum og geta valdið
blæðingum og því er nauðsynlegt að
fylgjast mjög náið með sjúklingnum
fyrstu klukkustundirnar eftir lyfja-
gjöf. Erlendar rannsóknir hafa sýnt
að unnt er að leysa upp blóðsega í
50-80% tilfella ef lyfið er gefið nógu
snemma. Fullyrða má að þessi með-
ferð hafi gjörbreytt horfum til hins
betra, sérstaklega þegar stór æð lok-
ast. I sumum tilfellum kemur með-
ferðin í veg fyrir drep í hjartavöðva
en minnkar það í öðrum.
Kransæðaaðgerðir hafa einnig
verið gerðar við bráða kransæða-
stíflu til að minnka drep í hjarta-
vöðva en árangur er umdeildur þó
þær hafi sannað ágæti sitt við að
bæta líðan og lengja líf sjúklinga
með kransæðaþrengsli.
Æðavíkkanir eða æðablástur hef-
ur einnig verið notað við bráða
kransæðastíflu með ágætum árangri
í völdum tilfellum. Aðeins er byijað
að nota þessa aðferð hér á landi við
bráða kransæðastíflu og líklegt að
notkun hennar fari í vöxt.
Viðbrögð við bráðri
kransæðastíflu
Mikilvægt er að bregðast skjótt
við ef grunur leikur á að um bráða
kransæðastíflu sé að ræða. Menn
skyldu alltaf láta sér detta í hug
kransæðastíflu ef um er að ræða
verk fyrir miðju brjósti sem ekki
hverfur eftir 10-15 mínútna hvíld
eða nítróglycerín. Við þessar að-
stæður er rétt að hafa tafarlaust
samband við lækni, annaðhvort
heimilislækni, sérfræðing sem hefur
stundað sjúkling, vaktlækni eða
sjúkravakt á spítala. Ef einkenni eru
mjög svæsin á að hringja strax í
neyðarnúmerið 112 sem gefur sam-
band við neyðarþjónustu á viðköm-
andi stað. í Reykjavík og nágrenni
er rekinn neyðarbíll mannaður lækni
og sérþjálfuðum sjúkraflutnings-
mönnum. Þessi þjónusta er mjög
mikilvægur hlekkur í bráðaþjónustu
á Reykjavíkursvæðinu, ekki síst við
meðferð bráðrar kransæðastíflu þar
sem meðferðin getur hafist strax í
heimahúsi. Rannsóknir hér og er-
lendis hafa leitt í ljós að meðferðar-
töfin liggur fyrst og fremst hjá sjúkl-
ingnum. Á Reykjavíkursvæðinu líður
að meðaltali 1,15 klst. frá því ein-
kenni byija þar til kallað er í lækni
en það tekur neyðarbílinn einungis
5 mínútur að meðaltali að komast á
staðinn.
Höfundur er yfirlæknir á þjarta-
deild Sjúkrahúss Reykjavíkur.
ÍSLANDSSAGAN er full af sorg-
legum dæmum um það hvernig
æðstu dómstólar þjóðarinnar hafa
ákært og dæmt saklaust fólk til
þyngstu refsingar. Almenningsálit
þesarar fámennu þjóðar hefur ekki
síður verið ranglátt og miskunnar-
laust. Stundum hefur verið með ólík-
indum af hve mikilli áfergju þjóðar-
sálin hefur kjamsað á rógburði og
framið hvert mannorðsmorðið á
fætur öðru án þess að hirða nokk-
urn hlut um réttinn til sakleysis uns
sekt er sönnuð.
Því miður eru þessi dæmi fráleitt
öll frá því á fyrri öldum. Um þessar
mundir er rykið dustað af gömlum
sakamálum sem ástæða þykir til
þess að taka til endurskoðunar. í
þeim var m.a. saklausum fjórmenn-
ingum haldið í gæsluvarðhaldi, yfír-
heyrslu og gíslingu mánuðum saman
áður en þeim var sleppt og beðist
afsökunar á mistökunum. Ejóðin
hafði þá hins vegar löngu áður dæmt
þá seka — og fyrirverður sig enn
fyrir. Svipuð dæmi eru til úr við-
skiptasögunni þegar nánast má segja
að þjóðarsálin hafí knúið framsækinn
fyrirtækjarekstur í þrot með ósannan
rógburð einan að vopni. í þessum
tilfellum hafa fjölmiðlarnir leikið
stórt hlutverk og sjaldnast sést fyrir
í umfjöllunum sínum.
„Olyginn sagði
mér...“ var gjarnan
upphafið að gróusög-
unum sem í gegnum
tíðina hafa gengið á
milli manna og oftar
en ekki orðið grunnur
að alþýðudómum sem
enginn getur hnekkt. Á
síðustu árum hafa
ákveðnir fjölmiðlar æ
oftar fallið í þann pytt
að stela glæpnum frá
einstaklingunum sem
látið hafa sögurnar
ganga. Sumir fjölmiðl-
anna virðast reyndar
sérstaklega stofnaðir
til þess að hagnast á
slúðri og æsifréttum og aðrir virð-
ast ætla að byggja langþráða endur-
reisn sína á svipuðum vinnubrögð-
um. Með vísan í „ónafngreindar
heimildir“ láta þeir svæsnustu
kjaftasögur flakka án nokkurs sjá-
anlegs tilgangs annars en að selja
sig í fleiri eintökum. Stærri og oft-
ast ábyrgari fjölmiðlar láta það síð-
an á stundum eftir sér að vitna í
smekkleysuna og afleiðingarnar
hafa í sumum tilfellum orðið skelfi-
legar. Öllum er ljóst að óvönduð
fréttamennska hefur margsinnis
haft veruleg áhrif á almenningsálit-
ið og um leið ráðamenn
þjóðarinnar. Sömuleiðis
er óhjákvæmilegt að
viðurk.enna að darrað-
ardans ijölmiðlanna
hefur að sjálfsögðu
stundum haft áhrif á
þá sem unnið hafa að
rannsóknum ýmissa
mála, og um leið einnig
á þá sem kveðið hafa
upp dóma.
Um þessar mundir
eru gróusögur um hr.
Ólaf Skúlason biskup
allsráðandi í sumum
íjölmiðlanna. Þeim
virðist fátt heilagt í
umfjöllun sinni ogjafn-
vel þótt hin meintu atvik séu ára-
tuga gömul virðist enginn velta því
fyrir sér af hverju þau eru skyndi-
lega dregin fram í dagsljósið nú.
Engin ákæra hefur nokkru sinni
verið lögð fram í þessum málum og
enginn dómur nokkur sinni verið
felldur. Einhliða framburður einnar
nafngreindrar konu er hið eina sem
tönn á festir í öllu því moldviðri sem
þyrlað hefur verið upp að undan-
förnu. Til þessa hefur allt annað
verið falið á bak við nafnlausar
konur og ótilgreinda atburði sem
þó virðist ætla að duga mörgum til
Engin ákæra hefur
nakkru sinni verið
lögð fram í þessum
málum, segir Eysteinn
Helgason, og enginn
dómur nokkru sinni
verið felldur.
þess að úrskurða um afdráttarlausa
sekt. Það hillir undir enn eina aftök-
una án dóms og laga og í þetta
skiptið er ekki einu sinni hirt um
að fórnarlambið verði ákært. Um-
burðarlyndi og réttlæti kristinna
manna er stundum einkennilegt.
Innbyrðis kærleikur kirkjunnar
manna hefur reyndar einnig verið í
sviðsljósinu síðustu vikurnar. Það
yrði afar óheppilegt ef gróusögurnar
sem nú eru komnar á flot ættu eft-
ir að hafa áhrif á lyktir þeirra harð-
vítugu átaka sem nú eru í algleym-
ini innan þjóðkirkjunnar. Andvara-
leysi fjölmiðlanna gagnvart slíkri
hættu veldur ekki síður vonbrigðum.
Fagleg hæfni þeirra, siðareglur og
almenn virðing fyrir valdi sínu og
áhrifum, virðist enn einu sinni hafa
vikið fyrir stundarhagsmunum
markaðshyggjunnar. Út um allt er
nú vitnað í „ónafngreindar heimild-
ir“ og „ólyginn" hefur sagt fjölmiðl-
unum frá hinu og þessu úr löngu
liðnum tíma sem sjálfsagt þykir að
miðla til þjóðarinnar til þess að
halda henni við efnið.
Almenningi í landinu er nóg boð-
ið. Hann er hneykslaður á því hvern-
ig átök innan kirkjunnar hafa þró-
ast og hann undrast það persónuníð
sem nú er í algleymingi og á sér
fáar ef nokkrar hliðstæður hér á
landi - og er þá langt til jafnað.
Hann er hneykslaður á því hvernig
fjölmiðlar kjamsa á gróusögum og
hirða ekkert um þá staðreynd að
engin ákæra hefur verið gefin út á
hendur biskupi og að réttur manna
er að teljast saklaus þar til sekt
hefur verið sönnuð. Saga okkar er
vörðuð afdrifaríkum mistökum við
aðstæður eins og nú hafa skapast,
og enn eitt stórslysið virðist í upp-
sigiingu.
Ég er sannfærður um að hér er
á ferðinni enn eitt mál sem koma
mun i ljós að verið hafi stormur í
vatnsglasi. Og hún er áleitin spurn-
ingin um hvar við munum standa
þegar vindinn hefur lægt. Hvaða
mannorðsmorð hafa þá verið framin
og hvaða fólki hefur verið fómað á
altari þeirra nornaveiða sem nú eru
stundaðar? Ég veit að ég mæli fyrir
munn þeirra íjölmörgu sem þekkja
til verka og eiginleika hr. Ólafs
Skúlasonar biskups þegar ég lysi
yfir fyllsta trausti á bæði persónu-
lega og faglega hæfni hans til þess
að sinna því vandasama starfi sem
þjóðin hefur falið honum. Vonandi
er að honum veitist eðlilegur vinnu-
friður til þess að leysa þau erfiðu
mál sem biða kirkjunnar eftir það
sem á undan er gengið.
Höfundur er framkvæmdastjóri í
Rcyjavík.
„Samkvæmt ónafn-
greindum heimildum ..
Eysteinn
Helgason
Áttu vélsleða en vantar ferðafélaga
til að fara í vélsleðaferð?
Laugardaginn 2. mars standa Landssamband
íslenskra vélsleðamanna og Pólarisklúbburinn
fyrir fjölskyldudegi á Nesjavöllum.
Dagskrá:
1. Farið verður frá Litlu kaffistofunni kl. 12.00
og ekið um Mosfellsheiði að Nesjavöllum.
Lögð er áhersla á að ferðimar séu fyrir alla
vélsleðamenn, bæði vana og óvana.
Reykjavík
M. vcxuui icuiu ki. it.uu i vcihieudiexu uiu
Hengilssvæðið undir leiðsögn reyndra vélsleðamanna.
3. Ferðinni lýkur við Litlu kaffistofununa kl. 18.00
fyrir þá sem ekki gista í Nesbúð.
4. Fyrir þá sem vilja er hægt að fá kvöldverðog gistingu
í Nesbúð fyrir kr. 3.200. Pantanir í síma 567-3131.
5. Skipulögð heimferð verður frá Nesjavöllum á sunnudag.
í