Morgunblaðið - 19.03.1996, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJURDAGUR 19. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. MARZ 1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ISLENSKURIÐN-
AÐUR í SÓKN
INNLENDUR iðnaður var í mikilli sókn á síðasta ári. Verð-
mæti útfluttra iðnaðarvara jókst um tæpa fjóra milljarða
sem samsvarar um 19% aukningu. Útflutningur stóriðju jókst
að verðmæti um 14,7% eða um tvo milljarða en útflutningur í
öðrum iðnaði um 26,4% að verðmæti, sem einnig samsvarar um
tveimur milljörðum.
Sá munur er þó á að verðmætaaukning stóriðjunnar stafar
af verðhækkunum á afurðum en verðmætaaukningu á öðrum
sviðum iðnaðar má rekja til magnaukningar.
í erindi Haralds Sumarliðasonar, formanns Samtaka iðnaðar-
ins, á Iðnþingi í síðustu viku, kemur fram að hlutdeild iðnaðar-
vara af heildarútflutningi jókst ásíðasta ári úr 18,6% í 21,4%.
Eftir nokkur erfið ár tókst iðnaðinum að snúa taprekstri í
hagnað árið 1994. Veltuaukningin það ár í almennum iðnaði
nam 7,8% og verðmætaaukning í útflutningi hjá jafnt stjóriðju
sem öðrum iðnaði nam 27%. Það er mikið gleðiefni að á síðasta
ári skuli hagur iðnaðarins enn hafa batnað.
í ályktun Iðnþings segir að „skynsamleg hagstjórn og stöð-
ugt rekstrarumhverfi" séu forsenda þess að hægt sé að við-
halda góðum árangri síðustu ára. Forystumenn iðnaðarins benda
hins vegar einnig réttilega á að upptaka veiðileyfagjalds sé
nauðsynleg, ekki bara af réttlætissjónarmiðum heldur einnig til
að jafna skilyrði milli atvinnugreina.
„Til að tryggja hámarksafrakstur í þjóðarbúskapnum og sem
hagkvæmasta nýtingu framleiðsluþátta þurfa allar atvinnugrein-
ar að sitja við sama borð. Það skekkir samkeppnisstöðuna ef
ein atvinnugrein fær gefins mikilvæg aðföng," sagði Haraldur
Sumarliðason og benti jafnframt á að veiðileyfagjald gæti haft
sveiflujafnandi áhrif á atvinnulífið.
Iðnaðurinn er einn mikilvægasti vaxtarbroddur íslensks at-
vinnulífs. Líkt og formaður Samtaka iðnaðarins benti á í ræðu
sinni á Iðnþingi má gera ráð fyrir því að 17 þúsund manns
muni bætast við á vinnumarkaði á næsta áratug. Eigi að tak-
ast að draga úr atvinnuleysi á sama tíma og vinnufæru fólki
fjölgar þetta mikið er mikilvægt að sú jákvæða þróun sem átt
hefur sér stað í iðnaði, en einnig greinum á borð við ferðaþjón-
ustu, á síðustu árum, haldi áfram.
LEGGJUM EKKIBLÓM-
LEG BÝLI í EYÐI
EKKERT nýtt hefur komið fram í deilumálum um lagningu
Borgarfjarðarbrautar, sem réttlætt gæti, að horfið yrði
frá þeirri niðurstöðu, sem náðist fyrr í mánuðinum milli þing-
manna Vesturlands og Vegagerðarinnar. Þessi niðurstaða fól
það í sér að byggð yrði ný brú yfir Flóku og gamli vegurinn,
efri leiðin, yrði endurnýjaður og gert við þá staði sem taldir
eru varasamir, það er við Flóku og Rudda.
Hér er um ásættanlega lausn að ræða fyrir alla málsaðila
og bráðnauðsynleg ábúendum Stóra-Kropps, og Ásgarðs, því
breytt vegarstæði, með tilfærslu, sem hefði það í för með sér
að vegurinn lægi um túngarða býlanna, væri umhverfisslys, sem
auðveldlega má forðast.
Sturla Böðvarsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins á Vestur-
Iandi, sagði réttilega hér í Morgunblaðinu í fyrradag, að skyn-
samlegasti kosturinn í þröngri fjárhagsstöðu, væri sá að byggja
nýja brú yfir Flóku og endurbyggja gömlu leiðina. Undir þessi
orð Sturlu tók Gísli S. Einarsson, þingmaður Alþýðuflokks á
Vesturlandi.
Það er engin brýn þörf á að leggja nýjan þjóðveg um þetta
svæði, eins og bent var á í forystugrein Morgunblaðsins þann
21. október sl.
Hjónin á Stóra-Kroppi, sem keyptu býlið fyrir nokkrum árum,
hafa byggt þar upp myndarlegan búskap og kostað til miklum
fjármunum. Þau mistök mega ekki eiga sér stað, að stjórnvöld
komi nú í bakið á þeim og kippi grundvellinum undan bú-
rekstri þeirra. Þau hófu uppbyggingu sína, sem er hvergi lokið,
á forsendum, sem þau töldu varanlegar og því geta stjórnvöld
ekki kippt fótunum undan þeim fjárfestingum sem þau hafa
ráðist í, einhliða og án nokkurs tillits til hagsmuna þeirra.
Gunnar Bjarnason, oddviti Reykholtshrepps, bendir á hér í
Morgunblaðinu sl. laugardag, að ef vegarstæðið yrði fært neð-
ar, yrði að taka tvær jarðir eignarnámi þar sem veruleg uppbygg-
ing í landbúnaði hefði átt sér stað á liðnum árum. Slíka leið
ætti ekki að fara þegar annar mjög viðunandi kostur væri í boði.
Orðrétt sagði Gunnar: „Ég get bara ekki tekið þátt í því að
jarðir hérna verði lagðar í eyði ef hægt er að komast hjá því á
mjög viðunandi hátt.“ Undir þau orð Gunnars tekur Morgunblað-
ið og beinir því til stjórnvalda að þau forði því, að blómleg býli
í Borgarfirði verði lögð í eyði. Auk þess lengdist leiðin í Flókad-
al með nýrri vegarlagningu og af því yrði óhagræði fyrir sveitina.
Starfsfólk lýtalækningadeildar Landspítala er þreytt á langvinnum hrakningum
L
andlæknisembættinu hefur
borist bréf frá Ólafi Ein-
arssyni, sérfræðingi á
lýtalækningadeild Land-
spítalans, þar sem vakin er athygli
á „óviðunandi aðstæðum“ til þess
að sinna sjúklingum með brunasár
á spítalanum. Vísað er til nýlegrar
innlagnar fjögurra ungmenna sem
brenndust illa í slysi á Vatnsenda-
hæð og síðar segir: „Hér er fyrst
og fremst átt við hreinlætisaðstæð-
ur, aðstöðu til einangrunar og ekki
síður“ daglega umhirðu sjúklinga
með stór yfirborðssár.
í bréfinu er ennfremur vísað til
þriggja umsagna sýkingavarna-
nefndar spítalans frá 28. ágúst
1991, 19. mars 1992 og 1. mars
1996 um aðstöðu fyrir brunasjúk-
linga. Einnig er fjallað um áhrif
sparnaðar á sýkingavarnir á spíta-
lanum og þar segir: „Sýkingavarna-
nefnd hefur áður bent á skort á
einangrunaraðstöðu á Landspítal-
anum ... Enn eru vahdamál með
einangrun sjúklinga, einkum á
barnadeild og gjörgæsludeild (og
hefur sýkingavarnanefnd einnig
vakið athygli á því). Nefndin hefur
frétt að til standi að loka hluta
barnadeildarinnar, hluta gjörgæslu-
deildar og deild 11A í nokkuð lang-
an tíma á næstunni. Með því tap-
ast besta einangrunaraðstaða
sjúkrahússins. Erfitt er að áætla
hvað sparast með þessum lokunum
en hættan eykst á spítalasýkingum
[sem] gætu gert slíkan sparnað að
engu.“
Starfsfólk
að gefast upp
Fyrrverandi yfirlæknir lýtalækn-
ingadeildarinnar, Árni Björhsson,
ritaði grein í Morgunblaðið síðast-
liðinn þriðjudag þar sem vakin er
athygli á því hvernig komið er fyr-
ir brunameðferð á spítalanum. Bréf
Ólafs Einarssonar til landlæknis er
efnislega samhljóða greininni og
jafnframt er falast eftir stuðningi
embættisins við úrbætur á starf-
semi deildarinnar.
í bréfinu segir að lýtalækninga-
deildin hafi „átt í langvinnum eða
skammvinnum hrakningum“ frá
1991 og að endurteknar lokanir
með „tilheyrandi hreppaflutningum
starfsfólks" hafi fælt fólk frá störf-
um við deildina. Um þverbak hafí
síðan keyrt á síðastliðnu ári þegar
starfsfólki hafi verið tilkynnt að
deildin (13A) yrði ekki opnuð eftir
sjö vikna sumarlokun, fyrr en und-
ir áramót.
Deildin hefur ekki verið opnuð
enn og starfsemin rekin á deild 13D
í sjö sjúkrarúmum, í félagi við þvag-
færa- og æðaskurðlækningar án
þess að fjölga starfsfólki. I bréfinu
segir jafnframt að árið 1995 hafi
verið hægt að manna 5,3 stöðugildi
með hjúkrunarfræðingum sem hafí
sérþekkingu í meðferð ______
brunasjúklinga en nú
standi eftir 1,6 stöðugildi.
Hið sama megi segja um
sjúkraliða sem margir séu
mjög liðtækir í fyrr-
greindri meðferð, 4,4 stöðugildi
hafí fengist mönnuð með þeim
hætti í fyrra en nú sé einn eftir sem
reynslu hafi.
„Leitað hefur verið til þess
starfsfólks sem horfið hefur af vett-
vangi nú þegar herðir á, en skiljan-
lega hefur það hafnað því að koma
til starfa, enda búið að snúa sér
. að öðru. Telur það störf sín hafa
verið lítilsvirt á undanförnum árum.
Hættan er nú sú að þeir fáu starfs-
menn sem eftir standa muni þreyt-
ast, gefast upp og hætta. Engin
„Spamaður get-
ur verið dýr“
Lýtalæknar og sýkingavamanefnd telja
aðstæður til lækninga á Landspítalanum
óviðunandi. Helga Kr. Einarsdóttir ræddi
við Rafn Ragnarsson yfirlækni og Lilju
Pálsdóttur aðstoðardeildarstjóra.
Morgunblaðið/Ásdfs
RAFN Ragnarsson, yfirlæknir á lýtalækningadeild Landspítalans,
og Lilja Pálsdóttir aðstoðardeildarstjóri.
heildstæð stefna virðist hafa búið
undir . . . og að ætla [lýtalækninga-
deildinni] að sinna meðferð bruna-
tilfella með nútímalegum hætti við
þær aðstæður sem henni eru nú
búnar, er hneisa,“ segir Ólafur enn-
fremur í bréfi sínu til landlæknis.
Mælirinn fullur
Rafn Ragnarsson, yflrlæknir
lýtalækningadeildarinnar, tók við
starfi sínu í sumar og kom þá að
lokaðri deild. Rafn segir eilítið vill-
andi að tala um lokanir, starfsemin
fari ennþá fram þó að hún hafi
verið flutt fyrir hornið, af deild 13A
inn á deild 13D. Rúmum hafi hins
vegar verið fækkað úr 11 í sjö og
vanir starfsmenn hafi haldið annað.
„Menn hafa sætt sig við skamm-
tímalokanir og reynt að gera það
besta í stöðunni, ekki síst fyrir
harðfylgni og dugnað samvisku-
sams starfsfólks. Hins vegar má
segja að mælirinn sé fullur.
Flestum ætti að vera ljóst að
brunasár eru af völdum slysa sem
ekki gera boð á undan sér. Oft
koma mörg brunatilfelli inn í einu
og í vetur höfum við verið með fleiri
en einn slíkan sjúkling', nánast óslit-
ið. Við höfum yfir sjö plássum að
ráða og frá og með deginum í dag
getum við ekki tekið við
sjúklingum af biðlistum,
reksturinn er á heljar-
þröm. Maður reynir auð-
vitað að vinna eins og
best verður á kosið við
þær aðstæður sem okkur eru skap-
aðar. Að vinna við svo þröngan
kost hefur sett mark sitt á alla sem
að starfseminni koma,“ segir Rafn.
Auk brunameðferðar eru gerðar
aðgerðir vegna húðkrabbameins,
legusára og slysa og á holgóma
börnum á lýtalækningadeild. „Við
höfum ekki getað sýnt fram á að
þessar lokanir kosti þjóðfélagið svo
og svo mikið, eða að okkar sjúkling-
ar deyi á biðlista. Við höfum tvo
daga í viku á skurðstofum, sem er
það lítið að ef eitthvað ber út af
Unnið við
óboðlegar
aðstæður
verðum við að senda sjúklinga heim
án aðgerðar. Oft eru þetta börn
með meðfædda galla eða áverka
eftir slys og mörg koma utan af
landi í fylgd foreldra, sem þurft
hafa að taka sér frí frá vinnu. Þetta
höfum við þurft að gera vikulega,
nánast.
Við höfum ekki aðstöðu til að
sinna þessum börnum sem skyldi
sem sýnir sig best í því að síðastlið-
ið haust stofnuðu foreldrar þeirra
hagsmunasamtök barna með klofna
vör og góm. Þetta er afdráttarlaus
yfirlýsing til stjórnvalda, og okkar,
þess efnis að við sinnum ekki skyld-
um okkar.
Hafa ekki hátt
Hvað legusár varðar erum við
þess ekki megnugir að hugsa um
þau eins og staðan er. Ég er með
í vasanum beiðni um að kíkja á
eina fimm sjúklinga, sem ég get
ekki sinnt, en veit sem er að á
meðan stækka sárin og valda meiri
örkumlum. En þetta er hópur sem
ekki hefur hátt. Þarna er hver í
sínu horni víðs vegar um spítalann
og landsbyggðina, og bíður eftir
upphringingu.“ Rafn segir enn-
fremur að slík aukning hafi orðið
á sortumeinum í húð að einn sjúkl-
ingur liggi að jafnaði inni af þess
völdum.
Rafn er spurður hvort lýtalækn-
ingadeildin sé ein um það að starfa
í skugga niðurskurðar undanfar-
inna ára. „Við erum að sinna fleiri
sjúklingum með færri starfsmönn-
um við þrengri húsakost og við slík-
ar aðstæður aukast líkurnar á stór-
slysi, hvað sýkingar varðar. Það er
erfitt að vinna við slíkar kringum-
stæður og þó að starfsmaðurinn
reyni að veija sig gegn því sýna
rannsóknir og sanna að við þessar
aðstæður verða svokallaðar sjúkra-
hússýkingar til. Brunasjúklingar
eru oftast nær uppsprettan. Það er
til dæmis ekki æskilegt að þeir séu
í nábýli við sjúklinga sem hafa ver-
ið í æðaskurðaðgerðum. Hold þeirra
er bágborið og þeim því hættara
við sýkingu en öðrurn," segir Rafn.
í umsögn sýkingavarnanefndar
frá 28. ágúst 1991 kemur fram:
„Ný brunasár eru ómenguð ... eri
verða iðandi af sýklum á fáum dög-
um. Samkvæmt því ættu bruna-
sjúklingar að vera í varnareinangr-
un en síðan í venjulegri einangr-
un. “ Helstu sýklar sem berast í
brunasár eru staphyló- og streptó-
kokkar, sem valdið geta faröldrum.
„Ekki er óalgengt að á brunadeild-
um komi upp vandamál vegna fjöl-
ónæmra baktería . . . sem berast
bæði með loft- og snertismiti."
Óæskilegt návígi
Rafn segir að eigi aðstæður að
teljast viðunandi verði deildin að
hafa eitt einangrunarherbergi og
eitt einbýli. Auk þess er á gjör-
gæsludeildinni herbergi fyrir
brunasjúklinga. „í dag höfum við
einungis eitt herbergi á gjörgæslu-
deild og annað á 13D, sem engan
veginn uppfyllir nútíma kröfur. Til
þess að veija sjúklinginn fyrir sýk-
ingum þurfa þeir sem honum sinna
að koma inn í svokallaða „slússu“
þar sem þeir skipta um föt og þvo
sér.
Sjúklingurinn þarf sjálfur að
geta vistast í rúmgóðu herbergi
með góðu loftræstikerfí þar sem
líka er hægt að hafa vel heitt. Þar
þarf líka að vera bað- og salerni
sem enginn annar notar. Það þarf
að athuga það að brunasár sýkjast
yfirleitt alltaf og þar af leiðandi
verða brunasjúklingar hættulegir
fyrir hina.
Eins og þetta er í dag eru bruna-
sjúklingar í of miklu nábýli við aðra
sjúklinga. Þetta er hræðileg stað-
reynd að starfa við og erfitt að
axla þessa ábyrgð. Það er að mínum
dómi ótækt að þessar þijár sér-
greinar búi saman,“ segir hann og
á við lýtalækningar, æða- og þvag-
færaskurðlækningar.
Rafn segir einnig að deildin sé
iðulega með jafnmarga sjúklinga á
sinni könnu annars staðar á sjúkra-
húsinu og liggja á 13D, þar sem
eru sjö rúm. „Þessum sjúklingum
sinnir maður vitanlega ekki nógu
vel. Það fer gríðarlegur tími í það
að þeytast á milli, yfirsýnin er minni
og maður gleymir, sem veldur sam-
viskubiti. Ég er nánast starfandi
sem hjúkrunarfræðingur, á öðrum
deildum, og skiptandi á sárum sem
sérhæft starfsfólk á einni deild
hefði annars sinnt.“
Að sögn Rafns eru uppi hug-
myndir um að búa til nýja deild,
13CD, til þess að búa betur að
brunalækningum. Til greina komi
að stækka ganginn sem hýsir sér-
sviðin þijú, sem fyrr er getið, á
kostnað skrifstofuaðstöðu lækna.
„Þetta mun kosta einar 30 milljón-
ir og það á að sækja um _________
peninga í hagræðingar-
sjóði með þeim rökum að
varanleg lokun 13A spari
12 milljónir árlega í
mannahaldi. Hins vegar
við fengjum sjúkling með alvarlega
brunaáverka til okkar gætum við
ekki annast hann svo vel væri að
svo stöddu. Það er ekkert agalegt
í sjálfu sér að sendá brunasjúkling
til Skandinavíu, þeir eru alls staðar
aufúsugestir, enda álitnir tekjulind
á mörgum stöðum. Ég er búinn að
undirbúa slíka för, ef til þess kæmi.
Það kostar 880.000 að leigja vél
báðar leiðir og dvöl sjúklingsins
kostar 50-100.000 krónur á dag.
Sparnaður getur verið dýr.“
í umsögn sýkingavarnanefndar
frá 1. mars 1996 segir að aðstaða
á 13D sé ófullnægjandi fyrir bruna-
sjúklinga, einnig vanti sérhæft
starfsfólk, böðun fari fram við
. slæmar aðstæður, einangrun sýktra
sjúklinga sé ekki viðunandi og að
vitneskjan um að geta ekki veitt
sjúklingum fullnægjandi þjónustu
hafi aukið mjög á streitu. Á deild
13D eru tveir samliggjandi sturtu-
klefar sem ekki eru nægilega að-
skildir og því hefur verið brugðið á
það ráð að keyra sjúklingana fyrir
horn inn á deild 13A, sem ekki er
talið æskilegt.
Lilja Pálsdóttir, aðstoðardeildar-
stjóri á lýtalækningadeild, tekur í
sama streng. „Við eigum ekkert
aukalið á lausu sem hleypur til til
að sinna brunasjúklingum. Vand-
inn er sá að fólk sem búið var að
vinna saman í fjöldamörg ár við
umönnun slíkra sjúklinga er komið
út um allt. Aðstæður eru líka af-
skaplega bágbornar því við þurfum
að keyra sjúklingana út af deild-
inni, fram á skrifstofugang, fyrir
horn og inn langan gang, þar sem
meðal annars er lesaðstaða fyrir
læknanema, áður en kemur að
baðinu.“
Aðstæður
slítandi
Lilja segir einnig að starfsfólkið
þurfa að bera milli deilda allar
umbúðir og annað sem þurfi til
þess að baða brunasjúklingana.
Sjúklingarnir eru svæfðir fyrir böð-
un til þess að valda sem minnstum
sársauka, því þeir eru meðhöndlað-
ir ýmist daglega, annan hvern dag,
eða tvisvar í viku, eftir ástandi sár-
anna.
„Ég er ein af þeim fáu sem eru
vanir brunasjúklingum og það er
erfitt að geta ekki haft vant fólk
með sér í brunaböðunum. Það tefur
fyrir. Það er mikilvægt þegar verið
er að baða í svæfingu að hafa hana
sem stysta og það getur munað
15-20 mínútum hvað maður er fljót-
ur að baða og búa um sárin aftur,
þegar um óvant fólk er að ræða,“
segir hún.
Sjúklingarnir vakna misvel eftir
svæfingu, og getur líka orðið kalt.
„Þá þarf að keyra þá langan veg
til að koma þeim inn í rúm, kannski
skjálfandi eða í misjöfnu ástandi
þegar þeir vakna. Við erum með
tvær sturtur á 13D en það þarf
hins vegar að baða marga aðra
sjúklinga. Brunasjúklingarnir eru
baðaðir á sérbekk en þó að maður
þrífi vel og reyni að skrúbba og
sótthreinsa, veit maður aldrei. Þetta
er slítandi. Fólk er að gefast upp,
því það er búið að loka deildinni
okkar svo oft, og vill bara fara eitt-
hvað annað. Það veit aldrei hvar
það á að mæta til vinnu þegar sum-
__________ arfríi lýkur sem veldur
óöryggi og starfsleiða.
Maður vill hafa fastan
samastað og vita að
hveiju maður gengur.“
Rafn segir loks að
Hlutskipti stéttleysingja á Indlandi
Sjúklingar
heim án
aðgerðar
er það óljóst hvort við fáum þetta
fé og þótt til þess kæmi yrði deild-
in aldrei til reiðu fyrr en undir lok
ársins, í fyrsta lagi. Auk þess á að
gera umfangsmiklar breytingar á
gjörgæsludeild sem er orðin mjög
niðurnídd, og því kvíði ég gríðarlega
þeim lokunum sem í vændum eru.
Deildin er hins vegar eina Ijósglæt-
an sem ég sé,“ segir Rafn.
50-100.000 á dag
Hann segir hugsanlegt að senda
þurfi brunasjúklinga úr landi. „Ef
finna verði leið til þess að mæta
sparnaði án þess að svipta sjúklinga
þeirri þjónustu sem þeir eiga rétt
á. „Það er ægilegur brestur á, því
um er að ræða ólíka hagsmuna-
hópa, þar sem ekki ríkir gagn-
kvæmt traust í samskiptum. Mér
finnst athyglisvert hvernig hægt
er að fara svo lengi illa með eitt
fag að það sé nánast lagt í rúst.
Við erum sífellt að reyna að vinna
við aðstæður sem eru okkur ekki
boðlegar og verðum ekki betri
læknar á meðan.“
Þjáningar í
fimm þúsund ár
Hjálparstofnun kirkjunnar hefur ásamt dönsku
kirkjunni undanfarin ár stutt starf óháðra sam-
taka, SAM (Social Action Movement), er vinna
aðallega að mannréttinda- og menntamálum
hinna fátækustu og lægst settu í ríkinu Tamil
Nadu í suðurhluta Indlands. Faðir Martin, 45
ára gamall kaþólskur prestur, er forstöðumað-
ur samtakanna og kynnti hann starfið á blaða-
mannafundi í Reykjavík sl. föstudag
IBÚAR Indlands eru
rösklega 900 millj-
ónir, þar af eru
hinir lægst settu,
stéttleysingjarnir, um
200 milljónir. Sett voru
Iög 1950, skömmu eftir
sjálfstæðið, er bönnuðu
misrétti á grundvelli
gömlu stéttaskiptingar-
innar en hún á sér allt
að 5.000 ára gamla hefð
og lögin hafa oft reynst
lítils virði, að sögn föður
Martins. Hann telur mis-
réttið jafnvel hafa aukist
síðustu áratugi. Bretar
hafi tryggt „hinum
ósnertanlegu“, þ.e. stéttleysingjum,
aðgang að musterum og skólum í
valdatíð sinni en kjör hinna lægst
settu hafi versnað eftir að Indland
varð sjálfstætt og millistéttin fór að
eflast.
Á neðsta þrepi stéttasamfélagsins
í Tamil Nadu eru svonefndir dalítar.
Helmingur indverskra bænda er
leiguliðar og fáir dalítar eiga jarð-
næði. Samtökin SAM voru stofnuð
árið 1985 og hafa orðað markmið
sín þannig að þau vilji „smíða hlekki
einingar og bijóta hlekki hvers konar
viðja“. Þau ieitast einkum við að efla
sjálfsvirðingu og sjálfstraust meðal
dalítanna. Félagsleg vandamál meðal
fólksins eru mikil, misnotkun áfengis
útbreidd, einkum meðal karla og
kemur hún hart niður á -------------
börnunum og eiginkonun-
um sem eiga að vera und-
irgefnar samkvæmt göml-
um hefðum. Konur fá t.d.
aðeins hálf laun á við karla
í sömu störfum á ökrun- .........
um. Algengt er að ung eða nýfædd
meybörn dalíta séu borin út, um
20.000 á hveiju ári í ríkinu.
Faðir Martin segir að nokkuð hafi
áunnist. Tekist hefur að ná fram
hækkun á launum sykurgerðar-
manna, atvinnuöryggi er meira og
atvinnurekendur greiða lágmarks-
tryggingar. Stéttleysingjar hafa sum-
ir fengið á ný jarðir sem þeim var
úthlutað fyrir nokkrum áratugum og
öldum en spilltir embættismenn og
voldugir landeigendur hafa hrifsað af
þeim aftur. Stjórnvöld taka nú meira
FAÐIR Martin
tillit til lögbundinna
mannréttinda en áður,
nýir skólar hafa verið
stofnaðir og börn og
unglingar verið styrkt til
náms. Hjálparstofnun
kirkjunnar hefur m.a.
stutt byggingu fræðslu-
og þjónustumiðstöðvar í
Tamil Nadu, kostar um
500 börn til náms, einnig
hefur stofnunin stutt
starf SAM meðal fatl-
aðra.
Samofið menningu
hindúa
Stéttaskipt-
ing meðal
kristinna
Indverja
Ýmsar þjóðir eru í
Indlandi en þótt rígur sé milli trú-
flokka og réttur smáþjóða oft ekki
virtur er slíkt misrétti ekki undir-
staða óréttlætis í indversku samfé-
lagi, að sögn föður Martins. Misrétt-
ið er fyrst og fremst félagslegt, á
rætur í stéttakerfinu gamla, sem er
samofið menningu hindúa. Stétta-
kerfið er ríkjandi innan allra þjóð-
anna og trúarsamfélaganna. Hjá ind-
verskum múslimum er þó munurinn
yfirleitt langtum minni, stéttirnar
aðeins tvær og mörkin óglögg.
Stéttaskipting, reist á gömlu
hindúamenningunni, er einnig við
lýði meðal kristinna Indveija en þeir
eru flestir í suðurhéruðum landsins.
„Yfirstéttarmenn geta orðið prestar
eða biskupar en kristnir stéttleysingj-
ar ekki. Jafnvel í kirkjun-
um er það svo að fremri
bekkirnir eru fyrir yfir-
stéttina en aftari bekkir
fyrir stéttleysingja,“ segir
faðir Martin sem sjálfur
er ekki af háum stigum
en þó ekki stéttleysingi.
Faðir Martin segist telja að stétta-
skiptingin fari vaxandi síðari árin.
Ráðandi öfl leggi sig hins vegar fram
um að fela ýmsa þætti hennar sem
áður voru öllum ljósir. Ýmsum ráðum
sé beitt til að hindra börn dalíta í
Tamil Nadu í að sækja grunnskóla
sem eiga að vera fyrir alla, því sé
afar mikilvægt að stofna skóla fyrir
þá.
Hann nefnir einnig að þótt allar
stéttir eigi að vera jafnar fyrir lögun-
um sé stéttarstaða skráð í skilríki
vegna þess að stjórnvöld og þing
hafi samþykkt kvóta fyrir hveija
stétt í sambandi við úthlutun starfa
á vegum opinberra aðila. Bent sé á
að ekki sé hægt að framfylgja sam-
þykktum að því tagi án þess að
grennslast fyrir um stéttarstöðuna í
hveiju tilviki. Nú er svo komið að
millistéttirnar eflast stöðugt með
bættum efnahag og auknu viðskipta-
frelsi og hafa þær fengið úthlutað
starfskvótum sem eru mun stærri en
kvótar stéttleysingja.
Hann var spurður hvort stéttleys-
ingjar, sem eru um 35% fólks í Tam-
il Nadu, nýttu sér atkvæðisréttinn.
„Þeir kjósa, þeir eru notaðir eins og
atkvæðabankar. í öllum kosningum
fara stjórnmálamenn af stað og segja
þeim að í þetta sinn ætli þeir að
gera allt fyrir þá, útvega þeim jarð-
næði, hús, þeir lofa öllu. Fátækt fólk
er fáfrótt, flest ólæst og trúir því að
nú breytist allt og kýs þá. Með því
að halda fólki áfram á þessu stigi
fáfræði og umkomuleysis er hægt
að misnota það áfram“.
Fjárfestingar og
vestræn gildi
Faðir Martin segir að indverskt
efnahagslíf sé að opnast fýrir er-
lendri samkeppni og fjárfestingu.
Einkavæðing sé í sókn, sumir muni
hagnast en það sé ekki víst að þessar
breytingar bæti hag landsmanna al-
mennt. Hagsmunum fátæklinga virð-
ist nú vera miskunnarlaust ýtt til hlið-
ar af hálfu stjórnvalda í landinu.
Fyrir þrem árum hafi Pepsi Cola-
fyrirtækið bandaríska reist verk-
smiðju í Tamil Nadu, mjög gott rækt-
arland hafi verið tekið undir hana,
land sem gefi af sér þijár uppskerur
árlega. Þijú þúsund kókospálmar
hafi verið höggnir, umhverfið sé
mengað og áhrif framkvæmdanna á
grunnvatn og þar með vatnsból smá-
bænda á svæðinu séu mjög slæm.
Pepsi Cola hafi ekki leyft starfs-
mönnum að stofna nein stéttarfélög,
faðir Martin segist hafa reynt í tvö
ár að fá þessu breytt en árangurs-
laust. Fyrirtækið vilji aðeins hafa
lausafólk í vinnu og geta greitt lág
laun. Starfskvótarnir áðurnefndu
valdi því að þegar um ríkisfyrirtæki
sé að ræða geti stéttleysingjar þó
að minnsta kosti treyst því að 18%
allra starfa falli þeim í hlut.
„Ég hef sagt [um vestræna íjár-
festa] að þeir séu velkomnir en eigi
aðeins að nota land sem ekki henti
til landbúnaðar, tryggja að grunn-
vatni sé ekki spillt, leyfa stéttarfélög
og sjá til þess að stéttleysingjar fái
ekki aðeins 18% starfanna heldur
hærra hlutfall, jafnvel 36%. Þjáning-
ar stéttleysingja hafa staðið yfir í
fimm þúsund ár,“ segir faðir Martin.
Hann bætir við að vestrænir fjárfest-
ar eigi ekki að hugsa einvörðungu
um hagnað heldur einnig að efla
vestræn gildi vilji þau hasla sér völl
á Indlandi. Ella muni aukinn hag-
vöxtur, sem ráðamenn í Nýju Dehlí
hreyki sér nú af, ekki koma fátæk-
lingum til góða.