Morgunblaðið - 24.04.1996, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
MIÐVIKUDAGUR 24. APRÍL 1996 25
Mannanöfn, íslensk menning
og misheppnað frjálslyndi
NÚGILDANDI lög um manna-
nöfn, sem einungis eru fárra ára
gömul, eru vissulega ekki galla-
laus fremur en flest önnur mann-
anna verk, en þau eru a.m.k. vel
framkvæmanleg og með lögtöku
þeirra hefur löggjafanum lánast
að halda vörð um nokkur mikilvæg
frumatriði mannanafnahefðar ís-
lendinga. Bærilegur friður hefur
verið um framkvæmd laganna hin
síðari árin þótt alltaf megi vænta
einhverrar óánægju meðal ein-
stakra manna, sem verða að þola
höfnun á beiðnum um nafngiftir,
meðan löggjafinn sér á annað borð
ástæðu til þess að leggja einhveij-
ar hömlur á frelsi manna í þeim
efnum og svo mun einnig verða
þótt gildandi lögum verði breytt.
Umboðsmaður Alþingis hefur ætíð
staðfest þá úrskurði Mannanafna-
Páll Sigurðsson
Erlendur Jónsson
nefndar sem skotið hefur verið til
hans. Þó væri ekki óeðlilegt að
lögin yrðu á næstu árum tekin til
rólegrar og öfgalausrar endur-
Guðmundur Magnússon
Þiggjum boð Dana
ÁNÆGJULEGT er að sjá að
nokkur hreyfing er komin í forn-
gripamálið, sem ég hef nefnt
svo, óskina um endurheimt ís-
lenskra dýrgripa í danska Þjóð-
minjasafninu.
Upplýst er að þjóðminjaráð
hyggst ræða málið inna
skamms, en stærstu tíðindin eru
þó yfirlýsing menntamálaráð-
herra Danmerkur í fréttatíma
Stöðvar 2 á sunnudagskvöldið.
Ráðherrann sagði að Danir væru
fúsir að lána forngripina til ís-
lands tímabundið.
Við eigum að sjálfsögðu að
þiggja þetta boð danska ráð-
herrans nú þegar. I undirbúningi
mun vera sýning á fornum ís-
lenskum . kirkjugripum vegna
1000 ára afmælis kristnitökunn-
ar, en margir forngripanna í
Danmörku eru einmitt kirkju-
munir frá miðöldum. Er við
hæfí að þeir gripir prýði hina
fyrirhuguðu sýningu. Annars
má hugsa sér alveg sérstaka
sýningu með öllum gripunum í
Danmörku.
Vitaskuld mundu gripirnir
fara úr landi að nýju ef Danir
óskuðu þess og samkomulag
hefði ekki orðið um annað. Mér
segir þó svo hugur að þessi
elskulega þjóð sem á fáa sína
líka mundi allt eins bjóða ótíma-
bundna framlengingu lánsins,
þegar sýningu lyki.
Það er ekki eftir neinu að
bíða.
Höfundur er sngnfræðingur.
skoðunar, þar sem
menningarleg viðhorf
verði m.a. höfð að
leiðarljósi.
Því miður eru nú
verulegar horfur á því
að innan skamms
verði lögfest frumvarp
til nýrra mannanafna-
laga, sem hefur að
geyma ýmis nýmæli,
sem að okkar mati
geta verið skaðleg
enda eru þau lítt sem
ekki grunduð. Verði
frumvarpið lögtekið
er hætt við að styr
muni standa um hin
nýju lög. í Morgunblaðinu hafa
þeir mætu menn Helgi Hálfdanar-
son og Jónas Kristjánsson nýlega
varað eftirminnilega við lögtöku
þessa frumvarps í núverandi bún-
ingi þess og ekki er heldur langt
síðan íslensk málnefnd sá ástæðu
til þess að andmæla tilteknum
þáttum frumvarpsins á opinberum
vettvangi. Við tökum undir margt
það, sem fram kemur í fyrrnefnd-
um varnaðarorðum ábyrgra
manna, er enginn getur vænt um
kunnáttuleysi í lögmálum íslenskr-
ar tungu, og leggjum eindregið til
að frumvarpinu verði hafnað eða
því vísað frá til gagngerrar endur-
skoðunar. Á þessum vettvangi telj-
um við sérstaka ástæðu til að
benda á tvö meginatriði frum-
varpsins, sem að okkar áliti eru
afar varhugaverð:
Hvað eiginnöfn varðar leiðir
m.a. af frumvarpinu, að ýmsar
merkingarlausar stafarunur verði
heimilir nafnstofnar. „Nöfn eins
og Skjarpur og Skunnar verða því
heimil, rétt eins og Garpur og
Gunnar“, eins og höfundar fram-
varpsdraganna segja í skýringar-
augnamiði í greinargerð, sem fylg-
ir frumvarpinu. Þá bæta þeir einn-
ig við, til frekari fróðleiks, skýr-
ingar og réttlætingar, að gælunöfn
eins og Frissi, Bíbí og Gudda verði
Frumvarpið um manna-
nöfn, segja þeir ___
Erlendur Jónsson og
Páll Sigurðsson, heim-
ilar nöfn eins og Frissi,
Bíbí og Gudda.
nú jafnframt heimil, ef frumvarp
þeirra verði að lögum!
Hér er, að okkar mati, gengið
alltof langt til móts við ímyndaðar
þarfir þjóðarinnar um „aukið
frelsi" á sviði nafngifta. Enginn
þjóðarbrestur verður þótt hafnað
verði, sem fyrr, beiðnum um að
fá að gefa varnarlausum ung-
börnum ónefnin Skunnar og
Gudda - eða jafnvel Skjarpur -
(svo einungis séu tínd til „nöfn“
úr orðabúri höfunda frumvarps-
ins), heldur myndi heimild til
þessa - sem reynslan sýnir að
ýmsir myndu notfæra sér - smám
saman spilla gróflega manna-
nafnaforða íslenskrar tungu.
Meðan ekki finnst haldbær aðferð
til þess að heimila varkára auðgun
tungunnar með nýjum og skyn-
samlegum mannanöfnum, um-
fram það sem núverandi lög
ásamt máttugum yngilindum
tungunnar sjálfrar leyfa, er með
vissu betra að hreyfa alls ekki
laganýmæli sem þessu.
Hitt atriðið, sem við viljum
nefna hér, er tillaga höfunda
frumvarpsins um að lögheimila
svokölluð millinöfn. I sem
skemmstu máli sagt er hér í reynd
verið að stinga upp á nýjum flokki
ættarnafna, til viðbótar þeim ætt-
arnöfnum, sem nú eru lögleyfð.
Millinöfnin, sem á nú að leyfa
skv. frumvarpinu, bera alla ókosti
ættarnafna og eru auk þess í full-
komnu ósamræmi við gróna ís-
lenska nafnahefð. Reynir þá m.a.
á það, hvert sé gildi þeirrar menn-
ingarhefðar, er að nafngiftum
lýtur.
Islensk menning er hvort
tveggja í senn forsenda og megin-
þáttur þjóðlegrar reisnar, andlegs
þroska almennings, sjálfstæðis
þjóðarinnar og framfara hennar.
Hugtakið „íslensk menning" er
vafalaust margrætt og vandmeð-
farið en þó hyggjum við, að flestir
ef ekki allir hugsandi og fulltíða
menn geti verið sammála um, að
íslensk tunga sé gildur þáttur
þeirrar menningar, sem þorandi
er að kenna við land elds og ísa.
Mannanafnaforði okkar íslend-
inga er tvímælalaust merkur þátt-
ur tungu okkar og þá um leið þjóð-
legrar menningar. Sé vegið að
tungunni, svo sem leiða myndi af
lögtöku þeirra ákvæða, sem vikið
var að hér að framan, er því um
leið vegið að menningunni. Kynni
þá einhver að segja, að þar væri
reyndar fremur smátt höggvið og
ætti menningin að þola allnokkur
slög af því tagi áður en stofnar
riði til falls eða hlekkir bresti. Má
vera að þetta mætti - með nægri
góðgimi og umburðarlyndi - til
sennilegs vegar færa, en varlegra
er þó að höggva eigi. Skyldu menn
þá minnast þess, að engin keðja
er sterkari en veikasti hlekkur
hennar.
Höfundar eiga sæti í
Mannanafnanefnd.
Brúðhjón
Allur borðbiínaður Glæsileg gjafdvdrd Briíðarhjdiid lisldi
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
• \/ÍPRÐ0^^ *: af þvot^vélum, k|akavél og rennandi
. .waöitfWB®-: arnerlskum ísskapum rn - -
. 3,k?2a.900.-
2SS££«jj>r;
S4.37S-;;
• » ■ “ “
Btgr-
vatni ■
LAUGAVEGI 172
05 REYKJAVIK
SÍMI 569 5773