Morgunblaðið - 25.04.1996, Qupperneq 18

18 FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Urmull samsæriskenninga settur fram um örlög uppreisnarleiðtoga
Myrti rússneski herinn
Dúdajev í hefndarskyni?
Moskvu, London. Reuter.
ANDSTÆÐINGAR Dzokhars
Dúdajevs, leiðtoga uppreisnar-
manna Tsjetsjena, eru ekki sann-
færðir um að hann sé allur þótt
útför hans hafi farið fram í gær.
Dúdajev, sem var fyrrverandi her-
foringi í sovéska flughernum og
meistari í karate, var lykilmaður í
baráttu Tsjetsjena fyrir sjálfstæði
og bar að miklu leyti ábyrgð á nið-
urlægingu Rússa í átökunum um
Tsjetsjníju, sem staðið hafa í 16
mánuði. Sagt er að rússnesk
sprengiflaug hafi hæft Dúdajev þar
sem hann stóð á akri og talaði í
gervihnattasíma á sunnudag. Hér
verður litið á samsæriskenningarn-
ar, sem settar hafa verið fram um
örlög Tsjetsjena-leiðtogans.
Mikii óvissa ríkti um hríð í
Moskvu og Tsjetsjníju um það hvort
Dúdajev væri allur, en í gær gaf
Shamil Basajev, einn helsti foringi
uppreisnarmanna, út tilkynningu
um andlát Dúdajevs á sjónvarpsrás
uppreisnarmanna og sagði að
Zelmikhan Jandarbíjev, sem ráða-
menn í Moskvu telja harðlínumann,
hefði verið kjörinn nýr leiðtogi upp-
reisnarmanna.
Fréttastofan Itar-Tass greindi
frá því í gær að Dúdajev hefði ver-
ið borinn til grafar í þorpi í suður-
hluta Tsjetsjníju og hefði Jand-
arbíjev verið viðstaddur útförina.
Enn er mörgum spurningum
ósvarað varðandi andlát Dúdajevs,
sem var 52 ára, og ekki ljóst hvers
vegna eða jafnvel hvort hann var
ráðinn af dögum.
Stuðningsmenn Dúdajevs segja
að hann hafi látið lífið í sprengju-
árás, sem sennilega hafi verið gerð
úr þyrlum, þar sem hann stóð á
akri nærri þorpinu Gekhi-Chu,
skammt frá Grosní, á sunnudags-
kvöld. Hann hafi verið að ræða við
sáttasemjara í deilu Rússa og
Tsjetsjena í gervihnattasíma þegar
hann lést.
Hver var þáttur
rússneska hersins?
Vjatsjeslav Tíkomírov, yfirmað-
ur rússneska heraflans í Tsjetsjníju,
þvertók hins vegar
fyrir það síðdegis í
gær að liðsmenn sínir
hefðu staðið að árás-
um á þessu svæði.
„Ríkishersveitir
áttu engan þátt í
dauða Dzhokhars
Dúdajevs," sagði Tí-
komírov í samtali við
Itar-Tass.
Fréttastofan hafði
ekki fyrr greint frá
þessum ummælum en
hún hafði eftir ónefnd-
um embættismanni í
rússneska innanríkis-
ráðuneytinu að herinn
hefði gert árás á Gek-
hi-Chu á sunnudag til
að hefna tuga rúss-
neskra hermanna, sem
féllu í launsátri uppreisnarmanna
í síðustu viku. Dúdajev hefði verið
meðal fórnarlambanna í þessari
hefnd.
Yfirlýsing hins ónafngreinda
embættismanns gefur í skyn að
ekki hafi verið ætlunin að ráða
Dúdajev af dögum. Að sögn ráðu-
neytisins létu 200 uppreisnarmenn
lífíð í árásunum á sunnudag.
Þeir sem aðhyllast þá kenningu
að andlát Dúdajevs hafi verið tilvilj-
un benda á að rússnesk yfirvöld
hafi vitað um ferðir hans og dvalar-
staði mest allt stríðið (hann hafi
til dæmis oft hitt blaðamenn) án
þess að gera tilraun til að ráða
hann af dögum.
Ástæðan fyrir því að ekki var
gerð alvara úr hótunum um að ná
eða drepa Dúdajev (fyrr en nú, ef
það er raunin) hefur verið nokkur
ráðgáta. Ein tilgáta er sú að herinn
vilji ekki að stríðinu í Tsjetsjníju
ljúki og vildi því ekki veikja forystu
uppreisnarmanna. Einnig hefur því
verið haldið fram að
Dúdajev hafi hótað að
fletta ofan af ólögleg-
um viðskiptum, sem
rússneski herinn hefur
staðið fyrir, ef skert
yrði hár á höfði hans.
Dúdajev sagði eitt sinn
að hann geymdi sönn-
unargögn í svissnesku
bankahólfi.
Samsæriskenningar
hafa einnig verið settar
fram. Sumir telja að
Dúdajev hafi verið ráð-
inn vísvitandi af dög-
um og verið geti að
tekist hafí að miða út
hvar hann var staddur
út frá gervihnattasíma
hans.
Talið er víst að
rússneski herinn búi yfir tækninni
til að gera slíka árás og þetta
væri jafnvel besta leiðin til að ná
honum. Ef rétt er að hann hafi
verið að ræða við Rússa þegar árás-
in var gerð hefði verið hægur vandi
að miða út stöðu hans. Herinn hafði
bylgjulengdina á símanum og síma-
númerið. Tim Ripley, sem stundar
rannsóknir við Lancaster-háskóla,
sagði að bylgjur frá gervihnatta-
síma færu beint út í geiminn og
hvorki Ijarlægðir né fjöll hindruðu
miðun þeirra. Helsti vandinn væri
að meta upplýsingarnar og koma
þeim til skila til árásarliðsins. Að-
gerð af þessu tagi þyrfti að skip-
leggja fyrirfram.
I dagblaðinu Nezavisimaja Gaz-
eta sagði að það væri „öldungis
augljóst" að Rússar hefðu myrt
Dúdajev að yfirlögðu ráði til þess
að greiða fyrir viðræðum við hóf-
samari undirsáta hans.
Því til stuðnings er bent á að
Dúdajev hafi síðast á laugardag
ítrekað að hann myndi ekki fallast
á tillögu Borís Jeltsíns forseta um
viðræður fyrr en rússneskir her-
menn hefðu verið kvaddir brott frá
Tsjetsjníju.
Myrtur gegn
vilja Jeltsíns?
Aðrir fréttaskýrendur töldu ekki
útilokað að Dúdajev hefði verið
myrtur þvert gegn vilja Jeltsíns og
stjórnar hans. Þeirra tilgáta er að
harðlínumenn í hernum, sem staðið
hafa fyrir áframhaldandi árásum á
uppreisnarmenn í trássi við skipan-
ir Jeltsíns, hafi verið að verki. For-
setanum er ákaflega umhugað um
að lægja öldurnar fyrir forseta-
kosningarnar í júní.
Enn aðrir leiða getum að því að
Dúdajev hafi verið fórnarlamb inn-
byrðis átaka aðskilnaðarsinna, þótt
flestir þeir, sem til þekkja, telji það
ólíklegt vegna vinsælda hans.
Þá eru þeir, sem neita að trúa
að hann sé dáinn og grafinn. „Ég
mun ekki trúa að Dúdajev sé látinn
fyrr en líkið hefur verið grafið upp
og réttarlæknir staðfestir það,“
sagði Viktor Iljúkín, formaður ör-
yggisnefndar rússneska þingsins,
og Iagði fram sína samsæriskenn-
ingu. „Hann gæti hafa tilkynnt að
hann væri dauður til að þyrla ryki
í augu manna. Þetta gæti verið
leið til að koma í veg fyrir friðarvið-
ræður. Það gæti einnig verið að
Dúdajev hafi gert sér grein fyrir
því að hernaðarsigur er útilokaður
og flúið Tsjetsjníju til að leita hæl-
is erlendis.“
Eldvarnir í
Dusseldorf
í óiagi
YFIRVÖLD í Þýskalandi
skýrðu frá því í gær, að reglur
um eldvarnir hefðu verið þver-
brotnar í flughöfninni í Dús-
seldorf en 16 manns létu lífið
þegar eldur varð laus þar fyrr
í mánuðinum. Meðal annars
hefði eldfimt efni verið notað
í falskt loft í biðsölum.
Gorbatsjov
sleginn
MÍKHAÍL Gorbatsjov, fyrr-
verandi forseti Sovétríkjanna
og frambjóðandi í forsetakosn-
ingunum í
Rússlandi,
var sleginn í
andlitið þegar
hann var á
kosninga-
ferðalagi í
borginni
Omsk í Síber:
íu í gær. í
yfirlýsingu frá Gorbatsjov-
stofnuninni var atvikinu lýst
sem „banatilræði" en rúss-
neskar fréttastofur sögðu, að
svo hefði ekki verið.
Oánægja í
Paraguay
LINO Oviedo hershöfðingi og
yfirmaður hersins í Paraguay
ákvað í gær að láta undan
ríkisstjórninni, sem hafði
ákveðið, að hann yrði varnar-
málaráðherra en léti um leið
af stöðu forseta herráðsins.
Áður hafði hann neitað því og
búið um sig í herbúðum. Þús-
undir manna þustu út á götur
til að lýsa yfir stuðningi við
forsetann í þessari deilu en er
fréttist, að Oviedo yrði varnar-
málaráðherra þrátt fyrir það,
sem á undan var gengið, kall-
aði fólkið forsetann hugleys-
ingja.
Reuter
ZELIMKHAN
Jandarbíjev, nýr
leiðtogi Tsjetsjena.
KÝR með riðu.
Bretar vonast eftir
afnámi kiötbanns
, n *J
idon, Brussel.
JOHN Major forsætisráðherra Bret-
lands og Douglas Hogg landbúnað-
arráðherra telja líklegt, að Evrópu-
sambandið (ESB) aflétti útflutn-
ingsbanni á bresku nautakjöti og
það gæti jafnvel orðið í næstu viku.
Verði hins vegar ekki af því myndu
Bretar íhuga gagnráðstafanir.
Hogg sagði á þriðjudag eftir fund
með Franz Fischler, sem fer með
landbúnaðarmál í framkvæmda-
stjórn ESB, að sér skildist, að land-
búnaðarráðherrar ESB myndu á
tveggja daga fundi sínum í Lúxem-
borg á mánudag lýsa stuðningi við
að kjötbanninu yrði aflétt.
Fischler hafði öllu meiri fyrirvara
á sér.en Hogg. Áfundinum.er.gert....
ráð fyrir að skoðuð verði rækileg
áætlun frá Bretum um það hvernig
þeir hyggjast útrýma kúariðu.
Santer rekur
á eftir Bretum
Jacques Santer, formaður fram-
kvæmdastjórnar ESB, hvatti Breta
í gær, til að ljúka gerð slíkrar áætl-
unar fyrir fundinn þannig að ráð-
herraráðið gæti tekið endanlega
afstöðu í byijun maí.
Bretar eru sagðir íhuga gagnráð-
stafanir aflétti ESB ekki útflutn-
ingsbanninu. Malcolm Rifkind utan-
ríkisráðherra lagði þó áherslu á það
að leitað yrði pólitískra lausna en
ekki. efiit til viðskiptastríðs. m
Sameiginleg tillaga Svía og Finna á ríkjaráðstefnu
Geta ESB til friðar-
gæslu verði aukin
Helsinki. Morgunblaðið.
FINNAR og Svíar hyggjast leggja
fram sameiginlega tillögu á ríkja-
ráðstefnu Evrópusambandsins um
að sambandinu verði gert kleift að
grípa til hernaðaraðgerða til að
gæta friðar eða hafa stjórn á
kreppuástandi í öryggismálum. Rík-
in tvö vilja að Vestur-Evrópusam-
bandið, VES, sjái um framkvæmd
slíkra aðgerða.
Tillagan hefur verið í undirbún-
ingi undanfarnar vikur. Um síðustu
helgi birtu utanríkisráðherrar Finn-
lands og Svíþjóðar, Taija Halonen
og Lena Hjelm-Wallén, nær sam-
hljóða blaðagreinar, þar sem færð
eru rök fyrir því að VES eigi að
geta gripið til hernaðaraðgerða til
að gæta friðar í Evrópu eða lægja
öldurnar í óvissuástandi.
Stofnsáttmála breytt
Hin sameiginlega tillaga gerir
ráð fyrir breytingum á tveimur
greinum stofnsáttmála ESB. Ann-
ars vegar leggja Finnar og Svíar
til að kveðið verði á um að hin sam-
eiginlega utanríkis- og öryggis-
málastefna sambandsins taki til
friðargæslu, kreppustjórnunar,
björgunaraðgerða og hernaðarað-
gerða í þágu mannúðarsjónarmiða.
Hins vegar er lagt til að kveðið
verði á um að ESB geti gefið VES
fyrirmæli um framkvæmd slíkra
aðgerða.
Rúsínan í pylsuendanum er sú,
að Finnar og Svíar gera ráð fyrir
að öll aðildarríki ESB geti tekið
þátt í að ákveða hernaðaraðgerðir
af þessu tagi og að hrinda þeim í
framkvæmd. Með þessu móti gætu
löndin tvö tekið þátt í t.d. friðar-
gæsluaðgerðum á vegum VES án
þess að bijóta þá grundvallarreglu
sína að ganga ekki í hernaðar-
bandalög. Finnland og Svíþjóð eiga
einungis áheyrnaraðild að VES,
enda geta aðeins fullgild aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins, NATO,
fengið fulla aðild, ,r,
Tillagan felur þannig ekki í sér
að ESB taki upp sameiginlegar
varnir yfirráðasvæðis aðildaríkj-
anna og hún útilokar ekki heldur
að VES taki sjálfstæðar ákvarðanir
án atbeina ESB. Finnskir viðmæl-
endur Morgunblaðsins telja tillög-
una sannkallað Kólumbusaregg,
þar sem hún geri ESB kleift að
auka vægi sitt á alþjóðavettvangi
og styrkja sameiginlegu utanríkis-
og öryggismálastefnuna án þess að
það komi hlutlausu ESB-ríkjunum
í vandræði. Um leið geta Finnland
og Svíþjóð boðist til að miðla öðruin
af hinni miklu reynslu sinni af frið-
argæslu á vegum Sameinuðu þjóð-
anna.
Anneli Taina, varnarmálaráð-
herra Finnlands, sagði í samtali við
blaðamann Morgunblaðsins í Hels-
inki í gær að Finnar vildu leika
stórt hlutverk í öryggismálum Evr-
ópu. „Við viljum leggja okkar af
mörkum í kreppustjórnun og friðar-
gæslu,“ segir Taina.
Hún segjr Finna styðja tilraunir
til að styrkja samstarf ESB í örygg-
ismálum og segist ekki útiloka að
taka eigi upp atkvæðagreiðslur um
utanríkismál í ráðherraráði ESB..