Morgunblaðið - 27.04.1996, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
í tilefni 150 ára afmælis Menntaskólans í Reykjavík á þessu ári
Hvenær verður
byggð að borg?
Vilborg Auður Guðný
ísleifsdóttir Jónasdóttir
ÞEGAR litið er til
síðustu aldar undrast
menn hve ytri um-
gjörð mannlífsins í
Reykjavík var smá í
sniðum. Höfuðborg
framtíðarinnar var þá
lítið meira en kofa-
þyrping, sem kúrði í
kvosinni milli tjarnar-
innar og sjávar. Efna-
hagsumsvif Reykvík-
inga voru ekki upp á
marga fiska, enda þótt
nokkur þilskip væru
gerð út frá Reykjavík
á seinni hluta aldar-
innar og nokkrir
kaupmenn og iðnaðar-
menn, margir þeirra danskir, hefðu
þar nokkur umsvif. Stjórnsýslan lét
kannski helst til sín taka á sviði
dómsmála framan af öldinni, enda
fangahús komið þegar á 18. öld,
en dómstóll (Landsyfirrétturinn)
tók til starfa í Reykjavík árið 1801.
Þótt útlitið væri ekki glæsilegt
höfðu stjómvöld tekið þær ákvarð-
anir, sem þokuðu þessu smáa
byggðarlagi í átt til þeirrar borgar
sem það er nú á dögum. Þegar
starfsemi Alþingis hins forna á
Þingvöllum lagðist af um 1800
hafði fyrrnefndur Landsyfirréttur
í Reykjavík komið í þess stað.
í kringum aldamótin 1800 höfðu
báðir hinir gömlu biskupsstólar
landsins, Skálholt og Hólar, verið
lagðir niður. Landið var gert að einu
biskupsdæmi með aðsetri í Reykja-
vík og gömul kirkja (við Aðal-
stræti) tók við hlutverki dómkirkju,
þótt fljótlega væri hafist handa við
smíði þeirrar dómkirkju sem enn
þjónar sínu dómkirkjuhlutverki.
Baldvin Einarsson og fleiri ís-
lendingar í Kaupmannahöfn hófu
upp úr 1830 baráttu fyrir stofnun
ráðgefandi þings á íslandi og þeim
varð að ósk sinni, árið 1845, þegar
Alþingi var endurreist i Reykjavík
í þeirri byggingu sem hýsir
Menntaskólann í Reykjavík og í því
húsi starfaði Alþingi þar til núver-
andi Alþingishús kom til sögunnar
árið 1881. Sá vísir að pólítískri
starfsemi sem þessi forna stofnun
fól í sér fékk þvi ný vaxtarskilyrði
á nýjum tímum í Reykjavík. Ollum
íslendingum sem komnir eru til
vits og ára er kunn barátta Jóns
Sigurðssonar um þetta leyti, en
e.t.v. ekki ljóst að hann Iifði ekki
að koma í það Alþingishús sem
stendur við Austurvöll, heldur hélt
hann sínar þingræður á sal
Menntaskólans í Reykjavík.
Með fyrrnefndum breytingum á
biskupsstólum landsins fluttist hinn
aldagamli Skálholtsskóli einnig til
Reykjavíkur. Fyrstu árin þar var
hann til húsa í lélegum húsakynn-
um á Hólavelli en flutti síðan að
Bessastöðum. Þar bjó skólinn við
þröngan húsakost en góðan orðstír
um tíma. Ákvörðun um flutning
skólans frá Bessastöðum til
Reykjavíkur var tekin með konung-
legri tilskipun frá 1841 og danskur
arkitekt var fenginn til að teikna
þar skólahús. Sá staður sem stifts-
yfirvöldunum á íslandi, Steingrími
Jónssyni biskupi og Hoppe stift-
amtmanni, leist best á undir skóla-
húsið var ofan við Lækinn (Lækjar-
götu) í svokölluðu Þingholti og þar
reis skólahúsið sem þar stendur enn
og hefur dugað vel í 150 ár. Þess
má geta að árin 1844-1945 þegar
skólahúsið var reist voru íbúar í
Reykjavík um 960 talsins, en heild-
arfjöldi nemenda skólans nú á 150
ára afmælisárinu er 948.
Það er ljóst af þvi sem hér hefur
verið sagt, að þeir þættir í sögu
Reykjavíkur sem áttu mikinn þátt
í því að breyta byggð í borg og
gerðu Reykjavík að höfuðstað
landsins voru stofnun Landsyfír-
réttarins, flutningur biskupsstóls
til Reykjavíkur og þar með flutn-
ingur skólans til bæjarins og endur-
reisn Alþingis. Smiðshöggið var svo
rekið á verkið með tilkomu íslensks
ráðherra með búsetu í Reykjavík,
árið 1904. Þessir þættir stuðluðu
sameiginlega að auknum umsvifum
í stjórnsýslu og atvinnulífi, líflegri
bæjarbrag og fjölgun íbúa.
Þessi hugleiðing um það hvernig
Reykjavík varð höfuðstaður er
Vonandi sjá mennta-
málayfirvöld sér fært,
segja þær Guðný
Jónsdóttir og Vilborg
---------7-------------
Auður Isleifsdóttir,
að hlúa betur að MR.
skrifuð í tilefni þess að á þessu ári
á Menntaskólinn í Reykjavík 150
ára afmæli og verður þess vonandi
minnst eins og vera ber. Stjórnvöld
landsins minnast þess vonandi að
skólinn er beinn afkomandi elsta
skóla landsins frá 11. öld og stjórn
Reykjavíkurborgar er þess vonandi
minnug að með þessum skóla varð
Reykjavík skólabær. Gömlu skóla-
húsin eru lúin mjög og þyrftu mik-
illa endurbóta við, enda þótt mynd-
arlega hafi verið staðið að málning-
arvinnu utanhúss sl. sumar. Ósk-
andi væri að stjórnvöld ríkis og
borgar tækju höndum saman um
vandaða viðgerð húsanna og við-
hald. Vonandi sjá stjórnvöld
menntamála sér fært að hlúa betur
en gert hefur verið að skólanum
og því starfi sem þar er unnið.
Aðbúnaður nemenda og starfs-
manna getur varla talist sæmandi
saman borið við aðra skóla eða
með tilliti til langrar og farsællar
sögu skólans. Einnig má minna
stjórnendur borgarinnar á þátt
hinna fjölmörgu nemenda skólans,
í 150 ár, í að glæða miðbæ Reykja-
víkur lífi og glaðværð. Því öllum
má ljóst vera að miðbærinn yrði
ekki samur ef ungmenni skólans
hættu að spranga þar daglega um
götur og torg, hlypu ekki í strætó,
gleyptu ekki í sig ísinn eða sporð-
renndu pylsu, litu ekki í bækur í
bókabúðinni, ættu ekki stefnumót
á kaffihúsinu eða litu inn hjá bak-
aranum, skósmiðnum eða í bank-
ann.
Að lokum má benda á að lóð
skólans á einum fegursta stað í
miðbæ Reykjavíkur virðist hafa
gleymst í því annars lofsverða átaki
sem Reykjavíkurborg hefur staðið
fyrir við fegrun og umbætur í borg-
inni hin síðustu ár. Kannski stend-
ur einmitt til að bæta úr því nú í
tilefni afmælisins?
Vilborg er safnfræðingur.
Guðný er sögukennari við MR.
Skapvondar
kýr
ÖÐRU hveiju
kvikna deilumál innan
stofnana milli ein-
staklinga, og oftar en
ekki er kennt um
„samstarfsörðugleik-
um“. Stundum magn-
ast þessir örðugleikar,
svo að krafist er brott-
vísunar starfsmanna
eða starfsmanna úr
viðkomandi stofnun.
„ S amstarfsörðugleik-
ar“ eru fremur óljóst
hugtak og getur þýtt
eitt og annað og oft
smávægilegar uppá-
komur. Venjulega eru
engin dæmi nefnd sem
eru ástæða örðugleikanna milli ein-
staklinga.
Nú hefur það gerst að gjörvallt
kúakyn landsmanna er ákært fyrir
„samstarfsörðugleika" og nú er
nefnd höfuðástæðan, sem er skap-
vonska kúnna, um leið er kvartað
yfir takmarkaðri nyt, borið saman
við nyt systra þeirra erlendra, sem
ákærendur telja að stafí af smæð
kúnna og ónógri kjarnfóðurgjöf.
En höfuðákæran er sú að íslenskar
kýr eru fúllyndar, önugar, hrekkj-
óttar og þráar fram úr öllu hófi.
Einnig er sagt að þær geti verið
illskeyttar, sem sagt mestu óhræsi.
Þar sem þessi lundleiða og fúl-
lynda skepna virðist afsegja að éta
nægilegt kjarnfóður svo nytin megi
aukast, þá telja byltingamenn um
betri búskaparhætti og aukna arð-
semi kúabúskapar einsýnt að eyða
þessu 1.000 ára gamla kúakym,
geyma e.t.v. nokkur stykki í hús-
dýragörðum, sem skrítna forngripi
og hefja gjörbyltingu í mjólkur-
framleiðslu með því að flytja inn
góðlyndar og nytháar norskar kýr.
Þá þarf ekki að kvarta um „sam-
starfsörðugleika" kúnna og fjós-
anna, þá ríkir gagnkvæm tillitssemi
við mjaltir og gjöf og engin hætta
er á að þessar góðlátu, stóru,
norsku kýr hlaupi út undan sér við
rekstur, til þess er þyngdin of mikil.
Bent hefur verið á, að þær stór-
kostlegu norsku kýr, muni vart
geta borið sig um hlíðar eða mýr-
lendi hér á landi, vegna ofurþunga,
þær myndu mæðast í brattlendi og
sökkva í mýrlendi. Forsendan fyrir
góðum árangri væru rennsléttir
hagar. En bestur yrði afraksturinn
ef verksmiðjubúskapur yrði tekinn
upp og kýmar stæðu eða lægju á
básum sínum eða í hjarðfjósum.
Þá sparaðist sú orka sem þarf til
útigöngu og spásseringa og við það
myndi nytin aukast stórum.
Aðrir annmarkar á
breyttum kúastofni eru
fjósin, en yrðu allt of
lítil, básar of þröngir
og jötur of litlar. Það
þyrfti að rífa öll fjós
landsins og byggja
stærri. En þetta vex
byltingarmönnum ekki
í augum, þeir telja að
nytin myndi marg-
borga þann kostnað,
sem hlyti að slá öll met
með stóraukinni kjarn-
fóðurgjöf.
Bent hefur verið á,
að kjarnfóður verði
ekki auðfengið þegar
tímar líða, vegna yfir-
vofandi skorts á korni á heims-
markaði, byltingarmenn virðast
ekki hafa frétt um þessa staðreynd.
Það einkennilega er að þessi fúl-
lynda skepna, íslenska kýrin, nýtir
fyllilega gras í stað kjarnfóðurs til
mjólkurframleiðslu og eftir einhver
ár gæti dæmið snúist við, þannig
að slíkar skepnur yrðu mjög eftir-
Gjörvallt kúakyn
landsmanna er ákært
fiirir „samstarfsörðug-
Ieika“, segir Siglaugxtr
Brynleifsson, sem hér
skrifar um norskar
kýr og íslenskar.
sóttar í Evrópu og Bandaríkjunum
þegar tekur að knappast um korn-
birgðir heimsins.
„Samstarfsörðugleikar" fjósa-
manna og byltingamanna, sem þeir
telja orsakast af skapvonsku þeirr-
ar ferfættu, stenst ekki. Kýr eru
góðlyndar skepnur eins og búsmal-
inn yfírleitt, mæti hann umönnun
og tillitssemi. Þeir fjósamenn sem
halda öðru fram, skyldu mæla fátt
um fúllyndi, þeir virðast aðeins
meta alla hluti og allar skepnur til
arðsvonar.
Því hrapallegari eru rök þeirra,
þar sem .engin arðsvonin er, enda
málatilbúnaður þeirra reistur á
vanþekkingu. Þeim fer líkt og seg-
ir í Fjóstrú eftir Grím Thomsen:
„fyrir sálina að setja lás
en safna magakeis,
. og á vel tyrfðum bundinn bás
baula eftir töðumeis".
Höfundur er rithöfundur.
Siglaugur
Brynleifsson.
í ÍSLENSKRI
orðabók, sem gefin
var út af Máli og
menningu undir rit-
stjórn Árna Böðvars-
sonar, stendur orð-
rétt: „Samráð = sam-
eiginleg ráðagerð.“
Orðið merkir því að
aðilar vinni að sam-
eiginlegri ráðagerð
og nái sameiginlegri
niðurstöðu. Mér
finnst nauðsynlegt að
benda á túlkun Arna
Böðvarssonar á þessu
orði - samráð, þar
sem ljóst er að sumir
ráðherrar ríkisstjórn-
ar íslands og alþingismenn á hinu
háa Alþingi nota orðið í allt ann-
arri merkingu.
í huga og máli félagsmála-,
fjármála-, samgöngu-
og viðskiptaráðherra
og fulftrúa þeirra
táknar orðið samráð
að halda fundi með
málsaðilum, án þess
að nokkur sameig-
inleg ráðagerð eða
samkomulag liggi fyr-
ir að fundum loknum.
Helsta röksemd fé-
lagsmálaráðherra fyr-
ir því að leggja fram
frumvarpið um breyt-
ingu á lögum nr.
80/1938 um stéttarfé-
lög og vinnudeilur er
sú, að vinnuhópur sem
fjallaði um samskipta-
reglur á vinnumarkaði var búinn
að halda 48 fundi.
í þessum vinnuhópi voru fulltrú-
ar frá ASÍ, BSRB, VSÍ, VMSS og
Reyna verður samn-
ingaleiðina betur, segir
Friðbert Traustason,
til að eyðileggja ekki
möguleika á skynsam-
legri niðurstöðu.
félagsmálaráðuneytinu. í niðurlagi
áfangaskýrslu sem hópurinn skil-
aði í árslok 1995 kemur fram að
ýmiss grundvallaratriði hafi ennþá
ekki verið rædd til hlítar. Sérstak-
lega er bent á miðlun sáttasemjara
og fyrirkomulag atkvæðagreiðslu
um hana, boðun verkfalls og verk-
banns, hlutverk ríkissáttasemjara
í vinnudeilum og vinnustaðafyrir-
komulag.
Eftir að fyrrgreind skýrsla var
lögð fram voru haldnir nokkrir
fundir í nefndinni, án nokkurrar
frekari niðurstöðu um ágreinings-
efni.
Páll Pétursson félagsmálaráð-
herra, með fullum stuðningi at-
vinnurekenda, taldi að fyrst ekki
náðist samkomulag á 48 fundum
væri tilgangslaust að standa í
frekari samráðsviðræðum og lagði
í mars sl. fram frumvarp sem fyrst
og fremst inniheldur breytingar á
þeim grundvallaratriðum í sam-
skiptum aðila vinnumarkaðarins,
sem vinnuhópurinn benti á að
ætti eftir að ræða til hlítar.
Þetta er sem sagt útfærsla Páls
á samráði milli ríkisvaldsins og
verkalýðshreyfmgarinnar. Ef
verkalýðurinn samþykkir ekki til-
lögur ráðherrans á „samráðsfund-
unum“, er besta leiðin að kýla þær
í gegn með lögum. Þetta er ein-
kennileg aðferðafræði við úrlausn
viðkvæmra mála og örugglega
ekki til þess fallin að viðhalda ró
og stöðugleika á vinnumarkaði.
Þessi sama samráðsaðferð er
einnig notuð af öðrum ráðherrum
og fulltrúum þeirra í tengslum við
framkomin frumvarpsdrög um hf-
væðingu ríkisfyrirtækja og frum-
vörp um lífeyrissjóð starfsmanna
ríkisins og breytingar á lögum um
réttindi og skyldur opinberra
starfsmanna. Eini munurinn er sá
að ekki þurfti 48 fundi áður en
drög að frumvörpum voru lögð
fram.
Væri nú ekki klókt og farsælast
fyrir ríkisstjórnina að hægja á af-
greiðslu framangreindra frum-
varpa á Alþingi og reyna aðeins
betur samningaleiðina, þannig að
tímapressa og pólitísk upphlaup
eyðileggi ekki möguleikann á
skynsamlegri niðurstöðu?
Höfundur er formaður Sambands
islenskra bankamanna.
Hvað merkir orðið samráð?
Friðbert
Traustason