Morgunblaðið - 27.04.1996, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1996 35
AÐSENDAR GREINAR
Dómgreind félagshyggjufólks
DÓMGREIND er ekki meðfædd
eins og almennar gáfur, en góðar
gáfur stuðla að því að öðru jöfnu
að dómgreind nái þroska. Það ger-
ir hún sennilega helzt í glímu ein-
staklingsins við náttúruna, en einna
sízt með því að sitja langtímum
saman óvirkur fyrir framan imba-
kassa. Það er mikil hætta á því að
dómgreind nái almennt æ minni
þroska með hverri nýrri kynslóð,
ef svo fer sem nú horfir.
Dómgreind er mikilvægari en
almenn greind, án hennar nýtast
ekki góðar gáfur, reynast jafnvel
háskalegar, eins og nasismi og
kommúnismi eru minnisstæð og
hrikaleg dæmi um, og að vísu
margir minni hópar ofsatrúar-
manna, sem án afláts verða til,
koma og fara.
í orðabók Menningarsjóðs, 1.
útgáfu, er dómgreind ekki að finna!
Ritstjórinn hafði ungur tekið trú á
kommúnismann, væntanlega var
þessi samsvörun þó ekki annað en
neyðarleg tilviljun. Hann var önd-
vegismaður og síbatnandi - og
honum auðnaðist að fínna þessu
mikilvæga hugtaki stað í seinni
útgáfu orðabókarinnar! Sama máli
gegnir um félagshyggju, sem þessi
þegn hennar virðist ekki hafa verið
búinn að uppgötva, þegar- hann
vann að 1. útgáfu, 1963, hvað þá
félagshyggjumaður! Þá eru ríki og
ríkisvald illa skilgreind orð, hvorugt
Starfsmönnunum
fjölgar, segir
Guðjón Jónsson, en
hæverskan minnkar.
í þeirri merkingu sem þau hafa
langoftast í daglegri notkun nú um
stundir.
Þótt félagshyggja sé svona nýtt
orð, þá er fyrirbrigðið gamalt. Það
hefur á hinn bóginn verið svo grá-
lega leikið af félagshyggjufólkinu,
að hver sómakær maður hlýtur að
blygðast sín fyrir að vera bendlaður
við þetta hugtak (sem er bersýni-
lega ætlað að verða næsta nafn á
flokki kommúnista í stað Alþýðu-
bandalags). Þetta fólk setur jafnað-
armerki milli hugtakanna1 félags-
hyggjumaður og hins vegar komm-
únisti > sósíalisti >alþýðubanda-
lagsmaður (óháður?) >þjóðvaki
>jafnaðarmaður. Gott ef ekki má
hnýta feministum við og ýmsum
smærri einingum. Að grunni til er
aðalsmerki alls þessa liðs það, að
vilja hafa öflugt samfélag með lítt
takmörkuðu valdi yfir þegnum,
eignum, atvinnu - öllum möguleik-
um til að tímgast, vaxa, menntast,
starfa, hvílast, lifa og deyja, -
enda tryggja á móti daglegar nauð-
synjar aðrar en frelsi, gleði og
gæfu.
Að ná tökum á tilveruimi
Árinsem
koma á óvart
Á ÞESSU ári eru
liðin 10 ár síðan
Vímulaus æska - for-
eldrasamtök létu þýða
foreldrabókina Árin
sem koma á óvart,
þegar barnið breytist
í ungling. Þessi ágæta
foreldrabók er ein
bóka Lions-Quest
kennsluefnisins eða
Að ná tökum á tilver-
unni eins og þetta
kennsluefni heitir á
íslensku. Kennsluefn-
ið er bandarískt (Li-
ons Quest) og lét Li-
onshreyfingin þýða og
staðfæra efnið í samvinnu við
menntamálaráðuneytið. Vímulaus
æska, foreldrasamtök tóku þátt í
þessu samstarfi á þann hátt að
Vímuvarnir hefjast á
heimilunum, segir Elísa
Wíum, sem hér skrifar
um 10 ára starf samtak-
anna Vímulaus æska.
gefa út foreldrabókina og gefa
hana árlega til allra foreldra sem
eiga börn í Tilverunámi. Á síðasta
ári gáfu samtökin 5-6 þúsund
bækur.
Markmið kennsluefnisins er að
kenna unglingunum lífsleikni, að
kenna þeim færni til að ná tökum
á tilverunni. Áhersla á samstarf
heimila og skóla eykst stöðugt og
er það vel. í Lions-Quest efninu
er gert ráð fyrir foreldrasamstarfí
og það er ástæðan fyrir útgáfu
foreldrabókarinnar. Ef góður
árangur á að nást þarf gott sam-
starf foreldra, barna og kennara.
Nauðsynlegt er að foreldrar lesi
foreldrabókina þegar þeir fá hana
Elísa Wíum
En nú bregður svo
við að félagshyggju-
fólkið hefur snúið baki
við gömlum hugsjón-
um að mestu leyti. Nú
keppist það við að
bijóta niður það sam-
félag sem það áður
vildi sem öflugast,
svipta það öllu valdi,
öllu forræði, öllum
möguleikum til að
stýra einu eða neinu!!
Enginn er harðari en
gamli kommúnistinn
við að hrifsa frá sam-
félaginu (ríkinu)
hverja þá stofnun eða
fyrirtæki, sem getur
skilað arði, afhenda það einkafram-
takinu með þeirri kröfu að það
nýti sér fenginn til að græða!!!
Baráttuliðið í Dagsbrún, sem
áður hélt uppi stöðugu stríði gegn
einkagróðanum, er forviða. Það
vinnur í ró sín skylduverk við að
reyna að stækka þjóðarkökuna, svo
að meira verði til skiptanna, -
horfir ráðþrota á félagshyggjufólk-
ið kappkosta að spilla henni með
óbilgjömum kröfum um stærri hlut
en aðrir fái, fylgt eftir með linnu-
lausum verkföllum gegn samfélag-
inu - líkt og kálmaðkur sem án
afláts nagar rætur
þeirrar jurtar sem
hann á líf sitt undir.
Hjá samfélaginu er
þetta fólk næstum allt
komið á framfæri, hjá
ríkinu, ríkisstofnunum
og sveitarfélögum.
Langskólagengið, með
embættis- og hæfnis-
próf frá háskólum sem
hver og einn lofar
menntaleið sína sem
öruggastan gróðaveg.
Málsvarar háskólanna,
sem rísa á hverri þúfu,
Guðjón grátbiðja ýmist eða
Jónsson krefjast með stóryrð-
um að fá meira fé frá
hinu bölvaða samfélagi í „beztu
íjárfestinguna": lengri skólagöngu,
meiri menntun, fleiri nemendur.
Hverju skilar sú fjárfesting í
raun? Árangri að vísu, en líka
skuldabagga, uppgjöf og sárindum,
vaxandi grimmd, síharðnandi stríði
allra gegn öllum til að hrifsa meira
af of lítilli þjóðarköku, meira en
áður, meira en hinir, meira... Og
þjóðarkakan minnkar, meðan fé-
lagshyggjuriddararnir rauðir upp
að öxlum keppast um að slátra
samfélaginu (ríki og sveitarfélög-
um), nú oft undir grimmri forystu
harðskeyttra líknarsystra hvenær
sem þær fá tóm frá sínum mjúku
málum. Það er Friðrik Sophusson,
lítt kenndur við félagshyggju en
frægastur fyrir að heimta „báknið
burt“, sem helzt reynir að bregða
skildi fyrir samfélagið (báknið?).
Á einhveijum gósentímum, sem
vöktu landsmönnum þá trú, að þeir
gætu hvenær sem vera skyldi tínt
milljónir upp af götu sinni, en
starfsmenn samfélagsins voru fáir,
uggðu gæzlumenn þess ekki að sér
og gáfu eftir mikil réttindi handa
þessum fáu og prúðu starfsmönn-
um ríkisins. Of mikil: Því hærri
laun í starfi (= því meiri gróði á
starfsævi!), því hærri eftirlaun!
O.s.frv. Starfsmönnum fjölgar ört,
þeir verða æ stærri hluti þjóðarinn-
ar. En hæverska minnkar: Aldrei
skal skila réttindum, þótt oftekin
hafi verið! Heldur skal samfélaginu
blæða út! Fram, fram, grenjar for-
inginn, meiri réttindi, meiri rétt,
byggjum meiri rétt ofan á okkar
gömlu ofteknu réttindi! Fram,
fram, - sjáið hvað ég er sterkur,
ég get haldið vinstri arminum beint
út allan tímann sem það tekur ykk-
ur að tæma bölvaðan ríkissjóðinn
og brenna þinghúsið, fram, fram!
Félagshyggjufólkið á fullu. Fólk-
ið með háskólaprófin.
En þetta er ekki leið til að skapa
velmegun og farsæld - þetta er
siðleysi.
Hofundur erfyrrv. bankastjóri.
í hendur. Síðan er
mjög áríðandi til að
ná árangri með börn-
unum að foreldrar
mæti þegar kennarinn
kallar þá á foreldra-
fund vegna Lions-
Quest. Árin sem koma
á óvart veitir svör við
mörgum spurningum
sem foreldrar spyija
sig á fyrstu unglings-
árum bama sinna.
Dæmi í bókinni eru
raunveruleg og hún
gefur hagnýt ráð sem
foreldrar kunna vafa-
laust að meta.
Eins og allir vita taka sveitarfé-
lögin við rekstri grunnskólanna í
sumar og þá er spurningin hvern-
ig námsefninu Að ná tökum á til-
verunni muni reiða af. Það er von
okkar hjá Vímulausri æsku að
þetta ágæta námsefni verði kennt
áfram sem hingað til, þrátt fyrir
flutninginn. Árið 1995 var náms-
efnið kennt í 110 skólum á öllu
landinu.
Að taka þátt í þessu samstarfi
með Lionshreyfíngunni og Náms-
gagnastofnun hefur verið einn
þáttur í forvarnastarfi sem Vímu-
laus æska, foreldrasamtök hafa
verið að vinna að sl. 10 ár. Sam-
starfið við foreldra hefur líka ver-
ið gott. Að kenna börnum og ungl-
ingum færni tjl að þau spjari sig
betur í lífinu getur aukið sálar-
heill og hæfni þeirra í félagslegum
samskiptum og fært þeim jákvæð-
ar og heilbrigðar leiðir til að mæta
kröfum og áskorunum sem kunna
að vera framundan. Og umfram
allt gefa þeim kjark til að segja
nei við fíkniefnunum. Foreldrar,
höfum í huga að vímuvarnir hefj-
ast heima?
Höfundur cr frmnkvæmdastjóri
Vímulausrar æsku.
ISLENSKT MAL
Ég þakka gott bréf frá Berg-
þóru Sigurðardóttur í Mos-
fellsbæ. Henni er mjög annt um
móðurmálið, einkum fjölbreyti-
leik þess og orðauðgi. Væri bet-
ur, ef fleiri hefðu sömu sinnu.
Gefum henni orðið:
„Mig hefur lengi langað að
senda þér línu. í þættinum þín-
um í dag [17. febr.] er einmitt
minnst á nokkuð sem ég hef
verið að velta fyrir mér um for-
nöfnin. Margt hefur t.d. vikið
fýrir „mikið af“. Hinir eða aðrir
gætu víða komið í stað „afgang-
anna“, sem hvorki mundu lenda
í ísskápnum mínum eða budd-
unni minni, í orðasamböndum
eins og afgangurinn af fjölskyld-
unni, fólki, æfinni, landinu. Sér-
staklega finn ég til með af-
göngum af fólki. Eða er þetta í
lagi sbr. „það á ekki af mér að
ganga?“
Nú upplifir fólk ýmislegt sem
menn áður lifðu, nutu, hrifust
af, öðluðust, skynjuðu, gengu í
gegnum og urðu reynslunni rík-
ari. Ég hef lítið heyrt af því í
seinni tíð að einhver sé uppnum-
inn eða frá sér numinn af hrifn-
ingu. Valkostimir eru margir.
Mér hitnaði um hjartarætur
er ég heyrði í gær, að íþrótta-
maður hefði borið af öðrum.
Vonandi kemur að því að
íþróttafréttamenn og aðrir leggi
orðið „örugglega alveg á hill-
una“.
Mér þykir leitt að heyra hve
margir eru farnir að labba í stað
þess að ganga og blessaðir fæt-
umir eru að fara sömu leið og
ær og kýr. Verst þykir mér þeg-
ar ég stend sjálfa mig að því
að labba. Áður fyrr var ég vön
að ganga.
Skíðamenn hafa tekið „púð-
ur“ og „púðursnjór“ hrátt upp
úr ensku og gleymt lausamjöll-
inni. Ég hrökk við er ég heyrði
rithöfund tala um „snjóstorm“
og fréttamann nokkm seinna.
Hann tók sig reyndar á og bætti
við byl til skýringar. Annar lýsti
fjálglega eðli vinda og lauk máli
sínu með að tala um „vindleysu".
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
846. þáttur
Hundrað ára gömul kona lýsti
fýrr í vetur vorkomunni eftir
frostaveturinn mikla:----„hvað
við urðum fegin þegar byljimir
og frostin voru leyst af með
vorþeynum sem andaði svo þýtt
yfír byggðina.“ Erum við að
glata þessari hrynjandi tung-
unnar? Gaman væri að sjá á ein-
um stað öll þau orð sem við eig-
um um veðrið. Ég rakst nýlega
á eftirfarandi veðurlýsingar,
sem ég ætla að ljúka máli mínu
með, í Súgfirðingabók Gunnars
M. Magnúss: „í úfinni tíð, norð-
angarði til hafsins og bylgustum
af fjöllum ofan - mátti heyra
af vöram hans (Kristjáns Mar-
íussonar):
Þegar hann hægir þennan vind
þá koma ægikjörin.
Ægikjörin - þetta orð eiga
Vestfirðingar. Hvílík málfegurð;
kjör eru góðviðri, logn á láði og
legi og öllum fært á sjóinn. Það
er lýsing kennd við sjávarguðinn
Ægi, - það era ægikjör. Og enn
hélst öndvegisveðrið í hálfan
mánuð - átján daga - stillt með
ströndum öllum---------Kjör -
ægikjör - lífægikjör, svo lýkur
kjörunum, veður breytist, hann
fer að ganga upp. Síðan gerir
garra, hann blæs upp, bólstrar
hrannast á fjöll, vindur harðnar
og það kembir fram af brúnum.“
★
Norðlenska
Herra Karl á sér flösku með kork í,
til að kraka’ann upp rekur hann fork í;
með klóri og krafsi
hann kemst nálægt snafsi.
(Hveijir bjuggust hér við Maxim Gorkí?)
(Gautur af Meli; leysti af í páskafríi.)
★
Áróður
Líftaug þjóðernis okkar er
tungan og bókmenntirnar sem á
henni hafa orðið til. Umfram
allt megum við ekki glata þeirri
sérstöðu sem felst í áherslulög-
málum okkar, beygingakerfí,
orðaröð, hljómi, stuðlasetningu
og því að vera enn sem fyrr son
og dóttir.
★
Sálarhöllu hárri,
er hrapaði rammbyggð,
skilar hér jörð
Jón Espólín.
Ond hans alkristna
ofar stjörnum
fógur og fölskvalaus
fann sinn elskhuga.
En lærdómsverk hans lengur
hjá lýðnum vara,
en grafletur á gijóti.
(Grafskrift Bjama Thorarensens
um Jón Espólín.)
Rósamunda er gamalt þýskt
nafn, ætti líklega helst að vera
*Hrósmunda á íslensku. Nafnið
er óskylt latínunni rosa og hér
er einnig hafnað kenningunni
um að Rósamunda hafí verið
einhvers konar „hrossamunda".
Þess má geta að Alboin Lang-
barðakonungur (6. öld) átti sér
drottningu sem Rósamunda hét
Kynmundardóttir (faðirinn kall-
aður Kunimund á þýsku). Nafn-
ið Rósamunda er alþekkt úr rím-
um og riddarasögum, en var
ekki gert hér að skírnarnáfni,
svo vitað sé, fyrr en seint á 18.
öld.
Árið 1845 voru fímm Rósa-
mundur á íslandi, þar af ein þin-
geysk, Sigmundsdóttir, fædd
1840. Þess má svo geta að 1864
fæddist í Skinnastaðasókn í
Öxarfirði Rósamynda Guðrún,
og hétu foreldrar hennar Rósa
og_ Guðmundur.
Islenskar konur með Rósa-
mundu-nafnið hafa flestar orðið
um 20, eru nú í þjóðskrá 21.
Auk þess þykir ástæða til að
minna á að kvenheitið Yr beyg-
ist eins og Sigríður: Ýr, um
Ýri, frá Yri, til Ýrar. Jón er
giftur Ýri. Jón skildi við Ýri.
I upphafí síðasta þáttar
slæddist inn villan „magni“ fyrir
manni, beðist er velvirðingar á
því.
Gleðilegt sumar og þakka
ykkur fyrir veturinn.