Morgunblaðið - 27.04.1996, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Hugsjónir og hags-
munir Morgunblaðsins
í SÍÐUSTU viku varði Morgun-
blaðið meira rými til að fjalla um
úthlutun á fjórum örbylgjurásum til
Sýnar en nokkurt annað innlent
fréttaefni. Einu heimsviðburðirnir,
sem fengu eitthvað sambærilega
umfjöllun, voru mannskæð styijald-
arátök í Mið-Austurlöndum. Þó mátti
vart á milli sjá hvort málefnið blað-
inu þótti meiri tíðindum sæta.
Skýringin á þessum ofuráhuga
Morgunblaðsins er einföld: Tvær
þessara rása voru teknar frá Stöð
3, sem að hluta til er í eigu útgef-
enda blaðsins, og því rennur greini-
lega blóðið tii skyldunnar að gæta
viðskiptalegra hagsmuna þeirra.
Þessar rásir hafa reyndar staðið
ónotaðar í átta mánuði og miðað við
sömu skilmála og Sýn sætir hefði
Stöð 3 átt að missa þær sjálfkrafa,
og eina til, fyrir tveimur mánuðum.
Morgunblaðið hafði hinsvegar minni
áhyggjur af því að tvær rásanna -
í fullri notkun - voru teknar af Stöð
2, enda blaðið ekki hluthafi í því
fyrirtæki.
Morgunblaðið telur að fyrirtæki
sitt hafi „ ... þegar orðið sjónvarpsá-
horfendum til hagsbóta vegna þess
að í kjölfar útsendinga Stöðvar 3
hefur framboð sjónvarpsefnis stór-
aukizt“. Blaðið gleymir því reyndar
að Sýn hóf reglulegar útsendingar á
undan Stöð 3, en látum það vera.
Fullyrðingin um stóraukið framboð
er hinsvegar nokkuð vafasöm í Ijósi
þess að af átta rásum, sem Stöð 3
hefur haft til ráðstöfunar, voru þijár
ónotaðar og fjórar notaðar til að
dreifa sömu stöðvum og voru fyrir á
markaðnum á vegum Fjölvarps og
aðeins ein er raunveruleg viðbót á
markaðinn, þ.e.a.s. Stöð 3 sjálf. Það
er raunar umhugsunarefni hvort rétt
hafi verið að úthluta Stöð 3 fjórum
rásum til að endurvarpa sömu er-
lendu stöðvunum og fyrir voru. Þess-
ar fjóru erlendu stöðvar taka nú sem
sé átta rásir og það er
tæpast góð nýting á
„takmörkuðum gæð-
um“ - né heldur í þágu
fjölbreytileikans, þótt
Morgunblaðið hafi litlar
áhyggjur af hagsmun-
um almennings í því til-
liti.
I sama Reykjavíkur-
bréfi og vitnað er til hér
á undan er að finna eft-
irfarandi gullkorn: „Með
sama hætti og Stöð_ 2
var frumkvöðuil á ís-
landi í rekstri áskriftar-
sjónvarps er Stöð 3 aug-
ljóslega að ryðja braut-
ina á nýjum svið-
um . . . “. Hvort á maður að gráta
eða hlæja? Ef ég man rétt þótti
Morgunblaðinu reyndar ekki mikið
til Stöðvar 2 koma á sínum tíma, -
aðallega vegna þess að blaðinu þótti
ekki vera nógu mikið innlént efni á
dagskránni. Eg minnist þess þó ekki
að hafa séð Morgunblaðið hafa uppi
viðlíka athugasemdir við dagskrá
eigin sjónvarpsstöðvar, enda hefur
nú blaðið eigin fjárhagslegu hags-
muni að veija.
En víkjum loks að nokkrum aðal-
atriðum í þeirri rökfræðilegu blind-
götu, sem ritstjórar Morgunblaðsins
hafa villst inn á, - burtséð frá við-
skiptalegum hagsmunum.
Það verður ekki annað séð en
Morgunblaðið taki undir það sjónar-
mið forráðamanna Stöðvar 3, að af
„samkeppnisástæðum" beri að taka
af Sýn þá VHF-rás, sem hún hefur
til umráða og afhenda hana Stöð 3.
Nú verður ekki séð hvað ætti að
réttlæta slíka ráðstöfun, - ekki síst
vegna þess að Sýn, að afnotum af
rásinni meðtöldum, var seld og keypt
á 100 milljónir króna á sínum tíma.
í títtnefndu Reykjavíkurbréfi segir:
„Auðvitað á að láta markaðinn ráða
á þessu sviði sem öðr-
um.“ Og það er einmitt
mergurinn málsins:
VHF-rás Sýnar er einar
sjónvarpsrásin sem hef-
ur lotið þeim lögmálum,
sem Morgunblaðið vill
að ráði ferðinni! Núver-
andi eigendur Stöðvar
3 eru að hluta til þeir,
sem þáðu 100 milljónir
króna fyrir Sýnarrásina
fyrir nokkrum árum.
Eiga þeir nú,. fyrir til-
stilli ríkisvaldsins, að fá
hana afhenta aftur -
og þá endurgjaldslaust?
En setjum nú svo,
umræðunnar vegna, að
þessi fásinna yrði niðurstaðan. Hvað
vill Morgunblaðið þá að yrði gert
þegar næsta umsókn um VHF-rás
bærist útvarpsréttamefnd? A þá að
verða við þeirri umsókn með sama
hætti og umsókn Stöðvar 3 nú? Og
á þá að taka rásina af Ríkissjónvarp-
inu, Stöð 2 eða Stöð 3?
Morgunblaðið virðist líka taka
undir það sjónarmið, að eigenda-
tengsl Sýnar og Stöðvar 2 ættu að
útiloka Sýn frá úthlutun örbylgju-
rása. Nú er það svo, að allar einka-
reknu sjónvarpsstöðvamar eru hluta-
félög. Setjum nú svo, að eigendur
Stöðvar 3, þ.m.t. Morgunblaðið,
keyptu í dag hlutabréf af eigendum
Stöðvar 2, eða öfugt (annað eins
hefur nú gerst í þessari atvinnu-
grein, einsog kunnugt er!) Á þá ríkis-
valdið (útvarpsréttamefnd) að taka
til við að hirða rásir af Stöð 2, Stöð
3 eða báðum? Og hvað margar? Og
hveijir eiga að fá þær? Og á þá ann-
aðhvort fyrirtækið eða bæði að hætta
starfsemi? Eða á ríkið hreinlega að
banna öll viðskipti með hlutabréf í
sjónvarpsfyrirtækjum? Hvað er þá
orðið um hinn frjálsa markað, sem
Morgunblaðið segir að eigi að
Páll Magnússon
Það er vandmeðfarið
fyrir fjölmiðla, segir
Páll Magnússon, að
fjalla um mál sem varða
beint fjárhagslega
hagsmuni þeirra sjálfra.
„ .. . ráða á þessu sviði sem öðrum?“
Morgunblaðsmenn telja að nú eigi
að efna til útboðs á sjónvarpsrásum
(að vísu ekki á þeim rásum sem
þeirra fyrirtæki hefur til afnota héld-
ur einungis þeim sem keppinautarnir
hafa) og segja að með því vinnist
tvennt: Annars vegar .......að
tryggja almannahag með því að
greiðsla komi fyrir takmörkuð
gæði... “ og hins vegar „ .. . að
eðlileg samkeppni verði tryggð á
sjónvarpsmarkaðnum ..."
Fyrra sjónarmiðið má styðja
nokkrum rökum, en þá verða menn
að hafa fernt i huga. 1) Fyrirtæki í
þessari atvinnugrein, einsog öðrum,
hafa í öllum rekstri sínum, ijárfest-
ingum og áætlunum tekið mið af
ákveðnum forsendum, þ.m.t. laga-
legum.
Þessum forsendum getur ríkis-
valdið ekki í einni svipan gjörbreytt
og svipt þar með grundvellinum und-
an tilteknum fyrirtækjum með til-
heyrandi eigna- og atvinnumissi í
kjölfarið. Þennan stíg þyrfti að feta
mjög hægt og með löngum aðlögun-
artíma. 2) íslenskar sjónvarpsstöðvar
eiga í vaxandi beinni og óbeinni sam-
keppni við útlendar stöðvar. Það
skyti skökku við ef ríkið ætlaði við
þær aðstæður að torvelda íslensku
stöðvunum samkeppnina með enn
frekari sköttum og skyldum. 3) Þessi
atvinnurekstur er þeirrar gerðar að
auknar álögur á hann kæmu óhjá-
kvæmilega fram í hækkuðu áskrift-
arverði til almennings (á sama hátt
og hækkað pappírsverð leiddi til
hækkunar á áskriftarverði Morgun-
blaðsins fyrir skömmu). 4) Einka-
reknar sjónvarpsstöðvar á íslandi
eiga í harkalegri og ósanngjamri
samkeppni við Ríkissjónvarpið, m.a.
um auglýsingatekjur. Á að skekkja
þessa samkeppnisstöðu enn frekar
með því að einkastöðvarnar gjaldi
hátt verð fyrir það sem RÚV fær
ókeypis, eða ætti ríkið sjálft (RÚV)
að taka þátt í útboði á reikning skatt-
borgaranna? í þeim löndum, þar sem
útboð á sjónvarpsrásum fara fram
og Morgunblaðið vitnar gjarnan til,
er ríkið hvergi í beinni tekjusam-
keppni við einkareknar stöðvar og
aðstæður því gjörólíkar. '
Síðara sjónarmiðið, að útboð hafi
í för með sér „_... að eðlileg sam-
keppni verði tryggð ... “ er einfald-
lega rangt, - a.m.k. ef menn telja
að eðlileg samkeppni felist m.a. í því
að hin „takmörkuðu gæði“ safnist
ekki á örfáar hendur, nýjum aðilum
sé ekki gert ókleift að hasla sér völl,
ákveðin fjölbreytni sé tryggð o.s.frv.
Þar sem sjónvarpsrásir eru boðnar
upp hefur það alls staðar haft í för
með sér að sterkustu aðilarnir hafa
sölsað æ meira undir sig og víða
hefur þurft að grípa til sérstakrar
lagasetningar til að koma í veg fyrir
að allar rásirnar söfnuðust á örfárra
hendur. Við síðustu úthlutun ör-
bylgjurása hér á landi fékk kristilega
stöðin Omega eina rás í sinn hlut.
Telja menn líklegt að Omega hefði
átt mikla möguleika í útboði gegn
eigendum Stöðvar 3, Stöðvar 2 eða
Ríkisútvarpinu? Það má raunar færa
fram mjög sterk rök fyrir því, að ef
útboðsreglunni hefði verið fylgt hér
á landi frá því að ríkiseinokunin var
afnumin fyrir áratug, þá væru allar
tiltækar sjónvarpsrásir á einni hendi,
- að rásum Ríkisútvarpsins frátöld-
um.
Að lokum þetta: Það er afar vand-
■meðfarið fyrir fjölmiðla að flalla um
mál, sem varða beina ljárhagslega
hagsmuni þeirra sjálfra. Það er ekki
aðeins að Morgunblaðið sé stór hlut-
hafi í Stöð 3ffieldur eru sumir með-
eigendur þess meðal stærstu auglýs-
enda í Morgunblaðinu. Ritstjórar
Morgunblaðsins hafa nú því miður
fallið á þessu prófi, en eins og aðrir
,,fallistar“ fá þeir annað tækifæri.
Eg vil í allri vinsemd benda þeim á,
að trúverðugleiki Morgunblaðsins er
því meira virði en tíund þess Í.Stðð 3.
Höfundur er sjónvarpsstjóri.
Það er afar mikilvægt að einstaklingar, ðem hafa -fengið heilablóðfall, fái
andlega örvun og hvatningu, segja Eiríksína Hafsteinsdóttir og Margrét
Magnúsdóttir, sjúkraþjálfarar á Grensásdeild Sjúkrahúss Reykjavíkur.
Eiríksína Margrét
Hafsteinsdóttir Magnúsdóttir
Sjúkra-
þjálfarinn
segir...
Heila-
blóðfall
EGAR einhver varð fyrir því að
missa málið og lamast var sagt að
guðirnir hefðu slegið hann. Þaðan
er komið orðið „slag“.
(FréttabrAf um heilbrigðismál 1973)
Hvað er heilablóðfall?
Heilablóðfall, sem einu sinni var kallað
slag á íslensku, stafar af blóðþurrð vegna
æðastíflu eða blæðingu í heila. Bióðþurrð
er um það bil níu sinnum algengari en blæð-
ing. Heilablóðfall kemur skyndilega og ein-
kennist af truflunum á heilastarfsemi.
Nokkrar staðreyndir
um heilablóðfall
Heilablóðfall er þriðja algengasta dán-
arorsökin meðal iðnvæddra þjóða. Það veld-
ur um 10-12% allra dauðsfalla. Dauðsföllum
vegna heilablóðfalls hefur þó fækkað á síð-
ustu áratugum, sennilega vegna bættrar
meðferðar og breyttra lífshátta. Á hinn
bóginn fjölgar þeim íslendingum sem fá
heilablóðfall árlega vegna hækkandi meðal-
aldurs þjóðarinnar. Heilablóðfall er sjald-
gæft undir fimmtugsaldri og frekar fátítt
undir sextugsaldri. Reikna má með að
400-600 einstaklingar fái heilablóðfall ár-
lega hér á landi.
Er hægt að fyrirbyggja
heilablóðfall?
Nú er sannað að meðferð á háþrýstingi
dregur verulega úr hættu á heilablóðfalli.
Reykingar og hátt kólesterólgildi eru
áhættuþættir. Allgóðar vísbendingar eru til
um að aðhaldssemi í neyslu salts og áfeng-
is ásamt fækkun aukakílóa geti, með lækk-
un blóðþrýstings, dregið úr líkum á heila-
blóðfalli.
Einkenni
Einkennin koma snögglega og eru mis-
munandi eftir því hvaða svæði heilans verð-
ur fyrir skaðanum. Einkennin koma oftast
fram í öðrum líkamshelmingi og geta verið
lömun, kraftminnkun eða dofi. Einnig geta
komið fram máltruflanir og skerðing
á vitrænni starfssemi, þótt það þurfi
ekki að fara saman. Margir sjúklingar
kvarta yfir mikilli almennri þreytu,
litlu úthaldi, aukinni svefnþörf ásamt
skertu minni og erfiðleikum við ein-
beitingu. Sumir sjúklingar verða meyr-
ir og þunglyndir.
Leiðin til bata:
tími - þjálfun - þolinmæði
Heilablóðfall getur haft miklar
breytingar í för með sér fyrir sjúkling-
inn og aðstandendur hans.
Áreiðanlegt mat á ástandi sjúklings-
ins, markviss þjálfun og virk þátttaka
sjúklingsins í meðferðinni skilar best-
um mögulegum árangri. Góð samvinna
allra meðferðaraðila, sjúklings og að-
standenda hans er einnig mjög mikilvæg.
Mikilvægt er að endurhæfingin hefjist
eins fljótt og mögulegt er til þess að koma
í veg fyrir ýmis vandamál sem geta komið
upp ef ekki er rétt að farið. Markmiðið er
að sjúklingamir verði sjálfbjarga eins fljótt
og hægt er.
Margar rannsóknir hafa sýnt að betri
árangur af endurhæfingu næst á sérhæfð-
um deildum fyrir heilablóðfallssjúklinga þar
sem öll sarnvinna ætti að vera auðveldari
og þekking almennt meiri.
Mikilvægt er að einstaklingar sem hafa
fengið heilablóðfall fái andlega örvun og
hvatningu en oft vill brenna við að samúðar-
fullir ættingjar séu of fúsir til að gera hlut-
ina fyrir sjúklingana en með slíkri hjálpsemi
er ef til vill ýtt undir að sjúklingurinn verði
áfram ósjálfbjarga.
Endurhæfingin tekur mismunandi lang-
an tíma. Aldur virðist skipta litlu máli.
Hins vegar hafa aldraðir oft samtímis önn-
ur heilsufarsleg vandamál t.d. hjarta- eða
MARKVISS þjálfun er mikilvæg.
lungnasjúkdóma, sykursýki o.fl. Af þeim
ástæðum eru horfur þeirra stundum verri.
Um helmingur allra þeirra sem fá heilablóð-
fall nær góðum bata, um þriðjungur býr
við einhveija fötlun en getur búið heima
Gera má ráð fyrir að um 15% vistist á stofn-
unum.
Leiðin til bata getur stundum verið löng
og ströng en með markvissri þjálfun er oft
hægt að ná ótrúlega góðum bata. Slík þjálf-
un tekur oft langan tíma og krefst þolin-
mæði og þrautseigju sem oft er aðdáunar-
verð.