Morgunblaðið - 07.05.1996, Page 6

6 ÞRIÐJUDAGUR 7. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Gera sjónvarpsmynd um frönsku Islandssjómennina
Sýknaður af ákæru
um nauðgun
Greint á milli raun-
veruleika og goðsagna
HÓPUR Frakka var nýlega stadd-
ur hér á landi við gerð sjónvarps-
myndar um fiskveiðar Frakka við
Isíandsstrendur, en franskir fiski-
menn leituðu á sínum tíma fanga
við Islandsstrendur í þrjár aldir.
Að gerð myndarinnar stendur
háskólinn í Rennes og er hún í
flokki mynda sem verið er að
gera um Bretagne-skaga en það-
an komu flestir fiskimannanna
sem stunduðu veiðar hér við land.
Talið er að um 3.000 franskir sjó-
menn hafi látist hér við land í
skipssköðum eða af sjúkdómum
og var fjöldi þeirra jarðsettur hér
á landi.
Að sögn Jenives Andra Ivars-
sonar, sem var leiðsögumaður
Frakkanna hér á landi, verður í
myndinni borið saman allt sem
sagt hefur verið um frönsku ís-
landssjómennina í bókum og kvik-
mynduin og greint á milli goð-
sagna og raunveruleika og sann-
leiksgildi eldri heimilda kannað.
Hópurinn fór m.a. til Fáskrúðs-
fjarðar í efnisleit og á Meðallands-
sand auk þess sem efni var tekið
upp í gamla kirkjugarðinum í
Reykjavík og húsi Tónmennta-
skólans þar sem á sínum tíma var
franskur spítali.
Höfundur handrits myndarinn-
ar er Alain Croix sagnfræðingur,
en um líf frönsku sjómannanna
hér við land fjallar Francois
Chappé sagnfræðingur. Aætlað
er að myndin verði frumsýnd í
Frakklandi næsta haust í tengsl-
um við hátíðarhöld í borginni
Brest.
Morgunblaðið/Sverrir
HÓPURINN sem nú vinnur að gerð sjónvarpsmyndar um
frönsku Islandssjómennina. A myndinni eru talið frá vinstri:
Christine Zimermann, framleiðandi myndarinnar, Alain Croix,
sagnfræðingur og handritshöfundur, Francois Chappé, sagn-
fræðingur, Patrice Roturier, leikstjóri, Gwenn Liguet, kvik-
myndagerðarmaður, Jeanives Andri Ivarsson, leiðsögumaður,
og Christian AIlio, hljóðmaður.
Lög kveði ekki á um takmörkun eignarhalds á útvarpi
Ljósvakamiðlar
lúti almennum reglum
Bankaránið
enn óupplýst
RÁNIÐ í útibúi Búnaðarbanka ís-
lands við Vesturgötu er enn óupp-
lýst. Þrír vopnaðir menn réðust inn
í bankann að morgni 18. desember
sl. og náðu að taka peninga úr köss-
um gjaldkera. Bankinn gaf aldrei
upp hve miklu var stolið, en líkur
voru leiddar að því að upphæðin
hefði numið hálfri annarri milljón
króna.
Að sögn rannsóknarlögreglu ríkis-
ins er engin tíðindi að hafa af rann-
sókn málsins. í lok janúar sátu fjór-
ir menn í haldi vegna tryggingasvika
og við rannsókn þess máls vaknaði
grunur um að þeir væru viðriðnir
bankaránið. RLR sagði Ijóst, að
mennirnir hefðu skipulagt og undir-
búið á síðasta ári að fremja vopnað
bankarán og svipaði lýsingum á
áætlunum þeirra mjög til ránsins í
Búnaðarbankanum. RLR sagði
mennina hafa hrint hluta af áætlun
sinni í framkvæmd.
Mönnunum var hins vegar sleppt
úr haldi þegar tryggingasvikamálið
taldist uppiýst, en RLR vinnur enn
að rannsókn bankaránsins.
STARFSHÓPUR um endurskoðun
á útvarpslögum telur ekki brýna
nauðsyn til þess að kveða sérstak-
lega á um í útvarpslögum um tak-
mörkun eignarhalds á ljósvaka-
ijölmiðlum. Áð mati starfshópsins
hafa lög í nágrannalöndunum oftar
en ekki orsakað nokkurn glundroða
og skert athafnafrelsið á ósann-
gjaman hátt.
í skýrslu starfshópsins er laus-
lega fjallað um reynslu nágranna-
landa okkar af því að setja í lög
takmörkun á eignarhaldi á ljós-
vakafjölmiðlum. Markmiðið með
lagasetningunni hafí verið að tak-
marka möguleika á samþjöppun
eignarhalds, samstiga auknu frelsi
í fjölmiðlun.
Engin ákvæði um takmörkun
Starfshópur um end-
urskoðun útvarp-
slaga telur tilraunir í
nágrannalöndum til
að takmarka eignar-
hald hafa orsakað
glundroða
eignarhalds í ljósvakamiðlun er að
finna í gildandi útvarpslögum, sem
sett voru árið 1985. í skýrslu starfs-
hópsins er bent á að lögin kveði á
um lýðræðislegar leikreglur, tján-
ingarfrelsi og óhlutdrægni í starfi
útvarpsstöðva. Séu þessi atriði
tryggð verði hlutfall eignarhalds
síður að alvarlegu vandamáli. í
skýrslunni segir að þessi skoðun sé
sett fram í ljósi þeirrar staðreyndar
að lög af þessu tagi hafi í nágranna-
löndunum oftar en ekki orsakað
glundroða. Það hafi reynst fremur
auðvelt að fara í kringum slík lög,
eftirlit kostnaðarsamt og þó að þeim
hafi verið ætlað að vernda athafna-
frelsi og hlutleysi, virðist þau stund-
um hafa skert athafnafrelsi á
ósanngjarnan hátt og jafnvel beinst
gegn einstökum aðilum.
Starfshópurinn telur ákjósanleg-
ast að samkeppni á ljósvakamark-
aði og starfsemi ljósvakamiðla í
heiid lúti sömu almennu leikreglum
og aðrar atvinnugreinar í landinu.
Bretinn vill
fjórar millj-
ónir í bætur
BRETI, sem var ákærður um
nauðgun um borð í togara í Reykja-
víkurhöfn, sakfelldur í héraði og
sýknaður í Hæstarétti, m.a. þar sem
niðurstöður íslenskrar DNA-rann-
sóknar stóðust ekki nánari skoðun
í Noregi, hefur höfðað mál og kraf-
ist rúmlega íjögurra milljóna í
skaða- og miskabætur. Málið verð-
ur þingfest fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur í dag.
Stefna í málinu var birt ríkislög-
manni á föstudag. Ásgeir Á. Ragn-
arsson, lögmaður Bretans, sagði að
farið væri fram á skaðabætur vegna
útlagðs kostnaðar Bretans við dvöl
hér, t.d. hótelskostnaðar. Jafnframt
færi hann fram á að fá vinnutap
bætt og greiddar miskabætur fyrir
þau óþægindi og þá tímabundnu
röskun á stöðu og högun sem fylgdu
þeim þvingunarúrræðum sem hann
var beittur, handtöku, gæsluvarð-
haldi og farbanni. Hann hafi verið
fjarri heimili sínu og fjölskyldu í
nær 4 mánuði í ókunnu landi, kærð-
ur fyrir alvarlegt kynferðisbrot, átt
um tíma yfir höfði sér langa refsi-
vist og verið kynntar rangar og
villandi niðurstöður DNA-rann-
sóknar. Um tíma hafi hann verið í
algjörri óvissu um fjárhagslega af-
komu, starf sitt og framtíð fjöl-
skyldunnar.
Síðumúlafangelsi uppfyllir
ekki lágmarksskilyrði
í stefnunni er jafnframt gerð
krafa um bætur fyrir brot gegn
grundvallarrétti sakbornings til að
vera leiddur fyrir dómara'án drátt-
ar, en tæpar 25 stundir liðu frá
handtöku Bretans og þar til hann
kom fyrir dómara.
Einnig er nefnt, að í gæsluvarð-
haldinu hafi hann setið í fangelsi,
Síðumúlafangelsinu, sem hvorki
teljist uppfylla lágmarksskilyrði né
samrýmast nútímaviðhorfum um
aðbúnað gæslufanga í réttarríki og
hafi því fangelsi nú verið lokað af
þessum ástæðum.

Eiga reykingamenn að greiða fyrir heilbrigðisþjónustu vegna reykingasjúkdóma?
Upp með budduna
ef þú hefur reykt!
Á ráðstefnu um tóbaksvamir í nútíð og framtíð sem Ragnhildur
Sverrísdóttir sat í Háskólabíói á laugardag var fjallað um skað-
semi reykinga, kostnað þjóðfélagsins við þær og einnig hvort reyk-
ingamenn ættu að greiða sérstaklega fyrir heilbrig-ðisþj ónustu. Vil-
>»
hjálmur Amason heimspekingur sagði að þjóðfélag, sem tæki slíkt
upp, væri verra en það þjóðfélag sem við byggjum nú.
TÓBAKSVARNANEFND og
Heilsuefling efndu til ráðstefnu fyr-
ir almenning á laugardag. Það væri
synd að segja að „almenningur"
hefði sinnt kallinu, því mæting í
sumarblíðunni var dræm. Voru þó
mörg fróðleg erindi flutt.
Einn þeirra, sem talaði á ráð-
stefnunni, var Vilhjálmur Árnason
heimspekingur. Honum hafði verið
falið að velta fyrir sér spurningunni
Ættu reykingamenn að borga
meira en aðrir fyrir beilbrigðisþjón-
ustu? Vilhjálmur sagði, að almennt
markmið í heilbrigðisstefnu fælist
í að veita árangursríka og réttláta
heilbrigðisþjónustu á eins hag-
kvæman hátt og mögulegt væri.
Ut frá sjónarmiðum hagkvæmni
mætti líta svo á, að ef greitt væri
sérstaklega fyrir alla heilbrigðis-
þjónustu, sem tengdist afleiðingum
reykinga, myndi það stórauka tekj-
ur heilbrigðiskerfisins. Rökin á
móti væru þau, að þessi skipan
gæfi tilefni til að hætta skattheimtu
á áhættuvaldinn sjálfan, þ.e. tóbak-
ið og það myndi draga úr tekjum.
Þetta fyrirkomulag myndi einnig
gerbreyta sýn okkar á heilbrigðis-
kerfið sem sameiginlega tryggingu
gegn áföllum og efla hugmyndir
um einkavæðingu trygginga og
heilbrigðisþjónustu. Reynslan frá
Bandaríkjunum sýndi að sú skipan
væri afar óhagkvæm. Skrifræðið,
sem fylgdi því að fylgjast með hverj-
ir reyktu, hvað þeir ættu að greiða
o.s.frv. myndi einnig kosta sitt.
Þegar Vilhjálmur velti fyrir sér
hvernig meta ætti spurninguna um
greiðslu út frá kröfu um árangur í
heilbrigðiskerfinu, þá benti hann á
að rökin með greiðslu reykinga-
manna væru, að slík ráðscÖfun
væri líkleg til að draga úr reyking-
um. Fólk tæki ákvarðanir út frá
buddunni og þannig væri um öfluga
heiisuvernd að ræða.
En Vilhjálmur átti einnig rök á
móti: Unglingar sem byija að reykja
velta ekki fyrir sér lækniskostnaði
síðar á ævinni. Tengslin milli lífs-
mátans og afleiðinganna eru ekki
nægilega bein og sjáanleg, auk þess
sem alltaf finnast dæmi um undan-
tekningar frá reglunni, þ.e. fólk sem
reykir en bíður ekki skaða af. Þá
yrði þetta erfítt í framkvæmd. Ætti
að miða við að fólk hafí reykt ein-
hvern tíma á ævinni eða í einhvern
tiltekinn árafjölda? Skriffmnska yrði
óhagkvæm, erfið og nærgöngul.
Loks velti Vilhjálmur því fyrir sér
hvort það væri réttlátt að reykinga-
menn greiddu fyrir læknismeðferð.
Hann benti á, að ef tiltekin ráðstöf-
un væri óréttlátt bæri að hafna
henni, sama hversu hagkvæm eða
árangursrík hún kynni að vera.
Rök fyrir sérstaka greiðslu reyk-
ingamanna sagði Vilhjálmur vera,
að það væri réttlætismál að greina
á milli sjúklinga sem valda sjúk-
dómum sínum sjálfir með óheil-
brigðum eða áhættusömum lífsstíl
og þeirra sem eru einberir þolendur
slysa og sjúkdóma. Sanngjarnt
væri að þeir sem gættu heilsu sinn-
ar nytu almennrar heilbrigðisþjón-
ustu, en aðrir verðskulduðu hana
ekki. Þá væri réttlætismál að auka
ábyrgð fólks á eigin heilsu, því van-
ræksla bitnaði á öðrum.
Vilhjálmur sagði þessi rök góð
og gild, en það nægði ekki til að
sýna fram á réttlæti þess að reyk-
ingamenn greiddu sérstaklega fyrir
heilbrigðisþjónustu. Rökin gegn
þeirri skipan, út frá réttlætissjón-
armiði sagði hann vera, að fjöl-
margir aðrir þættir sem mönnunum
væri sjálfrátt um væru heilsuspill-
andi, s.s. mataræði. Þeir sem borð-
uðu óhollan mat eða stunduðu enga
líkamsrækt ættu því að vera undir
sama hatti og revkingamenn. Þó
væri afar erfitt að meta hvað væri
á ábyrgð einstaklingsins og hvað
réðist af erfðum og umhverfi.
Óréttlátt væfi að skattleggja þá
eina sem veiktust, en ekki þá
heppnu reykingamenn sem ekki
veiktust. Loks væri svo ómannúð-
legt að neita veikum um þjónustu
nema gegn greiðslu. Hins vegar
væri sjálfsagt að gera þá kröfu að
sjúklingar sýndu þá ábyrgð að
hætta að reykja.
Niðurstaða heimspekingsins var,
að það væri verra þjóðfélag, en það
sem við byggjum nú, sem tæki upp
þá ráðstöfun að láta reykingamenn
greiða sérstaklega fyrir heilbrigðis-
þjónustu. Réttlátara, mannúðlegra,
árangursríka og jafnvel hagkvæm-
ara væri að skattleggja áhættusamt
líferni, en að leggja gjöld á tiltekna
sjúkdóma. Ergo: Tóbak á að selja
dýrum dómum og eyrnamerkja það
fé, sem þannig fæst í ríkiskassann,
sérstaklega til heilbrigðisþjónustu.