Morgunblaðið - 07.05.1996, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 7. MAÍ1996 37
AÐSEIMDAR GREINAR
Stjórnarskrá
Lýðveldisins Islands
Svar við grein Ásdísar Erlingsdóttur
ÞAÐ er sjaldgæft
að undirrituðum svelg-
ist jafn innilega á
morgunkorninu og
gerðist þriðjudaginn
26. mars síðastliðinn,
en þann dag birtist í
Morgunblaðinu grein
Ásdísar Erlingsdóttur
undir yfirskriftinni
„Hættið leikaraskapn-
um með forsetaemb-
ættið“.
Ýmissa grasa kennir
í grein Ásdísar og fjali-
ar hún meðal annars
um valdaleysi forseta
íslands jafnt sem skip-
an Alþingis.
Ásdís vegur fyrst að annarri
grein stjórnarskrárinnar og þeim
handhöfum löggjafarvaldsins sem
þar eru nefndir, forseta íslands og
Alþingi. Telur hún að samantengt
embættisvald þessara aðila sé skýrt
merki einveldisskipulags og heldur
því fram að stjórnvöld geti samið
sín á milli um bitlinga og fríðindi
og í raun gert það sem þeim sýn-
ist. Ásdís bítur höfuðið af skömm-
inni með því að gefa í skyn að for-
seti íslands, frú Vigdís Finnboga-
dóttir, hafi ekki tekið til greina
áskoranir landsmanna um þjóð-
aratkvæðagreiðslu um inngöngu
íslands í EES vegna persónulegra
hagsmuna. Á milli línanna má lesa
að hún telji að Alþingi hafi með
einhverjum hætti fengið forseta
íslands til að neita
þjóðinni um atkvæða-
greiðslu. í mínu ung-
dæmi var slíkt kallað
mútur, og þvílíkt bera
menn ekki á forseta
lýðveldisins.
Starfssvið
forseta Islands
Önnur grein stjórn-
arskrárinnar hljóðar
svo:
„Alþingi og forseti
íslands fara saman
með löggjafarvaldið.
Forseti og önnur
stjórnarvöld sam-
kvæmt stjórnarskrá
þessari og öðrum landslögum fara
með framkvæmdavaldið. Dómend-
ur fara með dómsvaldið."
Þessari grein segir Ásdís að þurfi
að breyta til að aðgreina starfssvið
æðstu stjórnvalda. Alþingi verði
löggjafinn, æðsta stjórnvald lands-
ins, en forseti íslands skal vera
handhafi framkvæmdavalds. Hún
vill að forsetinn velji ráðherra og
að enginn meðlimur ríkisstjórnar
sitji á Alþingi. Athugum hvernig
þessi stjórnskipun lítur út. Á toppn-
um trónir Alþingi sem einráður
handhafi löggjafarvaldsins. Þau lög
sem Alþingi setur eru þá óskoruð
og algild! Enginn getur haft hemil
á því sem Alþingi ákveður og því
getur það sett þau lög sem því
sýnist. Næst er ríkisstjórn með for-
Jóhannes Þ.
Skúlason
seta íslands í forsæti. Hvorki for-
seti né ráðherrar eiga sæti á Al-
þingi og geta því ekki haft nokkur
áhrif á málarekstur þingsins. Þar
við bætist að búið er að gera for-
setaembættið að pólitísku embætti.
Forseti hefur pólitísk völd sem gera
það að verkum að honum er ómögu-
legt að halda hlutleysi.
Þáð sem rakið er hér að ofan
virðist í fljótu bragði bera keim af
bandaríska stjórnkerfinu þar sem
forsetinn er flokkspólitískur, gegnir
jafnframt stöðu forsætisráðherra,
velur ráðherra sína sjálfur og þeir
Stjórnarskrá lýðveldis-
ins hefur, að mati
Jóhanns Þ. Skúlason-
ar, þjónað sínu
hlutverki vel í meira
en hálfa öld.
sitja ekki á þingi. En grundvallar-
munur er á tillögum Ásdísar og
bandaríska kerfinu. Bandaríkjafor-
seti er ekki aðeins handhafi fram-
kvæmdavaldsins heldur er hann
einnig handhafi löggjafarvaldsins
með Bandaríkjaþingi. Vegna
stjórnarformsins hefur Bandaríkja-
forseti meiri hlut í löggjafarvaldinu
þar sem hann hefur neitunarvald
gagnvart þinginu en forseti íslands
hefur aðeins málskotsrétt til þjóð-
arinnar samkvæmt 26. grein
stjornarskrárinnar. Þetta er gert
til að einhver hemill sé á þeim laga-
setningum sem meirihluti löggjaf-
arsamkundunnar samþykkir, til að
ekki séu sett ólög án þess að nokk-
uð verði að gert.
Ásdís segir einnig: „þá gæti
meirihluti Alþingis kært forseta
fyrir landsdómi og þá er hægara
um vik þar sem Alþingi og fram-
kvæmdavaid Alþingis hafa ekki
sama starfssvið eftir breytingarn-
ar.“ Þetta tejur undirritaður beina
rökvillu hjá Ásdísi. Með breytinga-
tillögu hennar verður engin breyt-
ing á rétti Alþingis til að koma
ábyrgð á hendur framkvæmdavald-
inu, því skv. 14. grein stjórnar-
skrárinnar bera ráðherrar fulla
ábyrgð á störfum sínum. Um fram-
kvæmdavald forseta er skýrt kveð-
ið á í 13. grein. Þar segir: „Forset-
inn lætur ráðherra framkvæma
vald sitt.“ Forseti er því aðeins
handhafi framkvæmdavaldsins að
forminu til og því skarast það ekki
við löggjafarvaldið. Það að forseti
verði virkur handhafi löggjafar-
valdsins og falli þannig undir
ákvæði 14. greinar er því aðeins
formbreyting.
Þjóðhollir
íslendingar
Ásdísi er mikið niðri fyrir er hún
talar um ósvífni alþingismanna við
stjórnarskrárbreytingar. Segir hún
þar meðal annars: „Þeir ætla upp
á sitt einsdæmi að breyta einstaka
greinum stjórnarskrárinnar, jafnvel
að breyta kjördæmaskipan og
kosningalögunum, ijúfa síðan þing
og boða til nýrra kosninga. Það er
kominn tími til þess að alþingis-
menn viðurkenni að það er ekki
þeirra verk að breyta og semja þau
stjórnskipunarlög sem þeir eiga
sjálfir að starfa eftir.“
Nú virðist undirrituðum að Ásdís
Frumvarpið og félagafrelsið
Birgir Björn __ Gunnar
Sigurjónsson Ármannsson
FRUMVARP fjár-
málaráðherra um rétt-
indi og skyldur starfs-
manna ríkisins varðar
grundvöll samnings-
réttar starfsmanna og
félagafrelsi. Ákvæði
stjórnarskrár um fé-
lagafrelsi var endur-
skoðað nýlega og niður-
staðan varð 74. gr. sem
orðast þannig:
„Rétt eiga menn að
stofna félög, þar með
talin stjórnmálafélög
og stéttarfélög án þess
að sækja um leyfi til
þess. Félag má ekki
leysa upp með ráðstöf-
un stjórnvalds ..."
Benda má á að í upphaflegum
frumvarpsdrögum var ekki gert ráð
fyrir að sérstaklega væri getið um
stjómmála- og stéttarfélög en til að
taka af öll tvímæli þótti rétt að geta
þessara félaga sérstaklega „í ljósi
þess að hér er um að ræða einhveija
mikilvægustu flokka félaga í sér-
hveiju lýðræðisríki", eins og segir í
nefndaráliti. Þetta er í algeru sam-
ræmi við þær alþjóðlegu skuldbind-
mgar um jákvætt félagafrelsi sem
Island hefur gerst aðili að, sjá t.d.
87. samþykkt Alþjóðavinnumála-
stofnunarinnar (ILO).
Samþykktir
ILO
Með aðild að 87. samþykkt ILO
hefur Island skuldbundið sig til að
hafa ekki afskipti af innri málefnum
stéttarfélaga. I 2. gr. samþykktar-
innar segir:
„Verkamenn og vinnuveitendur
skulu án undantekningar hafa rétt
til þess að stofna og ganga í félög
að eigin geðþótta án undangengins
leyfis, og séu þeir aðeins háðir regl-
um hiutaðeigandi félags um inn-
göngu í það.“
Þá segir í 4. gr. sömu samþykktar:
„Handhafar framkvæmdarvalds
skulu ekki geta leyst upp félög vinnu-
veitenda eða verkamanna fyrir fullt
og allt eða um stundarsakir."
Jafnframt segir í 8. gr. 2. tl.:
„Landslögum má ekki vera þann
veg háttað, að þau skerði ákvæði
samþykktar þessarar, né heldur má
framkvæma þau á þann hátt.“
Þessar alþjóðlegu samþykktir og
ákvæði stjórnarskrár um félagafrelsi
ber að skilja þannig að hvorki lög-
gjafarvaldi né framkvæmdarvaldi sé
heimilt að svipta launamenn rétti til
þátttöku í stéttarfélagi og til að
semja um kjör sín á þeim vettvangi.
Verði frumvarp þetta að lögum er
löggjafarvaldið að svipta stóran hóp
einstaklinga félagafrelsi. Slík tak-
mörkun er einungis talin lögmæt
þegar um er að ræða æðstu stjórn-
sýslu ríkisins. Frumvarpið gengur
mun lengra og striðir að því leyti til
gegn ákvæðum stjórnarskrár með
því að tilgreina stóran hóp starfs-
manna til viðbótar sem embættis-
menn og svipta þá rétti til að vera
í stéttarfélögum og semja um kjör
sín á félagsbundnum grundvelli.
Jafnframt er löggjafinn með sam-
þykkt frumvarpsins að selja fram-
kvæmdarvaldinu nánast sjálfdæmi
um það hverjir verði til viðbótar tald-
ir embættismenn og þar með sviptir
félagafreisi. Löggjafarvaldinu ber að
fara af varkárni með vald sitt, eink-
um þegar ákvæði eru varin af stjórn-
arskrá. Verði frumvarpið samþykkt
er sýnt að lögin myndu ekki einung-
is stríða sem slík gegn félagafrelsis-
Verði frumvarpið
að lögum verður, að
mati Birgis Björns
Sigurjónssonar
og Gunnars
--3,--------------
Armannssonar,
gengið gegn grund-
vallarákvæðum um
jákvætt félagafrelsi.
ákvæði stjórnarskrár heldur væri
framkvæmdarvaldinu, ráðherra eða
forstöðumanni í stofnun og jafnvel
staðgengli hans, veitt víðtækt vald
til að ganga ennþá lengra í þeirri
skerðingu.
Evrópusáttmálinn
ísland hefur einnig skuldbundið
sig til að virða samnings- og verk-
fallsrétt stéttarfélaga með aðild að
samþykktum ILO án óeðlilegra og
ónauðsynlegra afskipta. Verði frum-
varpið að lögum verður hægt að
svipta stóran hóp félagsmanna í
stéttarfélögum ríkisstarfsmanna,
jafnvel alla félagsmenn einstakra
félaga, rétti til að taka þátt í starfi
stéttarfélaga í framtíðinni með því
að skipa þá embættismenn. Þessi
hópur verður þar með sviptur verk-
fallsrétti sem stríðir ekki aðeins gegn
samþykktum ILO heldur einnig
Mannréttinda- og Félagsmála- sátt-
mála Evrópu. Island hefur verið í
sérstakri gjörgæslu hjá sérfræðing-
um Evrópuráðsins vegna fram-
kvæmdar á félagafrelsisákvæðum
Evrópusáttmálans vegna svonefnds
neikvæðs félagafrelsis. Grundvall-
arákvæði sáttmálans varða þó hið
jákvæða félagafrelsi. í frumvarpinu
er gert ráð fyrir að 2. mgr. 9. gr. 1.
nr. 120/1992 verði felld brott en hún
átti að tryggja þeim sem undir kjara-
nefnd heyra rétt til að vera í stéttar-
félagi, þ.e. jákvætt félaga- frelsi.
Verði frumvarpið að lögum er með
þessu og öðru ofantöldu gengið beint
gegn þessum grundvallarákvæðum
um jákvætt félagafrelsi.
Birgir Björn Sigurjónsson er
framkvæmdastjóri Bandalags
háskólamanna og Gunnar
Ármannsson er lögfræðingur og
situr í stjórn BHM.
Einn öflugasti og besti Econoline XLT, '92 landsins, 7,3 diesel,
beinsk., 5 g., (ZF), ek. 85.000 km. BíII í algjörum sérflokki!
Verð 4,3 millj. Uppl. í vs. 852 5500, hs. 567 5618 eftir kl. 20.00.
hafi lesið síðustu greinar stjórnar-
skrárinnar heldur hratt, ef þá nokk-
urntíma. í 79. grein stjórnarskrár-
innar er mjög skýrt kveðið á um
það hvernig skuli fara með þá er
breyta á stjórnarskránni eða auka
við hana. Þar segir: „Tillögur, hvort
sem er til breytinga eða viðauka á
stjórnarskrá þessari, má bera upp
bæði á reglulegu Alþingi og auka-
Alþingi. Nái tillagan samþykki skal
ijúfa Alþingi þá þegar og stofna
til almennra kosninga að nýju.
Samþykki Alþingi ályktunina
óbreytta, skal hún staðfest af for-
seta lýðveldisins, og er hún þá gild
stjórnskipunarlög.“ Þeim sem lesa
þessa grein stjórnarskrárinnar
verður undir eins ljóst að Alþingi
getur ekki breytt stjórnarskránni
að vild. Þjóðin fær að láta skoðun
sína á breytingunum í ljós á þann
hátt að hún getur kosið þann
stjórnmálaflokk sem er andvígur
breytingunum. Með þessu móti er
stjórnarskráin varin gegn tækifær-
isbreytingum. Skýrara verður það
varla. Ef alþingismenn eiga ekki
að semja stjórnskipunarlög, á þá
ekki sama að gilda um önnur lög
sem þeir þurfa að starfa eftir, t.d.
þingskapalög? Og hveijir eiga þá
að setja þessi lög sem Alþingi á
að starfa eftir? Þessi málflutningur
Ásdísar leiðir til tviskipts löggjafar-
valds þar sem hægri höndin veit
ekki hvað sú vinstri gjörir!
Að sinni
í ofanrituðu hefur verið reynt
að sýna fram á þá galla sem felast
í því stjórnskipunarfyrirkomulagi
sem sett er fram í grein Ásdísar.
Telur undirritaður að stjórnarskrá
lýðveldisins hafi þjónað sínu hlut-
verki vel í 52 ár og þær breytingar
sem gerðar hafa verið á henni hafi
að flestu leyti verið til góðs.
Höfundur er sagnfræðinemi.
Lindab
ini,
■ ■ ■
bakrennur
Styrkur stáls
- ending plasts
Þakrennukerfið frá okkur er auö-
velt og fljótlegt í uppsetningu. Eng-
in suöa, ekkert lím. Gott litaúrval.
Umboösmenn um land allt.
<bhe
TÆKNIDEILD tXl^k
;:0*"
Smiðshöfða 9 • 132 Reykjavík
Sími 587 5699 • Fax 567 4699
r4lllllllllllllt1
«■ b ■
ÞAKSTAL
Þak- og veggklæðning í
mörgum útfærslum, t.d.: bárað,
kantað, þaksteinamynstur ofl.
Plastisol yfirborðsvörn klæðn-
ingarinnar gefur margfalda
endingu.
Fjölbreytt litaúrval.
Umboðsmenn um land allt.
<nnn<msscm»
TÆKNIDEILD ÓJtck ^glNG
ilSSÍSii (W>C,G
Smiðshöfða 9 • 132 Reykjavík
Sími 587 5699 • Fax 567 4699