Morgunblaðið - 11.10.1996, Síða 24

run
-!S 3PP r íi^ROT'^n r r íttto AmTTPö^
24 FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER 1996 MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Grísk kvöld í Hafnarborg
Norræn
lestrarkeppni
VEGURINN er vonargrænn,
skemmtikvöld með grískri tón-
list og fróðleik um land og þjóð,
eru nú haldin í Hafnarborg í
Hafnarfirði, en þau voru haldin
í Hlaðvarpanum síðasta vetur.
Tónlistarflutningur er í höndum
Sifjar Ragnhildardóttur söng-
konu, Þórðar Arnasonar gítar-
leikara og Jóhanns Kristinsson-
ar píanóleikara en Eyrún Ólafs-
dóttir túlkar texta á táknmál.
Sigurður A. Magnússon er sögu-
maður á kvöldunum og flytur
ýmsan fróðleik um Grikkland
og tónskáldið og baráttumann-
inn Mikis Theodorakis, en dag-
skráin er byggð á verkum hans.
Á myndinni má sjá Sigurð, Sif
og Eyrúnu við flutning dag-
skrárinnar í Hafnarborg.
í BYRJUN nóvember verður hald-
in lestrarkeppni í öllum grunnskól-
um á Norðurlöndum. Þetta fram-
tak, sem nýtur stuðnings Norrænu
ráðherranefndarinnar, er til komið
að frumkvæði íslendinga. Hlið-
stæð keppni var haldin hér á landi
árið 1993. Keppnin heitir Mímir -
stóra norræna lestrarkeppnin.
Markmið keppninnar er að auka
lestur norrænna bóka sem veitir
innsýn í sögu og menningu þjóð-
anna. Lesturinn á að fara fram
dagana 4.-17. nóvember 1996 og
nær til allra grunnskólanema.
Keppt er í þremur aldurshópum.
Á meðan keppnin stendur yfir
munu flest heimili á Norðurlönd-
um tengjast keppninni á einn eða
annan hátt.
Keppnin felst í því að nemend-
ur lesa sem flestar bækur frá
Norðurlöndum, þar á meðal ís-
lenskar. Eftir lesturinn vinnur
hver bekkur úr því efni sem nem-
endur hafa kynnt sér. Sköpunar-
gleðin á að fá að njóta sín á vegg-
spjaldi, sem verður framlag
bekkjarins til keppninnar ásamt
lista yfir lesnar bækur. Hver skóli
velur síðan vinningsveggspjöld og
sendir til íslensku keppnis-
stjórnarinnar. Á íslandi verða
veitt þrenn verðlaun í hveijum
aldurshópi. Verðlaunaafhending
fer fram um miðjan janúar 1997.
Hvert land sendir síðan þrjú vegg-
spjöld í lokakeppnina. Sameigin-
leg dómnefnd Norðurlanda mun
velja einn vinningshafa í hverjum
aldurshópi og verða úrslitin kynnt
á stórri bókmenntahátíð í Sta-
vangri, Noregi, um miðjan febr-
úar á næsta ári. Sigurverðlaun
verða afhent í mars 1997.
Fulltrúar frá móðurmáls-
kennurum, skólastjórum, sveitar-
félögum, menntamálaráðuneyti,
bókaútgefendum, fjömiðlum og
bókavörðum skipa nefnd sem stað-
ið hefur að undirbúningi keppninn-
ar allt síðastliðið ár. Þessir sömu
fulltrúar munu einnig skipa ís-
lensku dómnefndina. Um þessar
mundir er verið að kynna keppnina
í grunnskólum allra Norðurlanda.
Verkfefnisstjóri keppninnar á
íslandi er Garðar Gíslason.
Með bjartsýnina
í farteskinu
Saga franska rithöfundarins og heimspekingsins Voltaires um Birt-
ing hefur oft veríð sögð ein fyndnasta saga sem skrífuð hefur
veríð. Hafnarfjarðarleikhúsið, Hermóður og Háðvör, frumsýnirí
kvöld nýja leikgerð af þessarí sögu sem Halldór Laxness þýddi um
miðja öldina. Þröstur Helgason brá sér á æfíngu og ræddi við
aðstandendur sýningarinnar sem segja að það hafi veríð mikil áskor-
un að setja Birting á svið.
Morgunblaðið/Golli
„HANN var framúrskarandi greinargóður en nokk-
uð einfeldningslegur í lund án þess þó að vera vit-
leysingur," segir í sögunni um Birting sem hér sést
(Gunnar Helgason) ásamt fræðara sínum og bjart-
sýnisspekingnum, Altungu (Sigurþór
Albert Heimisson).
„VIÐ sjáum þennan einfeldning, sem hefur
nánast óbilandi trú á að allt stefni til hins
betra í heiminum, standa frammi fyrir hverj-
um voðaatburðinum á fætur öðrum, eins og
blóðugri styrjöld, náttúruhamförum og sjó-
slysum.“ Erling Jóhannesson í hlutverki veg-
ins portúgalsks hermanns.
„HANN VAR svona bláskjár," segir
Gunnar Helgason um Birting sem
hann leikur í uppfærslu Hafnarfjarð-
arleikhússins á samnefndri gaman-
sögu frá átjándu öld eftir Frakkann
Voltaire. „Já, eða eins og segir í sög-
unni sjálfri," heldur Gunnar áfram,
„hann var framúrskarandi greinar-
góður en nokkuð einfeldningslegur í
lund án þess þó að vera vitleysingur.
Birtingur lærir á ferð sinni um heim-
inn. Hann leggur af stað með það
að augnamiði að finna hamingjuna,
að fínna það besta í heiminum, „besta
heiminn". Og hann er fullviss um að
hann muni finna það sem hann leitar
að því hann er með bjartsýnina í
farteskinu, bjartsýnisspekina sem
fræðari hans og heimspekingur, Al-
tunga, hefur kennt honum. En hann
rekur sig sífellt á. Heimurinn er full-
ur af hinu illa, fullur af skúrkum og
illmennum, misrétti, ranglæti og
óhamingju. Að endingu kemst hann
að þvi að „besti heimurinn" er ekki
til, að hver og einn verði að búa
hann til sjálfur, að hver maður skap-
ar sinn heim, sína hamingju."
Afmáið ósómann
Voltaire (1694-1778) hét réttu
nafni Fran<;ois-Marie Arouet og var
franskur að ætt og uppruna. Eins
og svo marga aðra frá þessum tíma
er erfitt að binda Voltaire á einhvern
einn bás; hann var skáldsagná- og
leikritahöfundur, ljóðskáld, sagn-
fræðingur, gagnrýnandi, háðsádeilu-
höfundur og vígapenni mikill, siða-
predikari, fréttaritari en kannski
umfram allt heimspekingur. Hann
var einn af helstu boðberum upplýs-
ingarinnar. Hann var dáður í kreðs-
um framfarasinnaðra og fijálslyndra
Parísarbúa en var dæmdur í fangelsi
af afturhaldssömum valdhöfum fyrir
háðsádeilukvæði um þá árið 1717.
Árið 1725 var hann svo dæmdur í
útlegð fyrir sömu sakir og dvaldi í
Englandi í fjórtán ár; á þeim tíma
kynntist hann hugmyndum Lockes
og Newtons sem höfðu mikil áhrif á
skrif hans upp frá því.
Voltaire var ötull baráttumaður
gegn hefðarvaldinu svokallaða sem
sagði til um að konungar sætu við
stjóm og þæðu vald sitt frá guði,
hafnir yfir gagnrýni og afskipti þegn-
anna. Hann boðaði aukið fijálslyndi
í stjómmálum. Voltaire barðist einnig
gegn áhrifum kirkjunnar; trú á guði
er heilaspuni prestanna, sagði hann.
Kirkjan og kennimennimir vom full
af hræsni og yfírdrepsskap og skila-
boð heimspekingsins voru skýr:
„Afmáið ósómann.“
Voltaire var skynsemistrúarmaður
og beitti sér gegn hvers konar hindur-
vitnum og hjátrú. Besta vopnið í
þeirri viðleitni var, að hans mati,
fræðsla alþýðunnar og er sagan Birt-
ingur (útg. 1759), sem sumir hafa
viljað kalla heimspekirit í skáldsögu-
formi, einn angi hennar og kannski
sá áhrifamesti. Bókin er skrifuð sem
leiðbeining til almennings um það
hvemig eigi að veijast gegn hinu illa
í heiminum, hvernig eigi að Iifa af í
vondum heimi með skynsemina að
vopni. Bókin dregur hinar ýmsar
stofnanir þjóðfélagsins sundur og
saman í háði, svo sem kirkjuna, aðal-
inn og borgarastétt Parísar. Birtingur
er bjartsýnisbjálfinn mikli sem verður
fyrir barðinu á viðsjálum heiminum
en hann er ekki sá eini því að hinir
bölsýnu fá einnig á snúðinn. Skyn-
semin ein stendur heil á eftir.
Ótrúlegmstu uppákomur
Ásamt Gunnari eru Erling Jóhann-
esson og Hilmar Jónsson höfundar
leikgerðarinnar af Birtingi sem sýnd
verður í Hafnarfjarðarleikhúsinu.
Erling leikur auk þess í verkinu og
Hilmar er leikstjóri þess. Aðspurðir
segja þeir að það hafi vissulega verið
eilítið ógnvekjandi verkefni í fyrstu
að breyta Birtingi í leikrit. „Sagan
hefur hálfan heiminn að sögusviði“,
segir Hilmar, „Birtingur ferðast frá
Evrópu til Ameríku, og fram og aftur
um þær álfur báðar. Hann lendir í
ótrúlegustu uppákomum, til dæmis í
stríði þar sem fleiri þúsund manns
liggja eftir í valnum. En það er ein-
mitt þetta langa og viðburðaríka
ferðalag sem gerir söguna svona
spennandi verkefni."
Erling tekur undir þetta með Hilm-
ari og segir að sagan sé áskorun
fyrir leikhúsfólk. „Hún reynir á öll
svið leikhússins. Það eru til nokkur
hundruð leikgerðir af Birtingi út um
allan heim; leikrit, ballettar, söngleik-
ir, óperur, brúðuleikhús, bamaleik-
hús, teiknimyndir og hvaðeina; verkið
er því til í ótal útgáfum þar sem
menn hafa farið ýmsar leiðir við að
koma sögunni tii skila. Okkur þótti
hins vegar mesta áskorunin fólgin í
því að segja bara söguna alla, að
fara í gegnum hana frá fyrstu blað-
síðu til þeirrar síðustu. Auðvitað hef-
ur þurft að þjappa textanum saman
og skera niður á nokkrum stöðum -
til dæmis þessa þijú þúsund eðlis-
fræðinga sem koma við sögu, tvö
þúsund hermenn og fímm þúsund lík
- en það er mikil ögrun í því fólgin
að fara þessa leið. Og bókin býður í
raun og veru upp á þetta; hún er öll
mjög myndræn, skýr í framsetningu
og næf sem gefur leikhúsfólki tæki-
færi til að leika sér svolítið með
hana.“
„Það sem er dæmigert fyrir þenn-
an skýra framsetningarmáta," bætir
Hilmar við, „er hvað andstæðurnar
á milli heims- og lífssýnar Birtings
og veruleikans eru glöggar í sög-
unni. Aðstæðurnar sem Birtingur
lendir í eru alltaf dregnar upp á mjög
myndrænan og leikrænan hátt í bók-
inni; þannig sjáum við þennan ein-
feldning, sem hefur nánast óbilandi
trú á að allt stefni til hins betra í
heiminum, standa frammi fyrir hveij-
um voðaatburðinum á fætur öðrum,
eins og blóðugri styrjöld, náttúru-
hamförum og sjóslysum. Þessir
árekstrar á milli trúar og veruleika
eru dregnir svo skýrum dráttum í
bókinni að það er alveg upplagt að
sýna þá á sviði. Og svo er auðvitað
áskorun út af fyrir sig að reyna að
koma þessu til skila á sviðinu þannig
að það verði jafn fyndið og í bók-
inni. Það hefur kannski verið okkar
helsta verkefni. Einnig lögðum við
upp með það að gera ástarsögunni
skil, sögunni um leit Birtings að ást-
inni sinni, Kúnígund, sem verður svo
eins konar táknmynd leitarinnar að
hamingjunni í verkinu, að hinum
„besta heimi“.“
Þremenningarnir segja að þeir
hafi notið góðra krafta margra bestu
leikhúsmanna landsins við að koma
upp þessari sýningu. Leikmynd gerir
Finnur Arnar Arnarsson, lýsing er í
höndum Bjöms B. Guðmundssonar,
brúður gerir Katrín Þorvaldsdóttir,
búningahönnun er í umsjá Þórunnar
Jónsdóttur og tónlist semur og flytur
Hákon Leifsson.
Auk Gunnars og Erlings eru leik-
endur í sýningunni Jóna Guðrún
Jónsdóttir, Sigurþór Albert Heimis-
son, Björk Jakobsdóttir, Jón Stefán
Kristjánsson og Halla Margrét Jó-
hannesdóttir. Að auki koma fram
félagar úr Háskólakórnum í sýning-
unni.