Morgunblaðið - 11.10.1996, Qupperneq 29

2 8 FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER 1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ATHYGLISVERÐ
SETNIN G ARRÆÐ A
DAVÍÐ Oddsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, flutti afar
athyglisverða ræðu við setningu fjölmenns og glæsilegs
landsfundar flokksins síðdegis í gær. Setningarræða formanns
Sjálfstæðisflokksins vakti ekki sízt eftirtekt vegna þess, að í henni
fjallaði hann um nokkur meginmál, sem lítt hafa verið til umræðu
á vettvangi Sjálfstæðisflokksins um skeið, þ.á m. þær umræður,
sem fram hafa farið um veiðileyfagjald.
Um þetta mál sagði formaður Sjálfstæðisflokksins m.a.: „Tek-
izt hefur að stöðva ofveiði og mikil hagræðing hefur orðið í íslenzk-
um útgerðarfyrirtækjum, sem flest eru nú mun betur rekin en
áður var lenska í þeirri grein. Að sumra dómi er ein afleiðing
þessarar aðferðar sú, að nú sé hætta á, að arður og hagnaður
kunni að skapast í sjávarútvegi og hafa margir, ekki sízt sósíalist-
ar af því verulegar áhyggjur. Hafa menn prédikað nokkuð ákaft
fyrir nýju kerfi, sem þó hefur hvergi verið útfært þannig, að séð
verði að það gangi upp. Hugsunin virðist vera sú, að sjávarútvegur-
inn eigi að verða leiguliði ríkisins - frá honum megi ná stórkost-
legum fjármunum, sem honum verði bætt upp með myndarlegum
gengisfellingum og komið verði í veg fyrir óhjákvæmilega óðaverð-
bólgu með brögðum, sem enn á eftir að útskýra hver séu. Sjávar-
útvegur í heild er nú rekinn í kringum núllið en botnfiskvinnslan
engist sundur og saman. Þeir sem óttast um arðinn geta því and-
að rólega enn um sinn.“
Þótt Morgunblaðið sé ekki sammála formanni Sjálfstæðisflokks-
ins um þetta efni fagnar blaðið því, að hann hefur tekið máiið
til umræðu í landsfundarræðu sinni og þar með sett það á dag-
skrá landsfundarins sjálfs. Þetta er í samræmi við yfirlýsingu,
sem Davíð Oddsson gaf í ríkissjónvarpinu 3. apríl 1995 en þá
sagði hann m.a.: „Hins vegar hef ég aldrei trúað því að ég væri
alvitur og því miður eru mörg dæmi um, að maður hafi verið
býsna óvitur í ýmsum málum eins og margir aðrir. En ég vil leyfa
og ýta undir umræður af þessu tagi um brýnustu hagsmunamál
þjóðarinnar . . . Eg finn að í mínum flokki eru mjög margir góð-
ir, hollir og fínir flokksmenn, sem hafa aðrar skoðanir á veiðileyfa-
gjaldinu en ég hef og sem meirihluti flokksins hefur haft á lands-
fundum. Það er ekki nema sjálfsagt að þær umræður eigi sér
stað þar og ef svo fer að meirihluti flokksins samþykkir veiðileyfa-
gjald þá ber mér sem öðrum að laga mig að þeirri stefnu flokks-
ins. Maður vill auðvitað leiða sinn flokk en í mörgum tilfellum
þarf maður einnig að lúta niðurstöðu meirihlutans."
Með ummælum sínum í setningarræðunni á landsfundi hefur
formaður Sjálfstæðisflokksins fylgt eftir þeirri yfirlýsingu sinni
að hann vildi ýta undir umræður um þetta mál á vettvangi Sjálf-
stæðisflokksins. Það er sérstakt fagnaðarefni og væntanlega grípa
landsfundarfulltrúar nú tækifærið til þess að efna til víðtækra
umræðna og skoðanaskipta um málið.
Á fyrri landsfundum hefur komið fram, að hugmyndir um veiði-
leyfagjald njóta töluverðs stuðnings innan Sjálfstæðisflokksins. Á
síðasta landsfundi fyrir þremur árum kom t.d. fram í málefna-
nefnd tillaga um, að endurgjaldslaus úthlutun aflaheimilda til lít-
ils hóps fyrirtækja og einstaklinga samræmdist ekki þeirri grund-
vallarreglu, að fiskistofnar væru sameign þjóðarinnar. Þessi til-
laga var felld í málefnanefnd með 52 atkvæðum gegn 26, sem
sýndi auðvitað umtalsverðan stuðning við hana. Þegar tillagan
var borin fram á landsfundinum sjálfum var samþykkt eftir harð-
ar umræður að vísa henni til umfjöllunar miðstjórnar, sem væntan-
lega gerir þá þessum landsfundi grein fyrir þeirri umfjöllun. Ann-
að dæmi um stuðning innan Sjálfstæðisflokksins við einhvers
konar gjald vegna nýtingar fiskimiðanna er samþykkt þings Sam-
bands ungra Sjálfstæðismanna, sem haldið var í ágúst 1991, þar
sem bent var á, að með úthlutun veiðiheimilda væri verið að út-
hluta takmarkaðri auðlind og því væri eðlilegt að innheimta sér-
stakt hlunnindagjald til þess að standa straum af kostnaði við
þjónustu, sem sjávarútvegsfyrirtækin nýta.
Þá hefur formaður Sjálfstæðisflokksins sjálfur sett fram íhugun-
arverðar hugmyndir til þess að tryggja virkni þeirra lagaákvæða,
að fiskistofnar skuli vera sameign þjóðarinnar. í sjónvarpsþætti
hinn 17. apríl 1991 sagði Davíð Oddsson m.a. um nýtingu útgerð-
armanna og sjómanna á fiskimiðunum: „Það má hins vegar ekki
gerast þannig að ákvæði fyrstu greinar verði marklaust. Eg tel,
að rétt væri að breyta stjórnarskránni þannig að löng hefð geti
ekki breytt þessum þætti.“
Það er mikill áfangi í baráttunni fyrir því, að þjóðin fái sann-
gjarna greiðslu fyrir rétt útgerðarmanna, takmarkaðs hóps þjóðfé-
lagsþegna, til þess að nýta sameiginlega auðlind, að þetta stóra
mál skuli nú vera komið á dagskrá Iandsfundar Sjálfstæðisflokks-
ins. Hver og einn getur haft sína skoðun á afstöðu formanns
Sjálfstæðisflokksins til málsins en allir hljóta að fagna því, að
hann skuli hafa tekið frumkvæði að því að umræður hefjist um
það á vettvangi flokksins.
Eins og Morgunblaðið hefur margsinnis haldið fram á undan-
förnum árum er Sjálfstæðisflokkurinn sá vettvangur þjóðfélagsum-
ræðna, þar sem raunveruleg málamiðlun getur farið fram á milli
ólíkra sjónarmiða um nýtingu fiskistofnanna. Væntanlega hefst
sú vinna fyrir alvöru á þessum landsfundi.
ASÍÐASTLIÐNU ári, nánar tiltekið í
október, voru fluttir ijórir þættir í
Ríkisútvarpinu um Jón Leifs. Hefur
þáttahöfundur, Hjálmar H. Ragnars-
son, sannarlega verið ötull við að kynna tónlist
Jóns Leifs um víða grundu_ og getum við verið
stolt af því framtaki hans. í allflestum tilfellum
hefur tekist mjög vel til við kynningu þessa og
hefur hún vakið áhuga á Jóni Leifs og umræðu
um líf hans og starf. Ég efast ekkert um að
það hefði verið honum á móti skapi að við yngri
menn á bráðum 100 ára ártíð hans höldum
nafni hans Iifandi með blaðaskrifum - þó svo
þau geti orðið dálítið „ómstríð“ á stundum.
í framhaldi af þáttunum urðu nokkur blaða-
skrif (Mbl. 11. nóv, 22. nóv. og 28. nóv. 1995)
milli Jóns Þórarinssonar og Hjálmars um áreið-
anleika upplýsinga - og ekki síst túlkun heim-
ilda sem Hjálmar styðst við. í greinum sínum
tveimur (Mbl. 11. og 28. nóv. 1995) rakti Jón
Þórarinsson nokkur atriði úr þáttunum sem
hann hafði athugasemdir við og standa þær að
mínu mati fullkomlega ennþá.
í sumar sem leið fékk ég tækifæri tii að hlusta
á þættina í Ríkisútvarpinu til að gera mér betur
grein fyrir því sem sagt var og á hvern hátt.
Nú þegar þættirnir hafa verið endurfluttir án
leiðréttingar sé ég ástæðu til að nefna nokkur
ákveðin atriði, og þá helst það atriði að Páll
ísólfsson hafi átt einhvern þátt í því að Jón
Leifs sendi ekki inn kantötu á Alþingishátíðina
1930. Um leið vil ég benda á að ýmsar heimild-
ir eru til sem ég tel nauðsynlegt að taka tillit til
í þessari umíjöllun.
Það að klippa út setningu með rangfærslu
við endurflutning útvarpsþáttar lít ég ekki á sem
leiðréttingu. Eftir stendur fullyrðing úr fyrstu
þáttunum - og orð höfundar í svargrein sinni
um að hljómsveit sú er lék á Alþingishátíðinni
hafi verið „dönsk-íslensk“ eins og hann vildi
víst sagt hafa. Benda má á að næstum nákvæm-
lega sama setning og sögð var í útvarpsþáttun-
um um að hljómsveitin hafi verið dönsk stendur
í íslenskri þýðingu á ritgerð Carl-Gunnars Áhlen
um Jón Leifs sem birtist Lesbók Morgunblaðsins
8. og 15. september 1990: „Var Hátíðarkantat-
an svo flutt með mikilli viðhöfn á Þingvöllum
sumarið 1930 þar sem afar fjölmennur kór söng
ljóðin við undirleik danskrar sinfóníuhljómsveit-
ar ...“ en það skrifast að sjálfsögðu ekki á þátta-
höfund! Þrátt fyrir nokkra danska aðstoðarmenn
þá var það Hljómsveit Reykjavíkur sem lék á
hátíðinni eins og Jón Þ. hefur bent á. En um
leið og þáttahöfundur leiðréttir ekki þær rang-
færslur sem bent hefur verið á, þá leggur hann
„nafn sitt sem fræðimanns" (hans eigin orð) að
veði.
Ég tek undir athugasemdir Jóns Þórarinsson-
ar og segi þáttahöfund hafa tekið sér visst
skáldaleyfí - jafnvel heilmikið - í túlkun sinni
á umsögnum erlendra blaða um tónleikana í
Kaupmannahöfn árið 1938. Það þarf góðan vilja
og fijótt ímyndunarafl til að komast að sömu
niðurstöðu og Hjálmar. En nú að aðalatriðinu.
U ndirbúningur Alþingishátíðarinnar
í marsmánuði 1925 skipaði ríkisstjórnin
þriggja manna nefnd til að gera tillögur um
framkvæmdir og ráðstafanir á Þingvöllum vegna
hinnar væntanlegu Alþingishátíðar árið 1930.
Árið 1927 var svo að auki valin þriggja manna
nefnd til að finna hátíðarljóð en í henni sátu
dr. Sigurður Nordal, Árni Pálsson og dr. Guð-
mundur Finnbogason. Á sama tíma voru valdir
fimm menn til að gera tillögur um lög við hátíð-
arljóðin og um önnur söngmál hátíðarinnar, en
þeir voru: Sigfús Einarsson, Jón Laxdal, Árni
Thorsteinsson, Jón Halldórsson og Páll ísólfs-
son. Sigfús Einarsson var síðar skipaður söng-
stjóri hátíðarinnar 22. maí 1928 en í „ritnefnd"
voru skipaðir Páll ísólfsson, Emil Thoroddsen
og Þórarinn Jónsson þ. 6. júní sama ár. Þegar
tónlistarnefndin var skipuð höfðu undirbúnings-
nefndinni borist þijú bréf frá Jóni Leifs þar sem
hann óskaði eftir að koma til íslands með þýska
hljómsveit til að annast hljóðfæraleik á hátíð-
inni. Því var alfarið hafnað. Ég tel að í þessarí
höfnun sé að finna ástæðu þess að Jón Leifs
tók ekki þátt í Alþingishátíðinni 1930.
Árið 1926 fór Jón Leifs heilmikla frægðarför
til Noregs, Færeyja og íslands með Fílharmon-
íuhljómsveit Hamborgar og um svipað leyti var
á íslandi farið af alvöru að ræða skipulag tónlist-
armála á Alþingishátíðinni. í gleði sinni yfir
framtaki sínu og velgengni við að koma með
hljómsveit til íslands taldi Jón sér alla vegi
færa. En samskipti Jóns við hátíðarnefndina
urðu ekki til að auka hróður hans, hvorki hjá
undirbúningsnefndinni sjálfri né tónlistarnefnd-
inni eins og síðar á eftir að kom fram.
Um kantötu Jóns Leifs og hátíðina
íslenskum tónskáldum barst tilkynning um
samningu kantötu við hátíðarljóð Alþingishátíð-
arinnar í byijun september 1928. I framhaldi
af því barst undirbúningsnefnd hátíðarinnar bréf
frá Jóni þar sem hann biður um ljóðin og segir
m.a.:
„ ... Ef ljóðaflokkurinn er þannig að mig
fýsir að semja lag við hann, þá vildi eg beiðast
þess að mega gera tillögur um hvernig sam-
keppni tónskáldanna verður hagað.“2
Jóni var ekki nóg að fá ljóðin eins og öðrum
Líklega
með það
í huga
Þessar heimildir, sem raktar eru hér tala sínu máli, segir
Bjarki Sveinbjömsson, og segír að hafí einhver reynst
Jóni Leifs vel á lífsleiðinni, hafí það verið Páll ísólfsson.
tónskáldum; hann vildi einnig fá að
hafa áhrif á tilhögun keppninnar.
En þá þegar, nokkrum mánuðum
áður, hafði Jón Leifs komist að þeirri
niðurstöðu að undirbúningsnefndin
hefði hafnað honum. í bréfi til ís-
lands, dagsett 2. maí 1928, skrifar
Jón Leifs m.a.:
„Eg hlaut að Iíta á aðgerðir
nefndarinnar sem beina tilraun til
þess að útiloka mig alveg bæði sem
hljómstjóra_ og tónhöfund úr tón-
menntalífi íslendinga. Eg hlaut að
ganga út frá því vísu að nefndin
vissi að eg þurfti ekki nema opin-
bert umboð íslenzkra yfirvalda til
þess að annast hljómslátt 1930 til
þess að eg fengi þann stuðning héð-
an, sem gerði mér allar framkvæmd-
ir færar... En eg hlaut einnig að
ganga út frá því vísu að nefndin vissi að eg get
ekki komið til greina sem tónskáld 1930 á þeim
grundvelli sem nefndin hefur skapað.“s
Mikill var vegur Jóns og mikil voru örlög
hans. Það að undirbúningsnefndin gekk ekki að
þeim óskum Jóns Leifs að taka að sér hljóðfæra-
leik með þýskri hljómsveit á Alþingishátíðinni
og að hann fengi ekki að vera með í ráðum -
eða vægast sagt ráða hvernig tónlistarmálum
yrði háttað á hátíðinni - virtist að mati Jóns
koma í veg fyrir að hann yrði þátttakandi í
hátíðinni sem tónskáld. Jón hefur eflaust rakið
raunir sínar við sína nánustu enda barst Sigfúsi
Einarssyni bréf frá einum velvildarmanna Jóns,
Kristjáni Albertssyni, um aðild Jóns að hinni
væntanlegu Alþingishátíð. Kristján biður Sigfús
þess m.a. að Jón Leifs fái að stjórna hljómsveit-
inni á Þingvöllum. Fram kemur í bréfinu að það
er skrifað án vitundar Jóns. Kristján skrifar í
lokin:
„... Mér hefir alltaf þótt óskemmtileg sund-
urþykkjan milli J.L. og ykkar heima, ég geng
þess ekki dulinn hveija sök á þar að máli skap-
lyndi hans, en ég myndi fagna því að hún eydd-
ist og samvinna tækist... J.L. hefir nú dvalið
á annan áratug í höfuðlandi tónlistarinnar og
helgað henni mikla hæfileika og eldheitan áhuga.
Hann hefur átt örðugt uppdráttar sakir þess að
hann er útlendingur í landi sem á fjölda hljóm-
listarmanna fram yfir þarfir sínar.“4
Hér kemur ýmislegt fram sem ber að athuga.
Kristján er með getgátur þess efnis að líklega
muni skaplyndi Jóns eiga þátt í þeirri „sundur-
þykkju“ sem sé milli Jóns og tónlistarmanna á
Islandi. Jón áleit sig yfir öll íslensk tónskáld
hafinn hvað varðaði kunnáttu sína og gæði tón-
smíða sinna, eins og Sigfús hefur
eftir Jóni sjálfum í tilvitnuninni hér
að neðan. Ánnað athyglisvert kem-
ur einnig fram í bréfi Kristjáns og
það er ástæðan fyrir því hvers
vegna Jón hafi átt „örðugt upp-
dráttar" í Þýskalandi, þótt það
komi þessum skrifum ekki beint
við. Þjóðveijar áttu nóg af vel
menntuðu tónlistarfólki sem enga
atvinnu hafði. Því var ekkert öðru-
vísi háttað í Þýskalandi en á ís-
landi, eða í öðrum löndum, að yfir-
leitt gengu heimamenn fyrir í störf,
og var beinlínis barist fyrir því síð-
ar á íslandi að útlendingar gengju
ekki í störf sem heimamenn gætu
sinnt.
En hveiju svaraði Sigfús þessari
málaleitan Kristjáns? Eftir að hafa
rakið hvernig söngmálum hátíðarinnar var hátt-
að frá upphafi skrifar hann:
„Nú leyfi jeg mjer að spyija yður:
Teljið þjer líklegt, að Jón Leifs vildi eða þætt-
ist geta tekið að sjer stjórn kantötunnar eftir
alt, sem hann hefir sagt um það mál í bijefum
og blöðum? Getið þjer ennfremur búist við því,
að hann vildi hafa afskifti af hinum gömlu lög-
um (historiskum konsert), úr því að hann virti
ekki einu sinni söngmálanefndina svars, er hún
skrifaði honum um þau (24. nóv. f.á.) - fyr en
4. mars þ.á. og svaraði þá loks alveg út í hött.
Og haldið þjer að síðustu, að hann mundi kæra
sig um að stjórna flutningi nýrra tíma tón-
smíða, íslenskra (sennil. eftir ýmsa höfunda),
úr því að hann álítur, að „önnur listræn og þjóð-
leg tónverk eru ekki til en þau verk, sem jeg
(þ.e. Jón Leifs) hefí samið og mun semja“? Jeg
efast um það. - En sem sagt, hljómstjóri eða
hljómstjórar verða ekki skipaðir nú þegar. Þegar
til þess kemur, stafar Jóni engin hætta af „óvild“
frá minni hálfu, því að hún er ekki til. Samúð
eða andúð mundi og engu ráða um tillögur mín-
ar í þeim efnum sem hjer er um að ræða. Hitt
er annað mál að Jón hefir sjálfur á ýmsan hátt
- með bijefum sínum til undirbúningsnefndar-
innar o.fl. o.fl. komið því til leiðar, að það hlýt-
ur að vera vafamál hvort ráðlegt væri eða fært
að bera fram tillögu um aðstoð hans. Það gæti
helst bjargað ef frá Jóns hendi kæmi tónverk
eftir hann sjálfan sem tekið yrði til flutnings."5
Athyglisverð er síðasta setningin í tilvitnun-
inni hér að ofan. Jón var sjálfur búinn að fyrir-
gera rétti sínum til þátttöku í hátíðinni. Þar sem
undirbúningsnefndin taldi sig ekki geta gengið
að kröfum Jóns þá smátt og smátt dvínaði áhugi
Bjarki
Sveinbjörnsson
Páll ísólfsson Jón Leifs
hans á að taka þátt í hátíðinni. Þann 9. janúar
1929 skrifar Jón Páli ísólfssyni bréf þar sem
ræðir um kvæðin en segir svo:
„Mér persónulega er ekki neitt áhugamál sem
þetta snertir því að mjög óvíst er hvort eg tek
þátt í samkeppninni; mun þó skyldunnar vegna
skrifa hátíðamefndinni um það, til þess að ganga
úr skugga um hvort skilyrði til þátttöku minnar
eru gefin eða ekki.“s
Það var semsé „Jón allur“ sem var falur,
ekki eingöngu verk frá honum.
Nú leið að hausti og skilafresturinn var í
nánd. í september skrifaði Jón svo tónlistar-
nefndinni svohljóðandi bréf sem að mínu mati
skýrir raunverulega stöðu málsins.
„Háttvirta nefnd! Því miður get eg ekki tekið
þátt í samkepninni um tónsmíð við Þingvallaljóð
Davíðs Stefánssonar. Að vísu hef eg í smíðum
kantötu fyrir blandaðan kór og litla sinfóníu-
hljómsveit við sjö kvæði úr hátíðarljóðum Dav-
íðs, en eg hefi ekki getað starfað að tónsmíðum
um sumarmánuðina og verður verkið ekki full-
klárað fyrr en í desember, sennilega. Skyldi
nefndin óska að láta athuga verk mitt, þá er
það velkomið og nægja í rauninni þeir kaflar,
sem nú eru fullgerðir í partítur, til þessa að
gefa hugmynd um tónstílinn og gildi verksins."7
Hinn 27. september árið 1929 var bréfið frá
Jóni Leifs tekið fyrir til umsagnar í tónlistar-
nefndinni og í dagbók Sigfúsar segir: „Bijef frá
Jóni Leifs til umsagnar. Tilkynning um að hann
hafi í smíðum kantötu við 7 kafla úr hátíðarljóð-
um Davíðs. Býst við að verkið verði „fullklárað“
„í desember sennilega“. Kveðst skuli senda verk
sitt til athugunar ef nefndin óski. Tjáði fram-
kvæmdastjóri að þessu boði Jóns væri sjálfsagt
að taka og lofaði hann að síma Jóni þegar, að
hann sendi handrit sitt til sendiráðs íslands í
Kaupm.höfn.8"
Framkvæmdastjóri sendi síðan Jóni Leifs sím-
skeyti þar sem hann óskaði eftir að hann sendi
handrit sitt í sendiráðið. Viðbrögð Jóns við þess-
ari ósk voru þau að hann skrifaði sendiráðinu
bréf þar sem kemur fram hversu klofinn Jón
Leifs var í samskiptum við fólk. Hann var hinn
auðmýksti í ofangreindu bréfi til nefndarinnar,
en síðan ekkert nema hortugheitin í hennar
garð í bréfi sínu til sendiráðsins. í því segir m.a.:
„Háttvirtur sendiherra!
Frá framkvæmdarstjóra Alþingishátíðar 1930
fékk eg símskeyti með beiðni um að senda yður
þá kafla af kantötu minni op. 13 við 7 af hátíðar-
Ijóðum Davíðs Stefánssonar, sem fullkláraðir
væru. Eg leyfi mér því virðingarfyllst að spyij-
ast fyrir um hvaða fyrirmæli þér hafið fengið
um þetta, þ.e. hvað þér munduð gera við handri-
takaflana.
Eg óska ekki að taka þátt í samkeppni um
slíka tónsmíð, enda ógerlegt, þar sem að eins 3
kaflar af 7 eru tilbúnir í partítur. Öðru máli
gegnir ef á að skera úr hvort æskilegt sé að
eg klári verkið í tæka tíð og að það verði flutt
á hátíðinni. Hver ætti að athuga það atriðið?
Eg get ekki fallist á að veita þeim mönnum
úrskurðarvald í þeim efnum, sem ekki geta tal-
ist hlutlausir í minn garð eða líta á hinn fornís-
lenzka þjóðlagastíl tvísöngva og rímna sem ólist-
rænan „barbarisma“.“9
Ástæða þess að Jón var beðinn að senda hand-
ritið í sendiráðið var sú að Sigfús var á förum
til Danmerkur með önnur handrit sem borist
höfðu í keppnina. Framhaldið þekkja menn.
Það er að framansögðu ástæðulaust að túlka
persónuleg skrif Jóns Leifs til móður sinnar í
þá átt að Páll ísólfsson hafi á nokkurn hátt
komið í veg fyrir þátttöku Jóns Leifs sem tón-
skáld á hátíðinni - eins og Hjálmar les út úr
tilvitnun í bréf Jóns Leifs til móður sinnar.
Þessar heimildir sem raktar eru hér að framan
tala sínu máli. Hafi einhver reynst Jóni Leifs
vel á lífsleiðinni þá var það Páll ísólfsson -
og efast ég ekkert um að Hjálmar sé sammála
því. En þeir voru ekki alltaf sammála um tón-
list og er ekkert saknæmt i því. Það er rétt
hjá Hjálmari að þættirnir fjölluðu um Jón Leifs
en ekki Pál, en það var engin ástæða að fjalla
um Jón Leifs á kostnað Páls né annarra. En
enginn tekur frá Jóni lífsstarf hans sem tón-
skáld og baráttumaður fyrir réttindum tón-
skálda og er full ástæða til að undirstrika það
hvar sem er. Ég er samt ekkert viss um að það
sé tónlist Jóns Leifs til framdráttar að hinn
„raunverulegi Jón Leifs“ sé dreginn upp á yfir-
borðið - allra síst á þann hátt að gera lítið úr
samferðamönnum hans, því það yrði aðeins
gert „líklega með það í huga“ ...
Heimildir:
1 Fyrirsögnin er brot úr setningu sem fram kemur í
útvarpsþáttum Hjálmars H. Ragnarssonar um Jón Leifs.
2 Bréf skrifað í Reykjavík 31. október 1928 til undir-
búningsnefndar Alþingishátíðar 1930.
3 Bréf skrifað í Baden Baden 2. maí 1928. Ekki er
ljóst til hvers það er skrifað en upphafsorðin eru „Hátt-
virtur landi“.
4 Bréf til Sigfúsar Einarssonar dags. í Paris, 17. júní
1928.
5 Úr bréfasafnj tónlistamefndar Alþingishátíðar.
6 Bréf til Páls ísólfssonar: Dresden, þ. 9. janúar 1929.
7 Til undirbúningsnefndar Alþingishátíðar 1930;
Travemiinde, 13. september 1929
8 Úr dagbók Sigfúsar Einarssonar v. Alþingishátíðar-
innar.
9 Bréf til sendiráðsins í Kaupmannahöfn dags. 7. okt.
1929.
Höfundur er tónfræðingur.
Utanríkisráðherra í umræðu um veiðileyfagjald á Alþingi
Útilokar ekki að sjávar-
útvegur muni greiða
meira til samfélagsins
HALLDÓR Ásgrímsson ut-
anríkisráðherra sagði á
Alþingi í gær að hann
útilokaði ekki, að sá dag-
ur muni koma, er sjávarútvegurinn
greiði meira til samfélagsins en nú.
Verið var að ræða þingsályktun-
artillögu um veiðileyfagjald sem
Ágúst Einarsson flutti ásamt öðrum
þingmönnum þingflokks jafnaðar-
manna.
Halldór sagðist telja að allur al-
menningur í landinu nyti mjög góðs
af þeim umskiptum sem orðið hafa
í íslenzkum sjávarútvegi í hærri laun-
um, hærri tekjum.
„Ég tel að sjávarútvegurinn eigi
að borga eðlilega skatta. Hann gerði
það ekki hér áður fyrr að öllu leyti.
Hann borgaði minna en ýmsir aðrir
og gerir það enn t.d. í formi trygg-
ingagjalds. Ég tel eðlilegt að við
nýtum þennan bata til að samræma
þetta. Ég er hins vegar enn þeirrar
skoðunar, að skuldir sjávarútvegsins
séu það miklar, að þarna verðum við
að ná meiri árangri. Ég er líka þeirr-
ar skoðunar, að við höfum ekki náð
þeim árangri, sem við þurfum að ná
í sambandi við uppbyggingu fiski-
stofnanna og þess vegna sé ekki
kominn sá tími, að hagnaður í sjávar-
útvegi sé orðið eitthvert sérstakt
vandamál. Ég tel að arðurinn af
auðlindinni sé ekki svona mikill eins
og hér er verið að láta í skína.
Ég hef hins vegar ekkert útilokað
það, að sá dagur muni koma, að sjáv-
arútvegurinn greiði meira til samfé-
lagsins. Það verður að vera viðfangs-
efni á hveijum tíma. En að taka slíka
ákvörðun í dag tel ég ótímabært.
Ég er hins vegar þeirrar skoðunar,
að ný réttindi, til dæmis eins og nýr
síldarstofn, geti kallað á nýjar að-
ferðir í úthlutunum, á nýjar nálgan-
ir. Það er ekki rétt að útiloka neitt
í þeim efnum.
En ég tel það vera rangt, að gefa
það í skyn, sem ég vona að sé ekki
vísvitandi, að arðurinn af sjávarút-
vegi sé orðinn svo stórkostlegur, að
það sé hægt að leggja niður tekju-
skattinn.
Arður af veiðum eykst
Ágúst Einarsson mælti fyrir þing-
sályktunartillögunni, en hún miðar
að því, að Alþingi álykti, að taka
beri upp veiðileyfagjald. Með veiði-
leyfagjaldi sé átt við gjaldtöku í
tengslum við úthlutun veiðiheimilda
fyrir afnot af sameiginlegri auðlind.
Forsætisráðherra skipi nefnd til að
undirbúa löggjöf um þetta efni. í
nefndinni eigi sæti fulltrúar frá öllum
þingflokkum og helztu samtökum
útgerða, sjómanna, fiskvinnslu og
annarra aðila atvinnulífsins. í tillög-
unni er gert ráð fyrir, að nefnd þessi
skili áliti fyrir marzlok 1997 og verði
frumvarp um veiðileyfagjald lagt
fyrir á vorþingi 1997.
í máli sínu lagði Ágúst áherzlu
á, að með bættum hag sjávarútvegs-
ins sé arður af fiskveiðum að aukast
ár frá ári, og ef takast muni að halda
þannig á málum á næstu árum, að
kjörnýting náist á fiskistofnunum við
landið auk hámarkshagræðingar í
útgerðinni, muni þessi arður geta
vaxið í 20-30 milljarða. Þetta hafí
hagfræðingar sýnt fram á að raun-
hæft sé. Það sé því augljóst, að
mati Ágústs, að sjávarútvegurinn er
og muni verða fær um að greiða
hluta þessa arðs til samfélagsins,
jafnvel verði hugsanlegt að afnema
tekjuskatt einstaklinga, sem nemur
á þessu ári um 16 milljörðum króna.
Almenningur í landinu hafi heimt-
ingu á því að fá að njóta góðs af
fiskveiðiarðinum, þar sem hún sé
r
Halldór Ágúst
Asgrímsson Einarsson
iMmmí Mæ&sB
Jón Baldvin Steingrímur J.
Hannibalsson Sigfússon
lögum samkvæmt eigandi auðlindar-
innar. Það sé því mikið óréttlæti í
því fólgið, að fámennum hópi manna
sé úthlutaður rétturinn til að nýta
auðlindina endurgjaldslaust. Nú þeg-
ar greiddu nýir aðilar í útgerð fyrir
veiðiheimildir, að vísu ekki í sameig-
inlegan sjóð landsmanna heldur til
annarra útgerðarmanna sem fá
veiðiheimildunum úthlutað ókeypis á
hveiju ári.
Ágúst sagði veiðileyfagjald munu
staðfesta þjóðareign fiskimiðanna og
stuðla að skynsamlegri framþróun í
efnahagsmálum. Þegar efnahags-
stefnan er sú, að halda gengi sem
stöðugustu, verðbólgu sem lægstri
og að freista þess að aðrar atvinnu-
greinar byggist upp við hlið sjávarút-
vegs. Veiðileyfagjald sé því eðlilegt
og rökrétt framhald þjóðarsáttar um
jafnvægi og stöðugleika í efnahags-
málum.
„Stærsta mál til
aldarloka"
í sínu innleggi til umræðunnar
sagði Jón Baldvin Hannibalsson,
sem er einn flutningsmanna tillög-
unnar, spurninguna um upptöku
veiðileyfagjalds vera „stærsta mál
dagskrár íslenzkra þjóðmála það
sem eftir er á þessari
öld“.
Jón Baldvin sagði
þetta mál snúast um
það, að grundvallarat-
vinnuvegir þjóðarinnar,
sjávarútvegur og land-
búnaður, séu hnepptir í
viðjar ríkisforsjár og
skömmtunarkerfa, og
svipað eigi við um orku-
búskap og ríkisfjármál-
in að miklu leyti. í þessu
kerfi, sem byggi á því
að úthluta nýtingarrétt-
inum á sameiginlegri
auðlind þjóðarinnar til
fámenns hóps manna,
sem leiði til þess að þeir
megi leigja, selja, arf-
leiða og veðsetja þessi
skömmtuðu fémæti án
þess að greiða neitt fyr-
ir. Grundvallarspurn-
ingin sé sú, hvort menn
ætli að réttlæta það, að
ríkið skammti aðgang-
inn að meginauðlind
þjóðarinnar og búa
þannig til mikil verð-
mæti handa fáum út-
völdum, án þess að al-
menningur fái nokkuð í
sinn hlut af þeim arði,
sem af þessum verð-
mætum vaxi. Allt annað
sé útfærsluatriði.
„Fyrirsögn“
„Tillagan er fyrirsögn,“ sagði Stein-
grímur J. Sigfússon, Alþýðubanda-
lagi. „Fyrirsögnin er veiðileyfagjald;
í einhverri mynd, í einhveiju fonni á
að leggja á veiðileyfagjald, en að
öðru leyti er málið sett í nefnd,“ sagði
Steingrímur. Þannig sé tillagan e.k.
óútfýllt ávísun. Flutningsmenn til-
lögunnar gefi sér bæði forsendur og
niðurstöður þeirrar vinnu, sem
nefndinni skal falið: Að sett skuli á
veiðileyfagjald. Hvemig það skuli
gert sé hins vegar ekki sagt. Sam-
kvæmt tillögunni sé boðið upp á sjö
valkosti um aðferðir til að leggja á
veiðileyfagjald, en ekki gert upp á
milli þeirra. Hver sé raunveruleg
stefna þingflokks jafnaðarmanna sé
því óljóst. Það sem Alþýðubandalags-
mönnum þyki gagnrýniverðast við
kvótakerfið væru leiguviðskiptin með
kvótann, kvótabraskið, sem nú við-
gengist. Stefna Alþýðubandalagsins
sé að það beri að taka gjald fyrir
þessi viðskipti með kvótann, en eigin-
legj; veiðileyfagjald, sem legðist ofan
á gildandi kvótakerfi leysi engan
vanda. Aðeins grundvallaruppstokk-
un fiskveiðistjórnunarkerfisins
myndi megna að uppræta meinsemd-
ina, sem aðallega sé fólgin í kvóta-
braskinu.