Morgunblaðið - 18.10.1996, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 18. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Þegar ástín er sem
guð og stúlkan helg
LEIKLIST
Sniíðavcrkstæði
Þjóðlcikhússins
LEITT HÚN SKYLDI
VERA SKÆKJA
Höfundur: John Ford. Þýðing: Karl
Agúst Ulfsson. Leikgerð og leik-
stjóm: Baltasar Kormákur. Búning-
an Filippía I. Elísdóttir og Indriði
Guðmundsson. Förðun: Sigríður
Rósa Bjamadóttir. Leikmynd: Stíg-
ur Steinþórsson. Hárgreiðsla:
Svana Ingvaldsdóttir. Lýsing: Páll
Ragnarsson. Tónlist: Þorvaldur
Bjami Þorvaldsson. Leikarar: Edda
Amljótsdóttir, Erlingur Gíslason,
Hilmir Snær Guðnason, Kristján
Franklín Magnús, Margrét Vil-
hjálmsdóttir, Ragnlieiður Stein-
dórsdóttir, Stefán Jónsson og
Steinn Armann Magnússon.
Fimmtudagur 17. október.
BALTASAR Kormákur velur
sem sitt fyrsta verkefni sem leik-
stjóri í Þjóðleikhúsinu verk eftir
hið enska sautjándu aldar leik-
skáld, John Ford. Leitt hún skyldi
vera skækja er eitt af svokölluðum
hefndarharmleikjum sem upp-
fylltu svipaðar þarfir og slettu-
myndir nútímans. En ýmislegt
kjarnbetra leynist undir yfirborði
leiksins og þess vegna hefur þetta
leikrit ratað á fjalirnar gegnum
tíðina og á erindi til okkar nú.
Leikurinn fjallar um ástarsam-
band systkina, þema sem hefur
oft átt samúð skáldmæltra alla,
eins og benda má á í þjóðsögum
og skáldsögum hérlendum. En í
verkinu er bróðirinn gerandinn
sem sannfærir systur sína um að
þau eigi skilið að njótast en hún
lætur til leiðast og iðrast seinna.
Hann upphefur persónu hennar
og ástina í orðum fyrirsagnarinnar
en þjónn eiginmanns hennar lítur
málið öðrum augum, eins og titill-
inn bendir á. Umfjöllun höfundar
vekur mann enn til umhugsunar
enda telst sjónarhom hans á skap-
gerð og örlög enn nýstárlegt.
Leikstjórinn segir í leikskrá að
hann kjósi að skafa af verkinu
útúrdúra og aukapersónur í því
augnamiði að styrkja þráðinn og
strika út óþarfa gamansemi. Því
stingur það í augun að hinar illu
persónur slá sífellt um sig með
ólíkindalátum í fasi og framsögn.
í fyrri hlutanum dró það óneitan-
lega úr þeirri ógn sem skyldi frá
þeim stafa en þessi skilningur leik-
stjórans skýrðist betur eftir hlé og
að leikslokum verður að sættast á
að verkið gengur upp undir þessum
leikhætti. Vangaveltur um hvort
betur hefði farið ef á annað hefði
verið kosið eiga ekki heima hér.
Leikstjórinn hefur vandað valið
á samstarfsfólki og hópurinn teflir
djarft til að hreppa vinning. Um-
búðir verksins em óvenjulegar og
vekjandi. Hinir táknsæju búningar
ýta undir leikskilning þann sem
leikstjórinn vill fram færa en nálg-
ast stundum ofhlæði. Sviðsmyndin
er einstök og notadijúg og leik-
munir koma að ýmsum notum við
að undirstrika það sem fram fer,
þó að grönnustu keðjumar væm
heldur hjárænulegar. Líklegt er
að umgjörð þessi, sem myndar
trekt um sviðið, eigi hlut að máli
við að gera hljómburðinn eins
fagran og raun ber vitni. Lýsingin
er einstaklega skemmtileg, kemur
úr öllum áttum og alltaf á óvart.
Tónlistin á mikinn þátt í að skapa
andrúmsloft sýningarinnar en hún
er oft svo hávær að textinn, sem
stendur vel fyrir sínu hjálparíaust,
vill týnast í látunum.
Morgunblaðið/Árni Sæberg.
HILMIR Snær Guðnason, Margrét Vilhjálmsdóttir og Stefán
Jónsson í hlutverkum sínum.
Þýðingin er þjál í munni flestra
leikaranna og nær að skila skáld-
legri þáttum hins háttbundna
hluta hennar. Einstaka hortittir
eins og „rykti“ og „stand“ eru
óþarfir, þýðandinn nær alveg anda
fmmtextans án þeirra. Samvinna
hans og leikstjóra skapar úr texta
höfundar beitt verk þar sem hvergi
er senu ofaukið og aldrei er slakað
á spennunni. Hins vegar var dans-
atriðið úr brúðkaupsveislunni
óþarft, það skekkti þá mynd sem
dregin var upp af ýmsum persón-
anna og fór yfir strikið.
Hæst ber leik Hilmis Snæs
Guðnasonar og Margrétar Vil-
hjálmsdóttur. Undirritaður mátti
vart vatni halda yfir leik þeirra
og þakkar aðstandendum fyrir að
leyfa áhorfendum að líta þessar
tvær skærustu stjörnur íslenskrar
leiklistar saman á sviði í aðalhlut-
verkum. Hvort sem um er að ræða
útlit, túlkun eða raddbeitingu virð-
ist þeim allt mögulegt. Ragnheiður
Steindórsdóttir vann enn einn sig-
urinn sem fóstra Önnubellu. Erl-
ingur Gíslason leikur á létta
strengi í hlutverki föðurins en virð-
ist frekar úrillur en harmi sleginn
í lokaatriðinu. Stefán Jónsson var
hinn eini hins illa þríeykis sem var
samkvæmur sjálfum sér í persónu-
sköpun sinni og hlaut fyrir þakkir
áhorfenda auk þess sem leikstjóri
ljáði honum ástæðu fyrir illvirkj-
unum. Edda Arnljótsdóttir var lát-
in leika um of á létta strengi í
upphafi til að hún gæti verið trú-
verðug sem forynjan fláráða.
Kristján Franklín Magnús náði að
skapa hinn sæmilegasta munk en
það háði honum hve hann beitti
röddinni lágt og hann varð afkára-
legur _ í brúðkaupsdansinum.
Steinn Ármann var ósennilegt ill-
menni fyrir hlé - þar dró kímnin
úr broddinum - en eftir hlé sótti
hann í sig veðrið sem hinn kokkál-
aði eiginmaður.
Sýning þessi kemur sem ferskur
andblær inn í síbatnandi leikhúslíf
hér í borginni og þrátt fyrir að í
einstaka atriðum fari hún yfir
strikið nær hún á stundum full-
komnun. Áhrifin munu vara lengi
og aðstandendur hennar eru hér
hvattir til stærri verka.
Sveinn Haraldsson
Óður til
töfrafjalls
Morgunblaðið/Þorkell
HLJÓMSVEITIN tók á öllu sínu undir öruggri sljórn Andrews
Massey, og einleikarinn, verðlaunahafi Tónvakakeppni RÚV í ár,
sýndi afburða hæfileika sína. í lok tónleikanna afhenti Heimir
Steinsson, útvarpsstjóri, Miklos Dalmay, Tónvaka-verðlaunin.
TONLIST
Háskólabíó
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Karl Ottó Runólfsson: Esja,
Sinfónia í f-moll Op. 57 fyrir
hljómsveit; Maurice Ravel:
Píanókonsert í G-dúr. Miklos
Dalmay, píanó; Sinfóníuhljómsveit
Islands undir stjóm Andrews
Massey. Háskólabiói, fímmtudaginn
17. október 1996 kl. 20.
NAFNIÐ og vinnustaðurinn eru
óbreytt en annars er Sinfóníuhljóm-
sveit íslands allt önnur hljómsveit
í dag en hún var 1968, árið sem
Esjusinfónía Karls O. Runólfssonar
var frumflutt. Gæðastaðall sinfón-
íuhljómsveita heimsins hefur raunar
almennt hækkað frá því sem þá
var, annað væri skrýtið miðað við
batnandi tónlistarmenntun og eink-
um vaxandi samkeppni, en trúlega
hefur óviða heyrzt önnur eins fram-
för og á undanfömum 10-15 árum
hérlendis.
Það var því eftirvænting í lofti
þegar dusta átti rykið af „Esjunni"
í gær eftir 28 ára dvala því eftir
sigra SÍ undanfarin misseri á er-
lendri grund og á hljómdiskum var
lýðum ljóst, ekki sízt þeim er mundu
eftir frumflutningi verksins á sínum
tíma, að svo gæti farið að ljótur
andarungi - svo frjálslega sé til
orða tekið - ætti þetta kvöld eftir
að umbreytast í svan.
Sú varð einnig raunin. Svo mikið
er a.m.k. víst að tónskáldið hefði
hýmað við að heyra sköpunarverk
sitt eins og það var flutt í gær.
Stjómandinn viðurkenndi sjálfur í
viðtali að hafa haft minni tíma til
að kynna sér verkið en æskilegt
væri og vafalaust er ýmislegt eftir
sem betur mætti fara ofan í saum-
ana á en í heild var flutningurinn
sannfærandi og víða glæsilegur,
ekki sízt hjá málmblásumm sveitar-
innar sem Karl lét óhikað vinna
fyrir kaupi sínu enda deildinni þaul-
kunnugur.
Það má kannski deila um stóra
samhengið í tónsmíðinni á köflum,
en hugmyndaflæði gamla mannsins
var greinilega ótæpt og hin vellauð-
uga lagræna æð hans kom ekki í
veg fyrir ýmsar ferskar og stundum
óvæntar hljómatilfærslur innan
ramma þess nýklassiska stíls með
þjóðlegu ívafí sem hann kaus að
vinna með. Með ofurlítið meiri sann-
færingu - og kannski stærri
strengjasveit (Ijótt orð á niður-
skurðartímum) - mætti og réttlæta
einstaka nálgun við hið banala sem
tæpt var á í óð þessa forvígismanns
í íslenzku tónlistaruppeldi til töfra-
fjallsins norðan við höfuðborgina. Á
því leikur alltjent enginn vafí, að
tími er kominn til að færa verkið í
varanlega mynd á hljómdisk því þó
að sinfónían kunni í sumu að hafa
verið fáeinum áratugum á eftir sin-
um tíma mundi hún samt sóma sér
vel, ekki aðeins sem hrjúfur lítill
gimsteinn í skammri fagurtónlistar-
sögu landsmanna, heldur einnig
sem frjótt dæmi um norræna hljóm-
sveitartónsköpun í anda millistríðs-
ára.
Franski tónsmiðurinn Maurice
Ravel (1875-1937) var af baskn-
esku bergi brotinn í móðurætt og
kom áhugi hans á landinu sunnan
Pýreneafjalla víðar fram en í tón-
verkum eins og Bóleró og Spænskri
rapsódíu. Haft var eftir de Falla,
að Ravel gæti hljómað spænskari
en jafnvel innfæddur Spánvetji, en
að öðru leyti þykir Ravel flestum
fremur hafa mótað nýsköpun í or-
kestrun á fyrri hluta aldarinnar.
Píanókonsert hans í G-dúr var
saminn á sama tíma og píanókon-
sert hans fyrir vinstri hönd
(1929-31) og var meðal síðustu
tónverka hans, áður en alvarleg
veikindi tóku að hrjá hann. Um
konsertinn sagði hann sjálfur að
verkið hefði upphaflega átt að heita
Dívertímentó. Það væri skrifað í
anda Mozarts og Saint-Saéns og
að sinni hyggju mætti einleikskon-
sert gjarna hafa að geyma glað-
væra og glæsilega tónlist. Ekki
væri nauðsynlegt að sækjast eftir
dýpt og dramatískum tilþrifum, né
heldur væri markmiðið að fylgja
fordæmi þeirr'a tónskálda, er sagðir
væru hneigðari til að semja „gegn“
píanói en fyrir það.
Þar með er þó tæplega hægt að
segja að hlutverk einleikara, né
heldur hljómsveitar, hafi verið leik-
ur einn. Þvert á móti útheimti rit-
háttur Ravels verulega mikið af
báðum, svo mjög, að manni komu
í hug ummæli Mozarts um fyrstu
Vínarpíanókonserta sína að þar
færi tónlist er kæmi mannskapnum
til að svitna. Konsertinn er fleyti-
fullur af skemmtilegum litbrigðum
úr ólíkum áttum, spænsk-arabísk-
um stemmningi, jassi og blús Vest-
urheims og því heldur óræða hug-
taki sem kennt er við franskan
impressjónisma (og sem Ravel hafði
reyndar sjálfur megnustu skömm
á), og útkaflarnir gneista af gallísku
andríki og brilljans. Hljómsveitin
tók á öllu sínu undir öruggri stjórn
Andrews Massey, og einleikarinn,
verðlaunahafi Tónvakakeppni RÚV
í ár, sýndi afburða hæfileika sína
með ýmist hvassri snerpu eða syngj-
andi melódísku næmi fyrir líðandi
tónhendingum. Er óhætt að vænta
mikils af þessum efnilega píanista
á komandi árum.
Ríkarður Ö. Pálsson.
i
>
)
>
i
r
t
t
i
t
i
i
í
i
i
I
\
\
l
I