Morgunblaðið - 29.10.1996, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 29. OKTÓBER 1996 21
LISTIR
Einsleit
brigði
MYNDOST
Ingðlfsstræti 8
MÁLVERK
Eggert Pétursson.
Opið miðvikudaga til sunnudaga
frá 14-18. Til 3. nóvember. Að-
gangur ókeypis.
SAMRÆÐA síðustu ára á mynd-
listarvettvangi hefur ekki svo lítið
gengið út á gildi fagurfræðinnar og
handverksins. Þessir þættir hafa átt
mjög undir högg að sækja, því þróun-
in hefur verið þeim óhagstæð, eink-
um í listaskólum þar sem andstæð-
ingar þeirra hafa víðast tögl og
hagldir er svo er komið og kennsla
grunnatriða hreint kák. Ýmis teikn
eru þó á lofti um nokkur umskipti,
því hér var full langt gengið og þau
rök eru býsna langsótt, að fagur-
fræði og handverk séu alfarið af
akademískum toga, hvað þá hrein
grunnatriði ómengaðrar myndlistar.
Það er þannig fátítt að rekast á
vinnubrögð líkt og Eggert Pétursson
viðhefur í sýningarsölum núlista hér
í borg, nema um sé að ræða vélræna
tækni og aðstoð fagmanna. Vinnu-
brögð sem helst minna á átjándu
aldar málara og hið afmarkaða
myndefni eins og sótt í smáatriði í
myndir þeirra, í þessu tilviki dettur
mér helst Fragonard í hug, sem þarf
þó ekki að vera beinn áhrifavaldur,
því hliðstæðurnar eru margar.
Gamaldags er þó engan veginn
hægt að kalla vinnsluferlið, því
margur atkvæðamikill núlistamað-
urinn á heimsvísu hefur sótt til fortíð-
arinnar, einmitt akademískrar mál-
unartækni, og þetta er að verða
meira og meira áberandi nú um
stundir. Hugmyndin að baki útfærsl-
unnar er þá allt önnur en sækir
áhrifamátt sinn og styrk í óaðfinnan-
legt handverk og yfirvegaða tækni,
sem oftar en ekki útheimtir langar
yfirsetur og mikla þolinmæði.
Hér eru dúkar Eggerts Pétursson-
ar markandi dæmi og þeir falla ákaf-
lega vel að rýminu í Ingólfstræti 8,
mætti jafnvel halda því fram að heild-
aráhrifin séu þau ferskustu og nútí-
malegustu sem þetta húsnæði hefur
kynnttil þessa. Um leið færa dúkarn-
ir heim sanninn um að fersk hugsun
liggi öðru fremur í framlengingu
handar listamannsins, spegilmynd
sálarinnar, og sé mikilvægari öllum
kennisetningum og heimspeki. Og
þó er drjúg heimspeki í þessum dúk-
um hvernig sem litið er á málið, því
ósjálfrátt ýta þeir við hugsanaferlinu
og virkja með því tauga- og heila-
frumur skoðandans, sem er nú ein-
mitt það sem aðrir eru að leitast við
með hvers kyns öfgum og áreiti á
skynfærin.
Hin sterka tilvísun felst hér í hin-
um jafna og hárnákvæma stígandi
jurta- og blómaforma, sem minnir
okkur á þörf mannsins fyrir frið og
ró, að ljósið, loftið, kyrrðin og hin
mettaða flóra jarðar eru hinir sönnu
vinir mannsins.
Bragi Ásgeirsson
Hugarfóstur
stærðfræðings
BÆKUR
Skáldsaga
ÆVINTÝRI LÍSU í
UNDRALANDI
eftir Lewis Carroll. Þýðing Þórarinn
Eldjám. Útgefandi Mál og menning.
118 blaðsíður.
CHARLES Lutwidge Dodgson var
stærðfræðingur á 19.öld. Hann skrif-
aði flöldann allan af ritgerðum um
það efni. En í honum bjó annar mað-
ur sem líka fannst gaman að skrifa.
Sá kallaðist Lewis Carroll og fékkst
hann við að skrifa ævintýri fyrir börn.
Þessum tveim mönnum var haldið
aðskildum, svo mjög að C.L. Dodgson
neitaði að hafa skrifað annað en það
sem birzt hafði undir hans eigin nafni.
Kannski var það ekki mjög gáfu-
legt hjá honum? Þegar Dodgson dó,
dó hann, en hinn maðurinn, Lewis
Carroll, lifði áfram. Það er að mestu
að þakka ungri stúlku, Lísu að nafni,
en hún er þekktust fyrir dvöl sína í
Undralandi.
Margar bækur hafa verið þýddar
á mörg tungumál, en fáar jafn mörg-
um sinnum og Lísa í Undralandi.
Nú er komin út ný íslenzk þýðing
á Lísu í Undralandi (a.m.k. sú þriðja)
og er það Þórarinn Eldjárn sem þýðir
og Mál og menning gefur út.
Stór hluti Lísu er leikur að orðum,
merkingu þeirra og þeim skilningi
sem lagður er í þau. Áf þeim sökum
er þýðing hennar ansi vandasamt
verk; ekki er nóg að þýða hana sem
sjálfstætt fyrirbæri, heldur verður
að hafa allt tungumálið - og það
hugsanakerfí sem því tengist - í
huga við þýðingu hennar.
Þórarni hefur tekist það með mikl-
um ágætum og kemur það bezt fram
í köflum 9 og 10 (þar sem Lísa hitt-
ir finngálknið (the Gryphon) og
fölsku skjaldbökuna (Mock Turtle)).
Eitt er það sem stingur í augu við
lestur bókarinnar, skáletrunin. Til
hvers er hún? Hún er ágæt þar sem
hún á við - til að gefa áherzlur til
kynna - en stundum er hún alveg
útúr hól. Skáletrunin er þó ekkert
séríslenzkt fyrirbrigði,. hún hefur
verið til frá upphafi. Carroll sjálfur
skrifaði bókina með sumum orðum
skáletruðum. En ég er samt engu
nær; til hvers er hún?
Mikið er af myndum í þessari nýju
útgáfu. Þær eru eftir Anthony
Browne og styrkja söguna töluvert.
Bókin er samt ekki myndabók (í
þess orðs „grófustu" merkingu) en
þeir sem hafa gaman af táknum og
táknfræði ættu að geta eytt dágóðum
tíma í myndrýni - reynt að finna
duldar meiningar í þeim.
Lísa í Undralandi, árgerð ’96, er
virkilega falleg bók sem mun halda
nöfnum beggja, Lísu og Carrols, lif-
andi í hugum íslenzkra bókaorma
um ókomin ár.
Heimir Viðarsson
Að syngja
heilögum Þor-
láki til dýrðar
TONLIST
Andd^ri lláskóla
I s 1 a n d s
SÖNGTÓNLEIKAR
Voces Thules fluttu hluta af Þor-
lákstíðum með innskoti fimm Davíðs-
sálma, tvo kafla úr messu eftir Josqu-
inn de Prés og lög úr íslenskum
miðaldahandritum. Sunnudagurinn
27. október 1996.
ÞORLÁKSTÍÐIR eru merkilegt
verk, langt og margslungið að
gerð, þó það sé einraddað. Það
hefði mátt greina skýrar frá ka-
flaskipan þeirri, sem hér var tek-
in fyrir og jafnvel prenta textann
eða að minnsta kosti upphafslín-
urnar. Söngurinn var í heild ágæt-
lega framfærður en vantaði þó
þann trúarhita, sem munkar hafa
trúlega gætt söng sinn áður fyrr,
er þeir sungu fullum hálsi Guði
og heilögum mönnum til dýrðar.
Það er skemmtilegt að hlýða á
þennan söng, sem mjög trúlega
er jafngamall helgi Þorláks, er
var samþykkt 1198. Það hefur
auðvitað verið bráðnauðsynlegt
að hafa tiltæka söngva til messm
gjörðar á hátíðisdegi Þorláks. í
Biskupasögunum er greint frá því
að Guðmundur Arason hinn góði,
biskup á Hólum, hafi, er hann var
í Niðarósi um 1200, sungið hinum
sæla Þorláki messu 23. desem-
ber, hvað hann og gerði þrátt
fyrir bann erkibiskups, en hafði
alla skipan á, eins þegar sungin
er allra heilagra messa, svo að
erkibiskupi þótti eigi fært að
„lýta svá gert“ og þótti Guð-
mundur hafa sýnt klókindi og það
væri „eigi hvers manns að finna
slíkan útveg“. Hafi Guðmundur
sungið sama tíðasönginn og rit-
aður er í hinu gamla handriti,
en um er að ræða 800 ára gamla
tónsmíð, þó handitið sé talið ritað
um 1300.
Voces Thules sungu heilögum
Þorláki með fögrum hljómi, eða
eins og njósnarar erkibiskups
sögðu að „Tíðargjörð er þar
harðla sæmileg11. Fyrir okkur ís-
lendinga ætti það að vera gott
rannsóknarefni, hversu ýmsar
tónmyndir hins katólska tíða-
söngs hafa lifað áfram í þeim
hluta íslenskra þjóðlaga, sem
sverja sig í ætt við hinn latneska
söng. Það er vitað að til eru „ís-
lensk“ þjóðlög og jafnvel kvæða-
lög í öllum kirkjutóntegundum og
jafnvel eftir siðaskiptin héldu ka-
tólsku sálmarnir velli, þrátt fyrir
tilraunir til að útrýma hinum ka-
tólska söng úr siðskiptakirkjunni.
Þetta er nú einnig vandamál ís-
lenskrar þjóðkirkju í dag, því
bæði katólskar kirkjuathafnir og
sálmasöngur er þar orðinn mjög
algengur, svo að vel færi á, sam-
kvæmt þessari stefnu, að syngja
Þorláki messu í þjóðkirkjum
landsins.
Nafnið tvísöngur á strangt til
tekið við um samstígt tónferli í
5-undum, með víxlferli á „trítón-
us“, söngmáti, sem aðeins er vitað
til að hafi verið iðkaður íslandi.
Fræðimenn hafa bent á að slíkur
söngur hafi ekki verið skráður í
Evrópu, en sagður hafa verið iðk-
aður „senza libra“, án bókar.
Credo það sem Voces Thules söng,
er úr elsta handriti á Norðurlönd-
um, með tvírödduðum söng. Skip-
an radda er samkvæmt því sem
nefnt er fijáls organum, sem
byggist einnig á gagnstígu ferli
en nótu á móti nótu (contrapunkt-
ur) og er sú aðferð millistig á
milli organum og Melismatic org-
anum. Þetta dæmi um fijálsan
organum var sæmilega flutt af
. Gunnlaugi Viktorssyni og Sigurði
Halldórssyni. Hópurinn söng svo
Santus og Agnus Dei, en tónleik-
unum lauk með ótrúlega fögrum
söng, sem í efnisskrá er aðeins
nefndur Prosa. Þegar flutt er verk
eins og Þorlákstíðir er nauðsynlegt
að gera betur grein fyrir viðfangs-
efnum en hér var gert, enda ekki
mikið verk á þessari fjölföldunar-
öld.
Þeir sem stóðu að flutningnum,
auk Musica Antiqua og Ríkisút-
varpsins, voru þeir félagar í Voces
Thules, Eiríkur Hreinn Helgason,
Guðlaugur Viktorsson, Sigurður
Halldórsson, Sigurður Þorbergs-
son, Skarphéðinn Þór Hjartarson
og Sverrir Guðjónsson, sem allir
stóðu sig vel 'og væri vert að fara
í gegnum allan tónbálk Þorlákstíða
og þá um leið gefa verkið út í
aðgengilegu formi, á nótum, fyrir
þá sem teldu það ómaksins vert
að syngja einstaka þætti við
messu, eða vinna með efnið á ann-
an hátt.
Jón Ásgeirsson
Að syngja um
ástina og dansa
við dauðann
TONLIST
Gcrðarsafn
LJÓÐASÖNGUR
Simon Vaughan og Gerrit Schuil
fluttu ljóðasöngva eftir Wolf, R.
Strauss, Duparc, Borodin og Mús-
sorgskí. Laugardagurinn 26. október
1996.
TÓNLEIKARNIR hófust á fimm
lögum úr ítölsku ljóðabókinni, sem
er safn ítalskra ljóða eftir ókunna
höfunda en þýdd af Paul Heyse.
Hugo Filipp Jakob Wolf samdi 46
söngva við þessi kvæði, sem gefin
voru út í tveimur bindum, það fyrra
1891 en það síðara 1896. Lögin fimm,
sem Vaughan og Schuil fluttu, eru
öll úr fyrra bindinu. Tvö síðustu lögin,
Við höfum bæði þagað óralengi og
Hér er ég kominn með lítið lag, voru
mjög fallega flutt af söngvaranum,
en öll Wolf-lögin eru í raun sérstakar
tónsmíðar íyrir píanóið og þar var leik-
ur Schuil einstaklega vel útfærður.
Sama má segja um fjögur lög eft-
ir Richard Strauss. Það fyrsta var Ó
vei mér aumum manni, úr Schlichte
Weisen, op. 21, við kveðskap eftir
F. Dahn. Annað lagið var Víðlend
engi í rökkurgráma og Næturganga,
op. 29, við texta eftir Bierbaum. Sið-
asta lagið, Herr Lenz, fannst ekki í
lagasafni höfundar, en efnisskráin
var að því leyti til illa unnin, að þar
vantaði að geta höfunda ljóðanna,
að ekki sé talað um að tilgreina ópus-
númer verkanna.
Eftir Henry Duparc voru flutt
fjögur lög, en það eru þau fjóitán
lög sem hann samdi, sem halda nafni
hans á lofti. Le Monoir de Rosem-
onde, Extase, Soupir og Phydilé voru
frábærlega vel flutt. Eftir Borodin
voru flutt fjögur lö_g, fyrst Arabískur
söngur (1881), Ur tárum mínum
(1871), við kvæði eftir Heine, Sof-
andi prinsessan (1867), við texta
eftir tónskáldið og síðast Þetta fólk,
eða eins stendur í efnisskrá, Þau og
við (1881), sem upphaflega var sam-
ið fyrir einsöngvara og hljómsveit
en umskrifað fyrir píanó af einhverj-
um Dutsch í Leipzig árið 1890. Þessi
lög eru mjög sérkennileg og ótrúlega
nútímaleg og voru sérleg vel flutt,
einkum það síðasta, sem Vaughan
tókst verulega vel að túlka og útfæra.
Söngvar og dansar dauðans (1877)
eftir Mússorgskí voru síðastir á efnis-
skránni, en ljóðin eru eftir sambýlis-
mann tónskáldsins, Arsení Golen-
ístsjev-Kútúzov greifa. Þau eru, eins
og flest sönglög Mússorgskís, mjög
leikræn og þrátt fyrir ágætan söng
Vaughans vantaði stærri hljóm í rödd-
ina, sérstaklega það síðasta, Hers-
höfðingjann, þó að söngurinn væri
að öðru leyti mjög vel framfærður.
í heild voru tónleikarnir góðir og
framfærðir af listfengi og kunnáttu,
bæði af hálfu söngvara og píanóleik-
ara, þó píanóleikarinn stæli „sen-
unni“ á stundum með frábærum leik
sínum, sérstaklega í Trepak-dansin-
um, eins og dauðinn væri kominn til
að taka smá spor fyrir drukkinn
bónda, sem er að krókna í snjóhríð
og í Hershöfðingjanum, sem skipar
hinum dauðu að marsera með sér,
fylkja liði til Heljar. Bæði mansöng-
urinn og sérstaklega vögguljóðið eru
óhugnanlega mannleg og falleg og
var þetta allt frábærlega mótað af
listamönnunum.
Jón Ásgeirsson
Passnmyndir • Portretmyndir
Barnaljósmyndir • Fermingarmyndir
Brúókaupsmyndir • Stúdentamyndir
PÉTUR PÉTURSSON
LJÓSMYNDASTÚDÍÓ
LAUGAVEGI 24 • SÍMI 552 0624