Morgunblaðið - 04.12.1996, Blaðsíða 25

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 4. DESEMBER 1996
Tólftualdartryllir
BOKMENNTIR
Unglingasaga
FJÖLMÓÐS SAGA
eftir KrLstín R. Ólafsson. Ormstunga,
Reykjavík, 1996.
FJÖLMÓÐS saga föðurbetrungs
ber framan af yfirbragð íslendinga-
sögu.
Sagan hefst á hinu hefðbundna
hefndarmynstri. Húskarl föður Fjöl-
móðs drepur þræl fjölkunnugrar
nágrannakonu. Eftir að hafa farið
fram á bætur án árangurs hótar
nágrannakonan eftirmálum að
morðinu. Ekki velkist því móðir
Fjölmóðs í vafa um hver veldur því
að skip föður hans ferst með manni
og mús skömmu síðar. Hún sendir
vonbiðil sinn til höfuðs kerlingar
en sá á ekki afturkvæmt. Er nú svo
komið að hún sér ekki annan kost
en að egna Fjölmóð til föðurhefnda.
Hann hefur hins vegar ekki verið
í miklum metum á heimilinu enda
liggur hann daglangt í öskustó og
er kolbítur kallaður.
Skemmst er hins vegar frá því
að segja að Fjölmóður kastar af sér
kolbítshamnum og kemur tveimur
afturgöngum fyrir kattarnef áður
en hann kemst að því að kerling
hefur ekki valdið dauða föður hans.
Hann vingast við kerlingu og hún
heitir því að koma honum til hjálp-
ar í nauð. Sú aðstoð á svo eftir að
skipta sköpum í utanför Fjölmóðs.
Hér verða nokkur skil í sögunni
því Fjölmóður ferðast ekki aðeins
til fjarlægra landa
heldur er óhætt 'að
segja að ferðalagið nái
til ystu marka mann-
legs ímyndunarafls.
Frásögnin verður æsi-
spennandi og minnir
um margt á fomaldar-
sögur Norðurlanda.
Ævintýrið tekur við og
ofurmannleg hetja
sigrast jafnt á jötnum
og forynjum sem
mönnum.
Aðalpersóna sög-
unnar er dreginn fáum
en skýrum dráttum
eins og gerist og geng-
ur í fornsögunum.
Fjölmóður er hin klassíska íslenska
fornhetja. Fyrst og fremst er hann
sterkur og þrautseigur. Hann er
úrræðagóður og síðast en ekki síst
drenglyndur eins og kappar fleiri.
Eins og landsmenn þekkja er
Kristinn R. Ólafsson afburða
íslenskumaður og óhætt er að segja
að hann hefur afar gott vald á
fornlegu orðfæri sögunnar. Fram-
an af sver stíllinn sig í ætt við stíl
íslendingasagnar.na eða hver
kannst ekki við mannlýsingar á
borð við þessa. „Hann var glæsi-
menni á velli, fagurhærður og ljós
á hár, vopnfær og_ vígalegur en óð
ei í viti (bls. 17). Á stundum kveð-
ur hins vegar við ljóðrænni tón:
„Reyk lagði upp af bæ og blandað-
ist dalalæðu sem flatmagaði á
stuðlabergi og hengdi loðnar lopp-
ur fram af brúnum (bls. 18). Þegar
á líður verður mælsk-
an meira áberandi
enda stórkostlegri at-
burðir að fara fram.
Orðaforðinn er fjöl-
breyttur og koma orð-
skýringar neðst á
hverri blaðsíðu sér
afar vei fyrir lesendur.
Ekki verður heldur
skilið við þennan hluta
öðruvísi en að taka
fram að Kristinn lætur
sig ekki muna um að
yrkja eina dróttkvæða
vísu í sögunni - geri
aðrir betur!
Gaman verður að
vita hvernig Fjölmóður
fellur í kramið hjá tölvukynslóðinni
og ekki ólíklegt að ungmenni van-
ari léttmeti þyki textinn erfiður og
gefist hreinlega upp. Fyrir hina er
sagan eflaust áhugaverð og spenn-
andi lesning. Á bókarkápu er minnt
á að sagan er ekki aðeins fyrir
börn og unglinga því fullorðnir
geti notið hennar. Undir þau orð
er tekið hér. Einna helst má finna
að þvi að frásögnin fer helst til
mikið út um víðan völl. Sagan hefði
getað orðið hnitmiðaðri og um leið
áhrifameiri ef ekki væri jafn langt
gengið. Að dómi undirritaðrar er
t.a.m. heldur ódýr lausn að halda
því fram að konurnar í lífi Fjöl-
móðs hafi í raun allar verið sú eina
og sama.
Allur frágangur bókarinnar er til
mikils sóma fyrir Ormstungu.
Anna G. Ólafsdóttir.
Kristinn R.
Ólafsson
Veiðigleðin og vísindin
BOKMENNTIR
Náttúruf ræði
URRIÐADANS
eftír Össur Skarphéðinsson. 296 bls.
Mál og menning. Prentun: Oddi hf.
Reykjavík, 1996. Verð kr. 3.680.
»ÁSTIR og örlög stórurriðans í
Þingvallavatni« stendur á titilsíðu.
Rósrauður getur hann kallast, titill-
inn sá. Að öðru leyti hefur bók þessi
marga fleti. Þarna er hvor skammt-
urinn af sínu, vísindum og þjóðleg-
um fróðleik; veiðisögur margar,
einnig goðsögur, skulum við segja,
auk þess skírskotanir af ýmsum
toga spunnar til að gleðja lesand-
ann. Því höfundurinn er ekki aðeins
mælskur, hann er líka ungur í anda.
Fróðleikur allra handa er einnig tek-
inn upp úr eldri ritum og prentaður
sérstaklega, utan við aðallesmál.
Ennfremur hefur höfundur haft
uppi á fjölda gamalla ljósmynda sem
gerð er grein fyrir í meðfylgjandi
textum. Þar er líka heilmikill fróð-
leikur saman dreginn.
Yfir heildina litið er þetta sem
sagt fjörlega skrifuð bók. Maður
hefur á tilfínningunni að höfundur-
inn hafi sjálfur haft unun af að setja
þetta saman. Hann skrifar af tilfinn-
ingu, jafnvígur á visindastíl og frá-
sögustíl; og leikur sér með orð og
setningar. Orðtökum, sem notuð
hafa verið um göngulag manna svo
dæmi sé tekið, breytir hann að vild
svo þau megi heimfæra upp á
sporðaköst fiska. Líkingar sækir
hann til allra átta, þar með talið í
pólitíkina. Ákafinn minnir stundum
á blaðamann sem er að skýra frá
stóratburðum líðandi stundar. Hug-
ljómun leikur um þurrasta heimilda-
tal: »Undir dimmbláum kvöldhimni
úti í Brussel sagði Þorsteinn Ingólfs-
son sendiherra mér að faðir hans
sem bjó á Nesjavöllum hefði oft
sagt sér frá 23 punda urriða sem
hann veiddi í net í víkinni.«
Höfundur, sem svona talar, er
hvorki bagaður af hlédrægni né ótta
við fordómafullan lesanda. Sem bet-
ur fer.
Urríðadans er fræðirit. Að sjálf-
sögðu. En höfundurinn
neitar sér ekki um að
njóta orðheppni sinnar.
Það er leikur í honum.
Fjörið og frásagnar-
gleðin þarf þó alls ekki
að merkja að hann
þekki ekki sín takmörk.
Þvert á móti, hann
kann sér hóf. Fjas og
fjálgleika er hvergi að
finna í bók hans. Næmi
hans á skynsamlega
hófstilling, það er að
segja þetta: hvað við á
og hvað ekki — er ör-
ugglega i lagi. Fjöl-
fræðisvipur textans
markast meðal annars
af því að höfundur hefur kafað í
allar mögulegar uppsprettur eftir
heimildum, ekki aðeins til annarra
vísindamanna heldur einnig — og
raunar fyrst og fremst — til bænda
og veiðimanna; og yfirhöfuð til allra
sem komið hafa nálægt Þingvalla-
vatni og haft augun opin. Hann
styðst við rannsóknir Bjarna Sæ-
mundssonar og Péturs M.'Jónasson-
ar. Og hann hefur hlustað grannt á
karlana sem veiða eða veitt hafa í
vatninu. Smávegis skammt af ádeilu
lætur hann ekki vanta þar sem hann
stillir upp þessu venjulega: umhverf-
issjónarmiðinu góða gegn tækni-
væðingunni vondu — en þar er og
farið nokkuð gætilega í sakirnar.
Þótt urriðinn fé fáliðaður miðað
við aðrar tegundir í Þingvallavatni
telur Ossur hann vera þeirra lang-
merkilegastan vegna stærðarinnar,
og raunar bera af öðrum slíkum
annars staðar á jörðu hér. Tuttugu
til þrjátíu punda fiskar hafi verið
algengir meðan þessi undraskepna
var og hét. Veiðimenn hafi sagt að
miðað við þyngd sína væri hann
tvöfalt sprettharðari og kraftmeiri
en laxinn. Því var síst að furða þótt
urriðaveiðin væri þarna heldri
manna sport. Þvi aðeins var von um
að þessir glæsifískar bitu á agnið
að veitt væri frá bát, allfjarri landi.
Almenningur, sem veifaði stöng
sinni frá vatnsbakkanum, gat tæp-
ast gert sér von um að njóta þeirrar
ánægju. Að vísu bar við að urriðinn
gengi upp að landinu
snemma vors í þann
mund er ísa tæki að
Ieysa og þótti furðu-
legt. En Össur veit
skýring þess. Allt á
sfna skýring.
Þá hefur Óssur safn-
að saman heimildum
um fyrri tíma veiði-
tækni. En sögur herma
að veiðar hafí verið
stundaðar í vatninu allt
frá landnámstíð. Fá-
tækt og úrræðaleysi
ollu því að þessi miklu
hlunnindi voru ekki
rækt sem skyldi fyrr
en kom fram á þessa
öld. Ossur upplýsir að engar heim-
ildir greini t.d. frá netaveiði fyrir
1800. Það var ekki fyrr en á fyrri
hluta 19. aldar að tekið var að ríða
net, og þá úr ullartogi!
Miðað við að vatnið er fremur
kalt og víða hyldjúpt mega undur
heita hversu líf er þar fjölskrúðugt.
Það líf hefur verið að þróast síðustu
tíu þúsund árin sem er skammur
tími á kvarða jarðsögunnar en nokk-
uð langur, að vísu, miðað við sögu
þjóðarinnar.
En tíminn líður. Og jarðsagan er
þarna í miðjum kapítula. Botn Þing-
vallavatns er einatt að síga og
vatnsborðið þar með að hækka en
landið umhverfís að gliðna. Þótt
hreyfíngin nemi aðeins fáeinum
millimetrum á ári hveiju má glöggt
merkja hana frá öld til aldar, jafn-
vel á meðal mannsævi.
Um strangvísindalegt gildi þessa
rits er undirritaður því miður ekki
dómbær. Að baki liggur sýnilega
mikil vinna og enn meiri elja og
áhugi. Mestmegnis er þetta alþýð-
legt fræðirit. Sem slíkt er það bæði
aðgengilegt og áhugavert. Og veiði-
sögurnar mörgu — óteljandi liggur
mér við að segja — rata örugglega
rétta leið til þeirra sem einatt eru
að bleyta línuna í þeirri von að á
endanum kræki þeir í þann stóra!
Auk þess kunna lesendur að meta
það sem þeir telja að komi frá hjart-
anu!
Erlendur Jónsson
Össur
Skarphéðinsson
Nýjar bækur
Morgunblaðið/Halldór.
„ÉG SKAL - Gylfi Baldursson, Amþór Helgason, Harpa Ingólfsdótt-
ir, höfundurinn, Önundur Bjömsson, og Guðmundur Magnússon.
Frásagnir fatlaðra
„EG' SKAL - fímm fatlaðir og
framsæknir segja frá hefur að
geyma frásagnir fímm fatlaðra.
Þeir eru Gylfí Baldursson, heyrnar-
og talmeinafræðingur, Árnþór
Helgason, sérfræðingur á Blindra-
bókasafni, Jón H. Sigurðsson, fyrr-
verandi bóndi og núverandi verslun-
arskólakennari, Leifur Magnússon,
píanóstillari og kaupmaður, og Guð-
mundur Magnússon, leikari og
framkvæmdastjóri Dagvistunar
fatlaðra hjá Sjálfsbjörg.
„Allir eiga þessir menn það sam-
eiginlegt að hafa ekki látið fötlun
sína hindra sig í að komast áfram
í lífinu, líkast því að fötlun væri
ekki fyrir hendi í þeirra lífi. Eins
og sést á starfsheitum þeirra koma
þeir hver úr sinni áttinni og hafa
sett stefnuna hátt en mismunandi
takmörk," segir í kynningu. Konur
sem leitað var til höfnuðu þátttöku.
Bókin er tileinkuð baráttu- og
lögmanninum Jóhanni Pétri Sveins-
syni. Ekkja hans, Harpa Ingólfs-
dóttir, veitti fyrsta eintakinu við-
töku. Önundur Björnsson, sóknar-
prestur á Útskálum, skráði. Bóka-
útgáfan Skjaldborg gefur bókina
út og er hún 304 blaðsíður og kost-
ar kr. 3.480.
• LJÓÐABÓKIN Bergmál er eft-
ir Björk (Guðrúnu Margréti Guð-
mundsdóttur).
Guðrún Margrét er Borgfirðingur
að ætt og uppruna, fædd árið 1909.
Árið 1930 gifitst hún Guðsteini
Þorbjörnssyni frá Vestmannaeyj-
um, fluttist með honum til Eyja og
bjó þar til ársins 1966. Hún býr nú
í Hafnarfírði og hefur um árabil
verið virkur félagi í Kvæðamanna-
félagi Hafnarfjarðar.
/ bókinnieru 64 ljóð, trúarleg
Ijóð, tækifærisljóð, stökur og nátt-
úrustemmningar, sem höfundur
hefur ort á löngum feríi.
Bókin ergefin útíminningu um
eiginmann Guðrúnar Margrétar,
Guðstein, sem lést 1994. Börn Mar-
gétargefa bókina út ogkostarhún
1.500 krónur. Umbrot annaðist
Skerpla en bókin er prentuð í
Steindórsprent - Gutenberg. Fé-
lagsbókbandið annaðist bókband.
Bókin fæst hjá börnum Margrétar,
Helgu, Lilju ogReyni.
FRÉTTIR FYRIR
HESTAMENN!
Ný verslun með hestavörur opnar á fimmtudag
í Skeifunni 7. Þetta er stórglæsileg verslun með
heimsþekkt vörumerki á boðstólnum s.s.
Mountain Horse og Euro Star. í Reiðlist fæst allt
sem þarf til hestamennsku: Fatnaður, skór,
reiðtygi, kjarnfóður fyrir hesta og hunda,
hreinsivörur, fræðsluefni um hesta og margt
fleira.
tf^SKEIFAN 7 SÍMI: 588 1000