Morgunblaðið - 07.02.1997, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
UNDANFARIÐ hafa
orðið óvenju miklar
umræður um skólamál
á íslandi og má þakka
það niðurstöðum sem
birtar voru úr svokall-
aðri TIMSS rannsókn.
Rannsóknin var alþjóð-
leg og í henni var leit-
ast við að meta kunn-
áttu barna í stærð-
fræði og raungreinum.
íslenskir nemendur
komu álíka vel út úr
könnuninni og nem-
endur í nágrannalönd-
um okkar en eru fyrir
neðan meðallag ef bor-
ið er saman við heild-
ina. Sérstaklega er áberandi að
árangur nokkurra Asíuþjóða á
þessu sviði er mun betri en margra
annarra. Forvitnilegt væri að sjá
niðurstöður úr stærri könnun þar
sem allar námsgreinar og færni,
sem við viljum að grunnskólabörn
tileinki sér, væru prófaðar.
Menning okkar er um margt frá-
brugðin menningu Asíuþjóða og
hugmyndir fólks frá ólíkum menn-
ingarsvæðum um hvað skipti máli
í lífinu, stangast stundum á. Má
þar t.d. nefna mannréttindamál.
Kannski er það svo að í okkar upp-
eldi og menntun sé meiri áhersla
lögð á alhliða menntun og þroska
á sem flestum sviðum en í Singapúr,
þar sem nemendur náðu bestum
árangri í TIMSS rannsókninni, sé
meiri áhersla á að nemendur sér-
hæfi sig í fáum greinum (sbr. grein
Jóns Diðriks Jónssonar í Mbl.
29.1.). í grein sem birtist í News-
week 3.2.’97 segir frá
því að forsætisráðherra
Singapúr hafi í ársbyij-
un boðað að endurbæt-
ur í skólamálum yrðu
mikilvægasta verkefni
stjórnar hans á næst-
unni. Ástæðan er sú
gagnrýni sem fram
hefur komið á skóla-
kerfið þar fyrir of
mikla áherslu á stærð-
fræði og raungreinar
og algjöran skort á
skapandi starf og þjálf-
un fijórrar hugsunar.
Þeir sem fjallað hafa
um TIMSS rannsókn-
ina hafa reynt að leita
skýringa á lélegri frammistöðu ís-
lenskra nemenda. Margar hug-
myndir hafa þar verið settar fram
og nú nýlega sú að lélegt námsefni
ætti stóran þátt í vandanum. Það
er alveg víst að námsefni á sinn
þátt í því hversu vel eða illa nem-
endum gengur að tileinka sér þá
efnisþætti sem þeim er ætlað að
læra, en væntanlega eru flestir
sammála um að þar komi til marg-
ir samverkandi þættir. í fyrsta lagi
verðum við að minnast þess að nem-
endur fá hér færri stundir í skóla
en þekkist í þeim löndum sem við
berum okkur saman við. Einnig
má nefna skort á sérhæfðum kenn-
urum i raungreinum, takmarkaðan
tækja- og efnisbúnað til raun-
greinakennslu í skólunum o.fl. Þess-
ir þættir duga þó skammt ef grund-
vallarþörfum barna um ást og ör-
yggi, góðan andlegan og líkamleg-
an aðbúnað er ekki fullnægt.
Það þarf að skoða skóla-
kerfíð í heild, segir Ingi-
björg Ásgeirsdóttir,
og gæta þess að jafn-
vægi riki milli náms-
þátta.
Það er af hinu góða að sem flest-
ir leiti skýringa á slakri frammi-
stöðu nemenda í stærðfræði og
raungreinum og að þeir sem gætu
verið áhrifavaldar á þessu sviði
skoði hvaða ábyrgð þeir bera hver
um sig og með hvaða hætti megi
auka þekkingu nemenda án þess
að það bitni á öðrum þáttum sem
við teljum mikilvæga í uppeldi og
menntun.
Námsgagnastofnun gefur út
námsefni fyrir grunnskóla og dreif-
ir því til skólanna. Til þess að sinna
þessu hlutverki sínu fær stofnunin
árlega fjárveitingu sem Alþingi
ákveður. Það er því eðlilegt að hjá
stofnuninni sé brugðist við og spurt:
Hvað getum við gert?
Við getum hvorki ráðið fjái-veit-
ingum til stofnunarinnar né breytt
námskrá en við verðum á hveijum
tíma að forgangsraða verkefnum
og reyna að meta hvað er brýnast
að gefa út hveiju sinni. Annars
vegar höfum við horft um öxl og
velt því fyrir okkur hvort forgangs-
röðin hefði átt að vera önnur, hvort
meiri áhersla hefði átt að vera á
endunýjun námsefnis i stærðfræði
og raungreinum og þá minni á ein-
hveijum öðrum sviðum. Hins vegar
er horft fram á veginn og spurt
hvort niðurstöður þessarar könnun-
ar eigi að hafa áhrif á val verkefna
hjá stofnuninni á næstunni?
Þegar horft er á það námsefni
sem hefur verið gefið út á undan-
förnum árum er óhjákvæmilegt að
spyija hvað af því hefði átt að víkja
fyrir stærðfræði eða raungreina-
efni. Væru íslensk skólabörn örugg-
lega betur sett ef námsefni í þessum
greinum væri nýrra, en gamalt og
e.t.v. úrelt námsefni væri í notkun
á öðrum sviðum? Staðreyndin er
auðvitað sú að endurnýjun á náms-
efni er of hæg. Það væri æskilegt
að námsefni væri endumýjað á
5-10 ára fresti en fjárveitingar til
námsefnisgerðar leyfa ekki svo
hraða endurnýjun. Sumt af því
námsefni sem er í notkun í skólun-
um er um og yfir tuttugu ára. Grun-
nefni í stærðfræði er á aldrinum
16-21 árs. Sem betur fer eru þó
líka til nýlegir flokkar í stærðfræði
sem koma til viðbótar grunnefninu
og hafa að geyma verkefni til frek-
ari þjálfunar á ýmsum sviðum
stærðfræði, t.d. í reikningi, notkun
vasareikna og þrautalausnum. Auk
þessa má hér nefna um þijá tugi
kennsluforrita í stærðfræði.
Sumt af því námsefni sem gefið
hefur verið út á undanförnum árum
fjallar h'ka um ný svið sem ekki
hefur verið til námsefni um áður
en þykir nú sjálfsagt. Þar má t.d.
nefna efni um umhverfisvernd,
mannréttindi, fíknivarnir, umferð-
arfræðslu og mannleg samskipti og
samstarf. Einnig hefur hafist út-
gáfa á kennsluforritum í mörgum
greinum svo hægt sé að fara að
nota þá kosti sem tölvurnar bjóða
upp á í íslenskum skólum.
Eins og áður er sagt eru það
margir samverkandi þættir sem
hafa áhrif á námsárangur og
óhugsandi að stakur þáttur eins og
námsefni geti ráðið þar úrslitum
þótt mikilvægur sé. Ef bæta á
námsárangur þarf ekki síður að
auka þann tíma sem ætlaður er til
náms og kennslu. Ekki má heldur
einblína á eina eða tvær námsgrein-
ar og draga ályktanir af þeim. Það
þarf að skoða skólastarfið í heild
og gæta þess að jafnvægi ríki milli
námsþátta. í skólanum eiga börn
ekki bara að læra stærðfræði og
landafræði, þau eiga líka að læra
að vinna saman, að virkja sköpun-
argáfu sína, að þroska siðferðis-
kennd sína, tjá hug sinn bæði í rit-
uðu og töluðu máli og ástunda lýð-
ræðisleg vinnubrögð. Á því sem
fram hefur komið í fréttum um
skólastarf í Singapúr sýnist mér
hugsanlegt að einhveiju sé þar
ábótavant hvað varðar suma þess-
ara þátta.
Það væri óskandi að sú umræða
sem orðið hefur um skólamál í kjöl-
far TIMMS rannsóknarinnar verði
til þess að aukin áhersla verði lögð
á menntamál í heild sinni, að stærra
hlutfalli af þjóðarútgjöldum verði
varið til menntunar því það er auð-
vitað líka umhugsunaratriði að
Singapúrbúar veija 20% af ríkisút-
gjöldum til menntamála (Enkarta
’97) en íslendingar 12% (Hagst. ísl.)
Hér hefur því verið haldið fram
annars vegar að margir þættir hafi
áhrif á námsárangur og hins vegar
að skólinn eigi að vera miðstöð al-
mennrar menntunar þar sem ekki
er einblínt á þekkingaratriði í
ákveðnum greinum.
Það er ekki þar með sagt að við
eigum að vera sátt við það að börn-
in okkar standist ekki samanburð
þegar þekking þeirra er könnuð.
Það getur ekki verið nóg að eiga
stundum fallegustu konuna eða
sterkasta karlmanninn að ekki sé
talað um met í sykuráti. Hvernig
væri að setja metnaðinn í að eiga
raunverulega best menntaða æsku-
fólkið?
Höfundur er útgáfustjóri
Námsgagnastofnunar.
Ísland-Singapúr
Áherslur í skólamálum
_ Ingibjörg
Ásgeirsdóttir
SUNNUDAGINN
26. janúar hélt organ-
leikari Kópavogskirkju,
Örn Falkner, orgeltón-
leika á nýtt orgel kirkj-
unnar. Vegna fyrir-
spurnar vil ég upplýsa
eftirfarandi: Orgelið
hefur 31 rödd og var
smíðað af orgelsmiðju
P. Bruhn & Son í Dan-
mörku. Við upphaf org-
elkaupanna fórum við
Örn Falkner í kynnisför
til Þýskalands, Dan-
merkur og Svíþjóðar og
skoðuðum alls 25 orgel
í þeirri ferð. Áður höfðu
verið skoðuð mörg org-
el sem eru í kirkjum
hér heima. í utanlandsferðinni
kynntum við okkur m.a. tvær teg-
undir sem ekki eru til hér á landi.
Það voru hljóðfæri frá Metzler, sem
er svissnesk orgelsmiðja, og sömu-
leiðis frá Gronlund í Svíþjóð. Að lok-
inni þessari ferð gátum við mælt
með orgeli frá P. Bruhn. í lokin kom
svo sóknarnefnd að málinu og Hauk-
ur Viktorsson arkitekt.
Örn hefur lokið 8. stigi í orgelleik
með sérstaklega lofsverðri einknn
prófdómarans, Harðar Áskelssonar.
Það sem einkenndi tónleika Arnar
er sérstakt næmi hans fyrir inni-
haldi verkanna. Tónleikarnir hófust
á hinum fagra sálmforleik „Liebster
Jesu, wir sind hier“ og þar á eftir
fylgdu fjórir aðrir sálmforleikir. Þeir
voru allir leiknir af miklum innileik
og skilningi. Síðan fylgdu á eftir
„Dórísk tokkata" eftir Bach, „Prelú-
día, fúga og tilbrigði í h-moll“ eftir
César Frank og að lokum „Tilbrigði
og fúga um Heil unserm König,
Heil“ eftir Max Reger. Orgeltónleik-
arnir voru frumraun Arnar og bar
að vísu nokkuð á taugaóstyrk sem
vænta mátti, en yfír þeim hvíldi list-
rænn þokki.
Ragnar Bjömsson, organleikari
skólastjóri og einn af
tónlistargagnrýnendum
Morgunblaðsins, skrif-
aði 29. janúar um nýtt
orgel Kópavogskirkju
pg leik Arnar Falkners.
í upphafi greinar sinnar
talaði hann m.a. um að
meiri upplýsingar hefðu
þurft að koma fram um
hljóðfærið og organist-
ann í efnisskrá tónleik-
anna. Ég get að nokkru
leyti verið sammála
honum um það. í um-
fjöllun sinni um hljóm
orgelsins segir hann:
„Ohætt er þó að segja
að til eru fallega hljóm-
andi raddir í orgelinu
þótt ekki kynntist maður mörgum
sólóröddum hljóðfærisins að þessu
sinni, sem væntanlega eru þó til, því
hljóðfærið mun hafa yfír 30 röddum
á að skipa, en þar í liggur líklega
veikleiki hljóðfæris og kirkjuskips"
(tilvitnun lýkur). Nokkur af þeim
verkefnum sem Örn vaidi sér til
flutnings voru með sólóröddum.
Valdi hann þær eftir því sem að
honum hefur þótt hæfa í hveiju
verki. Að sjálfsögðu eru þær miklu
fleiri til. Ragnar er í vafa um það
hvort notaðar hafi verið allar raddir
hljóðfærisins í lokaverki tónleikanna
og fannst að styrkur hefði ekki ver-
ið nægur. Við þessum vafaatriðum
hefði hann fengið svör hefði hann
lagt leið sína í kirkjuna og kynnt
sér orgelið, þá hefði hann haft hald-
góðar upplýsingar í höndum fyrir
umfjöllum sína. Þá hefði hann getað
rökstutt betur hvað honum hefði
fundist mega missa sín af röddum
í orgelinu, en hann taldi það of stórt.
Þar er ég honum algjörlega ósam-
mála. Stærð orgels Kópavogskirkju
og raddafjöldi var m.a. ákvarðaður
með hliðsjón af því að um 3ja borða
hljóðfæri með pedal er að ræða. Hér
fer á eftir stærð nokkurra kirkna
Á slíkt hljóðfæri, sem
er í Kópavogskirkju,
segir Haukur Guð-
laugsson, er hægt að
leika hin margvísleg-
ustu orgelverk.
miðað við fastan sætafjölda og fjöldi
radda í orgelum þeirra:
Kirkja Sæta- fjöldi Radda- fjöldi
Kópavogskirkja 300 31
Bústaðakirkja 310 32
Hafnarfjarðarkirkja 300 30
Selfosskirkja 250 36
Akraneskirkja 200 32
Kristskirkja, Landakoti 270 36
Akureyrarkirkja 450 49
Hallgrímskirkja, Rvík 750 72
Á þessari upptalningu sést að
ekki er um ýkja mikinn mun að
ræða. Ekki hef ég heldur heyrt að
menn telji þessi hljóðfæri of stór,
né að þau séu of stór til þess að þau
geti „sungið út“. Þá má vitna í þá
reglu sem margir orgelsmiðir nota,
að fyrir hver 100 sæti sé hæfilegt
að hafa 10 raddir (einnig miða sum-
ir við stærð kirkju í rúmmetrum).
Orð þau sem Ragnar lét falla, að
með orgelið yrði ekki aftur snúið,
eru til þess fallin að gera sóknar-
nefndir óöruggar í þeim málum sem
þær hafa með höndum.
Um hljóm og styrkleika hljóðfæris
má margt segja og eru þar mjög
mismunandi persónubundnar skoð-
anir ríkjandi. Styrkleiki getur birst
í þunga hljómsins (svo sem er í org-
eli Fríkirkjunnar í Reykjavík sem
hefur 38 raddir) eða jafnvel í hávaða
sem flestum mun finnast óæskileg-
ur. Orgel verður að vera hægt að
nota við hinar ýmsu athafnir kirkj-
unnar, bæði viðkvæmar athafnir svo
og á hátíðastundu, svo að fjölbreytni
í raddavali er ætíð af hinu góða. Það
er rétt hjá Ragnari að kirkjan hefur
lítinn enduróm til að bera, en að
mínu mati hefur orgelsmiðnum,
Karli August Bruhn, tekist að hanna
hljóm orgelsins (intonera) þannig að
þar hefur hljómfegurðin verið látin
sitja í fyrirrúmi. Þá er smekkur fyr-
ir styrkleika afar mismunandi. T.d.
má skipta píanistum í tvo hópa,
annar hópurinn vinnur að meiri og
meiri styrkieika í hljóm og tóni en
aðrir vinna tækni sína með fegurð
ásláttarins í huga. Þá nær hver tónn
sínum söng og tjáningu í samræmi
við verkið og verð ég að segja að
ég hef persónulega meiri ánægju af
að hlusta á hina síðarnefndu. Eg tel
þá meira að segja þjóna tónlistinni
best. Stærð orgels þarf því ekki að
vera bundin við styrkleika, heldur
meiri fjölbreytni, sem best getur
þjónað hinum kirkjulegu athöfnum
sem eru af ýmsum toga. Á slíkt
hljóðfæri, sem er í Kópavogskirkju
er því hægt að leika hin margvísleg-
ustu orgelverk. Mér verður einkum
hugsað til þess að Ragnar hefur
margoft leikið í heild hina 45 sálm-
forleiki Bachs úr Orgelbiichlein. Ef
hann léki sálmforleikina í Kópavogs-
kirkju, er ég þess fullviss að þá
myndi hann enga rödd vilja missa
og vildi hafa orgelið í þeirri stærð
sem það er.
Hvert orgel er veröld út af fyrir
sig og hefur mér oft fundist að ekki
nægi að heyra í orgeli aðeins einu
sinni, heldur verði að kynnast því á
lengri tíma og við mismunandi að-
stæður. Best kynnast menn orgelinu
ef þeir halda á það tónleika og myndi
ég hafa mikinn áhuga á því að Ragn-
ar kynnti sér hljóðfærið á þann hátt.
Ég get verið viss um að Ragnar
hefur til að bera einlægan áhuga á
því að góð orgel, bæði innlend og
erlend, komi í kirkjur landsins og
hvað mig sjálfan snertir er ég algjör-
lega sama sinnis um það, en skoðan-
ir okkar á orgelum eru að öðru leyti
ólíkar svo og smekkur okkar.
Á sl. vori kom hér þekktur þýskur
orgelleikari, prófessor Gerhard Dic-
kel, organisti við Michaeliskirkjuna
í Hamborg, og lék hann á fimm
mismunandi orgel, þar á meðal þijú
ný (þetta voru orgelin í Digranes-
kirkju, Fella- og Hólakirkju, Hall-
grímskirkju, Dómkirkjunni í Rvk. og
Fríkirkjunni í Rvk.). Eg bað prófess-
or Dickel, sem hlutlausan aðila, að
gera úttekt á þessum orgelum og
þeirri umsögn myndi ég gjarnan vilja
að sem flestir kynntust. Þar er farið
mjög lofsamlegum orðum um hin
nýju hljóðfæri okkar, ekki síst orgel
Fella- og Hólakirkju, en þar taldi
Ragnar að of miklu hefði ráðið
„smekkur eins manns“, þ.e. undirrit-
aðs. Ég vil bjóða Ragnari það að við
hittumst við nokkur þau orgel sem
hann hefur í tónlistargagnrýni fjall-
að um og fá beinan rökstuðning við
gagnrýni á hljómi og gerð hinna
mismunandi orgela. Ég tel að á því
eigi söfnuðir heimtingu af okkar
beggja hálfu því það er söfnuðurinn
sem fyrst og fremst nýtur hljóðfær-
isins, en organistinn aftur á móti fær
það vandasama hlutverk að spila
þannig á orgelið að það njóti sín sem
best. Að gefnu tilefni vil ég taka
fram að í hljómhönnuninni á báðum
þeim hljóðfærum sem ég hef nefnt
voru orgelsmiðirnir ráðandi. Ég er
eindregið þeirrar skoðunar að þegar
um góða hljómhönnuði er að ræða
viti þeir best hvað hæfi kirkjunni.
Þá álít ég einnig að sem mestum
tíma skuli varið í þennan mikilvæga
endapunkt verksins.
Gagnrýni ætti að mínu mati jafn-
framt að vera í formi kennslu, leið-
beininga og uppörvunar. Fyrirsögn
eins og „Mistök eða hvað?“ er vill-
andi, þar sem tónlistargagnrýni fjall-
ar að jafnaði um frammistöðu ein-
hvers, en fyrirsögriin vísar vænt-
anlega til orgelsins en ekki flytjand-
ans. Ég trúi því að einlægur áhugi
sé ávallt fyrir hendi hjá flytjandan-
um að gera vel og áhugi á að út-
breiða góða list. Þetta tel ég að beri
að hafa í huga við hið geysiábyrgð-
armikla starf sem hver gagnrýnandi
gegnir. Styðjum því alla eftir megni
á listabrautinni, þannig að þeir
ávaxti pund sitt og leggi það á vog-
arskálar menningarinnar.
Höfundur er söngmálastjóri
þjóðkirkjunnar.
Svar við gagnrýni
Haukur
Guðlaugsson