Morgunblaðið - 31.05.1997, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 31. MAÍ 1997 33
SÖGUÞING
„ÍSLAND: Dönsk áhrif á 19. öld?“
er yfirskrift fyrsta fyrirlestrarins,
sem fluttur verður á söguþinginu
í dag, þar sem rammaefnið „Island
og umheimurinn" er skoðað frá
ýmsum hliðum. Fyrirlesturinn
flytur Gunnar Harðarson heim-
spekingur.
„Þetta er að vissu leyti leikur
að hugmyndum. Ég byija á því
að skoða hugtakið áhrif, hvernig
við notum það,“ segir Gunnar, en
í hugtakinu segist hann greina
þrjá meginþætti.
„Síðan er spurningin hvort
þetta hugtak sé heppilegt til að
gera grein fyrir þeim þáttum ís-
lenzkrar menningar sem eiga ræt-
ur að rekja til sambands Islands
og Danmerkur. Erum við að nota
rétt hugtak? Er eitthvað á bak við
hugtakið sem skekkir myndina
hugsanlega," spyr Gunnar, og
byijar þess vegna á því að skoða
hugtakið áhrif nánar.
ísland og umheimurinn
Notkun hugtaksins
„áhrif“ skoðað
un fyrirmynda. Allt séu þetta jafn-
framt tegundir orsakasambanda,
bendir Gunnar á.
Dæmi finnast um öll form
danskra áhrifa
Niðurstaðan úr skoðun Gunnars
er sú að það megi sjá dæmi um
öll þijú form áhrifa Dana á ís-
landi. „Það má segja að Danir hafi
að vissu leyti skapað grundvöllinn
undir íslenzka ríkinu,“ segir Gunn-
ar, enda hafi íslenzka stjómarskrá-
in lítið breytzt frá því Kristján IX
Danakonungur færði íslendingum
hana að gjöf árið 1874.
En auk stjórnarskrárinnar tek-
ur Gunnar grískukennslu í Bessa-
staðaskóla sem dæmi um dönsk
menningaráhrif á Íslandi, sem fólk
sé almennt ekki meðvitað um. „Ég
nota kennslu í Bessastaðaskóla
og verk Sveinbjarnar Egilssonar
sem dæmi um slík áhrif,“ segir
Gunnar.
Dönsku áhrifin sem Gunnar
segir að séu að baki grísku-
kennslu í Bessastaðaskóla og í
Lærða skólanum er sérstök
menntastefna, sem nefnist ný-
húmanismi, sem hafi komið fram
á seinni hluta átjándu aldar og
verið áhrifamikil í upphafi þeirrar
nítjándu. „Við íslendingar erum
ekki vanir því að setja þessar
skólastofnanir hér á landi í sam-
band við þessa stefnu. Þannig er
þetta dæmi um áhrif, sem menn
eru ekki fyllilega meðvitaðir um,“
segir Gunnar, og bætir við: „Síðan
er spurningin hvort ekki séu fleiri
svona atriði, sem okkur finnst
sjálfsagt að telja þjóðleg og ís-
lenzk, sem má hins vegar rekja
til sambandsins við Danmörku.“
Að endingu segir Gunnar fyrir-
lesturinn ekki stefna fyrst og
fremst að því að koma fram með
einhveijar niðurstöður, heldur sé
markmiðið framar öðru að vekja
spurningar.
Gunnar Harðarson
„Áhrif felast í því að sá sem
hefur áhrifin breytir einhveiju hjá
þeim sem verður fyrir þeim og
hann skilur þetta eftir sig.“ Þetta
hvort tveggja, breytingin og það
hvað er skilið eftir, er mismun-
andi varanlegt. Og hvoru tveggja
er hægt að koma í kring með
mismunandi hætti, segir Gunnar.
„í fyrsta lagi með hótun um
beina valdbeitingu, síðan með for-
tölum, sem fá viðkomandi til að
líta hlutina sömu augum. Svo er
það sem oftast er talað um í menn-
ingu og listum; það er þegar menn
taka sér eitthvað til fyrirmyndar.
Og þá er spurningin: Hverjar eru
forsendurnar fyrir því að menn
taka sér þetta til fyrirmyndar
frekar en eitthvað annað?“ Þetta
eru sem sagt að mati Gunnars
hinir þrír þættir áhrifa - hótun
um valdbeitingu, fortölur og sköp-
ÍSLENZKA stjórnarskráin:
dæmi um varanleg
dönsk áhrif.
fimmtudag til sunnudags
Stjúpur 20 stk.
kf 699«-
Blandaðir litir
Stjúpur 10 stk.
t!<_r' 379^
Hreinir litir
Fjólur 10 stk.
Gular og bláar