Morgunblaðið - 04.10.1997, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 4. OKTÓBKR T997
MÖRGUMBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kjördæmaskipan og
mannréttindi
Sveinn Valfells
FORSÆTISRÁÐ-
HERRA hefur skipað
nýja nefnd til að gera
tillögur um kjördæma-
skipan. Vonandi verður
hún farsæl í störfum og
kemst að þeirri niður-
stöðu að allir borgarar
landsins eigi að hafa
jafnan rétt til að velja
sér fulltrúa til lands-
stjórnar. Hitt er þó lík-
legra að kjördæmaskip-
an verði hagað eftir geð-
þótta hagsmunaðila á
núverandi þingi. Hún
verði ekki þannig að
tryggður verði réttur
sérhvers borgara til að hafa jöfn áhrif
á hveijir fari með stjóm landsins.
Árið 1880_ var gefíð út á Eskifirði
rit eftir Jón Ólafsson ritstjóra og heit-
ir það „Jafnræði og þekking: Nokkur
stjómfræðileg undirstöðuatriði um
réttan grundvöll sjálfstjómar". Að
loknum kafla um almennar hugieið-
ingar um mismunandi stjómarfar
segir í riti þessu meðal annars: „Oss
virðist einstætt, að hæfíleiki manna
til kosningar og kjörgengis réttinda
fari hvorki að búsetu, stöðu eða bund-
ið við grasnyt (væri eigi eins nær að
binda það við, að maður ætti ein-
hvem grasbít?)."
Síðan þetta var skrifað eru liðin
117 ár. Svo virðist sem stjórnkerfí
manna séu sem önnur lífræn kerfí
og streitist móti þeim breytingum er
geti ógnað tilvem þeirra. Þá breytir
engu um hvort um grundvallar mann-
réttindi sé um að tefla. Svo var á
dögum þrælastríðsins í Bandaríkjum
Norður-Ameríku og nú nýlega í Suð-
ur-Afríku. I báðum þessum löndum
var stómm hluta íbúanna
neitað um þau mannrétt-
indi að hafa jafnan rétt á
við aðra til að hafa áhrif
á hveijir færa með stjórn
landsins. í Suður-Afríku
var rétturinn tengdur
kynþætti. í Bandaríkjun-
um var rétturinn tengdur
því hvort menn væm
borgarar ríkisins, en það
vom þrælar ekki og flest-
ir þrælanna vom blökku-
menn.
Hérlendis er mönnum
mismunað um kosninga-
rétt eftir búsetu þannig
að misvægi atkvæða er
allt að þrefalt. Á þessari skipan kosn-
ingalaga og þeirri skipan sem tíðkað-
ist í Suður-Áfríku á síðasta áratug
Hvernig liti kjördæma-
skipanin út í augum
umheimsins, spyr
Sveinn Valfells, ef
íbúar Stór-Reykjavík-
ursvæðisins væru
blökkumenn?
og í Bandaríkjunum á síðustu öld er
stigsmunur en ekki eðlismunur. í
báðum þessum tilfellum em framin
mannréttindabrot. Kosningaréttur á
ekki að vera bundinn tekjum, kyn-
ferði, kynflokki, trúarbrögðum né
búsetu. Engin rök mæla með að borg-
umm sé mismunað í jafn sjálfsögðum
réttindum og kosningarétti, nema al-
menn skilyrði svo sem um aldur og
lögræði. 011 rök til réttlætingar um
mismun kosningaréttar era falsrök.
Þetta á einnig við þau rök sem heyr-
ast oftast um óhagræði þess að búa
í dreifbýli. Hvað þá með annarskonar
óhagræði eins og til dæmis fötlun?
Staðreyndin er sú, að margir íbúar
þessa lands em svo samdauna órétt-
lætinu að þeir sjá það ekki. Menn sjá
flísina í auga náungans en ekki bjálk-
ann í auga sínu. Þeir sem neita sam-
borgumm sínum um full mannréttindi
em valdníðingar hvort sem þeir heita
De Klerk eða Jón Jónsson. De Klerk
varð þessi staðreynd ljós og hafði
manndóm í sér til _að stöðva misréttið
í Suður-Afríku. Á næstu misseram
mun koma í Ijós hvort ráðherrar og
þingmenn íslendinga hafí vit og kjark
til að feta í fótspor hans.
Hvemig liti kjördæmaskipanin út
í augum umheimsins ef íbúar Stór-
Reykjavíkursvæðisins væm blökku-
menn?
Sú var tíðin að íbúar Suðvesturbæj-
ar (SOWETO: Southwest Township
eða Suðvesturbær) Suður-Afríku
höfðu minni atkvæðisrétt en íbúar
Suðvesturbæjar á íslandi. Þá settu
íslendingar viðskiptabann á Suður-
Afríku. Nú er þessu öfugt farið: íbúar
SOWETO hafa fullan atkvæðisrétt
en Reykvíkingar og Reyknesingar
ekki. Er kominn tími til að Suður-Afr-
íka setji viðskiptabann á ísland og
knýi þannig stjómvöld til aðgerða?
Höfundur er verk- og
viðskiptafræðingur.
*
Aletrun bílnúm-
era verði breytt
Snorri
Bjarnason
NU ÞEGAR þing er
komið saman eftir sum-
arleyfi vil ég vekja at-
hygli á máli sem ég
reifaði í vor í DV og
varðar skrásetningar-
númer bifreiða. Ég tal-
aði við nokkra þing-
menn og spurði þá álits
á málinu og voru þeir
mér hjartanlega sam-
mála og höfðu góð orð
um að koma því á fram-
færi við aðra þingmenn
og sjá til hvort ekki
fengist viðunandi úr-
lausn.
Málið er, að fyrir all-
mörgum árum fundu
einhveijir kratahag-
fræðingar það út að íslensku núm-
erin yrðu að hverfa og reyndar þjóð-
in líka, undir fjölþjóðlegt yfirbragð.
Þessi númerabreyting var lengi að
Þingmenn höfðu góð
orð um, segir Snorri
Bjarnason, að koma
málinu á framfæri.
velkjast í gegnum þingið, því ekki
voru allir hrifnir en loks kom að því
að þetta fór í gegn. Númeraskiptin
fóra nú ekki fram fyrr en nokkrum
árum seinna eða árið 1988 heldur
var þessu laumað inn í skoðunarvott-
orðin með gömlu númerunum og
kölluð fastnúmer því engum þótti
kveðskapurinn góður. Fólk átti víst
Opið bréf til heilbrigðisráðherra
STARFSFÓLK Víflsstaðaspítala
hefur ekki farið varhluta af þeirri
breytingaáráttu sem virðist gegnsýra
heilbrigðisráðuneytið. Mörgum sinn-
um hefur kvisast til starfsmanna að
til stæði að leggja Vífílsstaði niður
sem sjúkrahús, en þar fara fram
lækningar á lungnasjúklingum, of-
næmissjúklingum, sjúklingum með
svefnháðar öndunartmflanir _ og
sjúklingum með húðsjúkdóma. í því
sambandi hefur verið rætt um að
flytja lungna- og svefnlækningar á
lyflækningadeild Landspítalans en
framtíð ofnæmislækninga og húð-
lækninga hefur hangið í lausu lofti.
Langvarandisparnaður
Allan þennan áratug höfum við
starfsmenn Vífílsstaða mátt búa við
það að fjárframlög til heilbrigðismála
hafa lækkað ár frá ári. Fyrir þremur
árum var bráðasjúkrarúmum fækkað
á Vífilsstöðum, þjónusta í blóðmeina-
rannsóknum var skert, laun aðstoð-
arlækna lækkuð og eru nú lægri en
á öðmm spítölum höfuðborgarinnar.
Þjónusta í mötuneyti starfsfólks hef-
ur einnig verið skert. Allt var þetta
gert í nafni sparnaðar.
í kjölfar ofangreindra aðgerða
hefur rekstur spítalans á undanförn-
um ámm haldist betur innan áætlun-
ar en rekstur flestra sambærilegra
deilda Ríkisspítalanna. Kostnaður á
hvern legudag er nær helmingi lægri
en á lyflækningadeild Landspítalans,
þangað sem hugmyndin er að flytja
hluta af starfseminni. Þrátt fyrir
það, að reksturinn hafi búið við harð-
ar aðhaldsaðgerðir, eins og áður var
getið, hefur þó veraleg aukning orð-
ið á öllum þáttum starfseminnar með
bættri nýtingu á húsnæði og tækjum,
styttri legutíma en þó aðallega auknu
álagi á starfsfóik.
Starfsemi Vífilsstaðaspítala
Deild fyrir lungnasjúklinga þró-
aðist upp úr berklahælinu sem stofn-
að var á Vífílsstöðum fyrir 87 árum.
Þetta var eðlileg þróun, sem nýtti
þá aðstöðu og þekkingu sem fyrir
var á staðnum. Ofnæmissjúkdómar
fengu þar inni þegar sérþekking á
því sviði fluttist til landsins. Hjá fá-
mennri þjóð, sem vill gæta hag-
kvæmni var þetta eðlileg tenging þar
sem samnýta mátti aðstöðu og þekk-
ingu. Af sömu ástæðu var eðlilegt
að rannsóknir og meðferð á svefn-
háðum öndunartmflunum yrðu til
húsa á Vífílsstöðum. Legudeild fyrir
húðsjúkdóma - sem er eina deildin
sinnar tegundar á landinu - var flutt
að Vífilsstöðum árið 1980. Það var
gert vegna þrengsla á Landspítalan-
um og til að rýma fyrir annarri staf-
semi þar.
Það er ekki hrist fram úr erminni
á einni nóttu að fá sjúkradeild til að
starfa vel og snurðulaust. Vinnan er
teymisvinna þar sem hver stafsmað-
ur er mikilvægur hlekkur af heild-
inni. Á Vífílsstöðum hefur starfs-
andinn verið góður og við höfum
fundið ánægju af árangri i starfi,
þrátt fyrir vaxandi álag á undanförn-
um ámm. Nú gætir aftur á móti
þreytu vegna sífelldrar varnarbar-
áttu við að fá að sinna vaxandi fjölda
sjúklinga á viðunandi hátt.
Áform um flutning
Meðal faglegra stjórnenda hefur
verið einhugur um að flutningur
bráðastarfsemi fyrir lungna- og of-
næmissjúklinga á Landspítalalóðina
væri æskilegur frá faglegu sjónar-
miði. Jafnframt hefur verið lögð
áhersla á að starfseminni yrði sköpuð
viðunandi aðstaða á Landspítalanum,
að sérþekking starfsfólks fengi
áfram að njóta sín á nýjum vinnu-
stað í teymisvinnu svipaðri og þeirri
sem nú fer fram á Vífilsstöðum og
að tryggt væri að þjónusta við sjúkl-
inga yrði ekki skert.
Að starfsemin hefur ekki enn þá
verið flutt á Landspítalann stafar
eingöngu af því að engin leið er að
koma henni þar fyrir nema með stór-
felldri skerðingu á þjónustu við þá
sjúklingahópa sem hér um ræðir og
raunar aðra hópa sjúklinga sem einn-
ig yrðu fyrir barðinu á auknum
þrengslum á Landspítalanum, sem
þó em mikil nú þegar.
1. nóvember næstkomandi
Starfsfólk Vífílsstaða var því í
góðri trú að ekki yrði hróflað við
starfseminni meira en orðið er fyrr
en rými hefði skapast á Landspítal-
anum, sem væntanlega verður með
byggingu nýrrar barnadeildar, sem
þegar hefur veríð ákveðin. Það var
því ísköld vatnsgusa framan í starfs-
fólk þegar í kvöldfréttum útvarps
hinn 13. september sl. var sagt frá
áformum um að flytja núverandi
Starfsmannaráð Vífils-
staðaspítala hefur sent
Morgunblaðinu til birt-
ingar eftirfarandi opið
bréf til heilbrigðisráð-
herra, Ingibjargar
Pálmadóttur.
starfsemi lungnadeildar frá Vífils-
stöðum á Landspítalann eða ná-
grenni hans ekki síðar en 1. nóv-
ember nk. Það vora sem sagt sex
vikur til stefnu! Ekki var orði andað
að stjórnendum á Vífílsstöðum um
þessa ákvörðun, hvað þá öðru stafs-
fólki og eru nú liðnar meira en tvær
vikur frá því fréttin var birt án þess
að yfirvöld hafí látið frá sér heyra.
Þessi framkoma yfirmanna ráðu-
neytis heilbrigðismála lýsir fullkom-
inni fyrirlitningu og skeytingarleysi
um okkar störf. Við eram sárreið
yfir þessari framkomu, líkt og sá sem
er hrakinn og barinn að tilefnislausu,
og ekki síður vegna þess að verið
er að valda ótta og öryggisleysi
meðal skjólstæðinga okkar og rífa
niður það sem byggt hefur verið upp
með áratuga starfi.
Spurningar
Okkur er ekki kunnugt um einn
einasta fagaðila innan Ríkisspítala
sem treystir sér til að mæla með flut-
ingnum við núverandi aðstæður
þ.e.a.s. 1. nóvember nk. í greinar-
gerð, sem Iiggur til gmndvallar sam-
komulagi fjármálaráðherra, heil-
brigðisráðherra og borgarstjóra er
farið rangt með staðreyndir. Því er
haidið fram að fjöldi hjúkmnarsjúkl-
inga sé 30-40 en bráðasjúklinga 20.
Hér er tölum viðsnúið og byggist
útreikningur á hugsanlegum sparn-
aði á þessari rangfærslu. Hvaðan
bámst ofangreindar tölur? Ráðuneyt-
ið virðist vera svo yfirkomið af þrá-
hyggju varðandi sparnað að engin
langtímasjónarmið komast að. Jafn-
vel tillögur ráðuneytisins horfa ekki
til spamaðar. Meðal hugmynda ráðu-
neytisins er að flytja göngudeild fyr-
ir húðsjúkdóma í Templarahöllina,
þar sem hún yrði til húsa ásamt skrif-
stofu Ríkisspítalanna. Framtíð legu-
deildar í húðsjúkdómum er í algerri
óvissu. Fagaðilar vita, að til að reka
þessar deildir af hagkvæmni þurfa
þær að vera undir sama þaki þar sem
aðstaða og mannafli nýtist saman
fyrir báðar deildarnar.
Göngudeild í ofnæmis- og lungna-
sjúkdómum á að flytjast í nágrenni
Landspítalans. Hvaða langtímasjón-
armið liggja að baki þeirri ákvörðun?
Fagaðilar vita að rekstur göngudeild-
ar yrði í alia staði hagkvæmastur í
náinni samvinnu við legudeild fyrir
þessa sjúklinga. Á biðlista eftir næt-
urrannsóknum vegna gmns um
svefnháðar öndunartruflanir eru yfir
300 einstaklingar og hafa 75 þeirra
beðið í meira en 1 ár. Er þetta við-
unandi?
Ráðuneytið traðkar á réttindum
sjúklinga og heilbrigðisstarfsmanna
og kemur með skyndiákvörðunum í
veg fyrir að hægt sé að fylgja lang-
tíma áætlunum um þróun sem horfir
bæði til bættrar þjónustu við sjúkl-
inga, faglegrar eflingar og aukinnar
hagkvæmni í rekstri. Það er tíma-
bært að þessi Tröllakirkja stjómkerf-
isins endurskoði starfsemi sína.
Starfsmannaráð
Vífilsstaðaspítala.
að fá tíma til að venjast
þessum óskapnaði sem
líktist helst veggjakroti.
Það mundi þá kannski
taka þessu þegjandi
þegar þar að kæmi.
Þegar að skiptunum
kom átti það að gerast
þannig að nýju spjöldin
yrðu sett á alla nýja
bíla sem kæmu til
landsins en gömlu núm-
erin myndu hverfa með
þeim bílum sem fyrir
voru.
Talið er að um
40.000 bílar séu enn
eftir með gömlu númer-
in og hefur nú verið
ákveðið að þau skuli
hverfa fyrir árslok 1998 og kosta
eigendur þeirra um 110 milljónir
króna sem eru bara spjöldin.
En margt er skrýtið í kýrhausn-
um. Fyrir einu eða tveimur árum
komst háttvirt Alþingi að þeirri nið-
urstöðu að það skipti í rauninni engu
máli hvaða stafír væru á þessum
spjöldum ef þeir væm bara ekki fleiri
en sjö og engin tvö eins. Þessir staf-
ir mættu raðast upp eftir vild og
mynda orð og þá hvaða orð sem
fólki dytti í hug, heimskuleg eða
gáfuleg, eftir efnahag hvers og eiris.
Fyrir þennan greiða þarf aðeins að
borga litlar tuttugu og sex þúsund
krónur. Ég gerði það að tillögu minni
að við, þessir 40.000 bíleigendur,
með gömlu númerin sem verðum að
skipta þeim nauðugir viljugir fengj-
um að flytja stafína okkar yfir á
nýju spjöldin og borga þá aðeins
þessar 110 milljónir með fullri virð-
ingu fyrir fjárþörf ríkissjóðs. Það
hafa víst margir tekið eftir heilsíðu-
auglýsingu í blöðum, frá Jöfri, þar
sem þeir birta árangur af því sem
þeir kalla skemmtilegar hugmyndir
sem þeim bámst í númeraleik Jöfurs
í Kringlunni á Amerískum dögum.
Verðlaunin era meðal annars einka-
númer að eigin vali. Ég hef alltaf
litið á skráningamúmer bifreiða sem
skilríki en ekki vettvang fyrir skrítlur
og fáránleika. Mér hlýnaði í mínu
gamla hjarta þegar ég sá á Akureyri
á nýjum spjöldum og
ég hef séð nokkur
spjöld með R-númer-
um. Þetta er mjög smekklegt og
eins og að kitla gamla góða vini.
Það sem ég vildi sjá er gamla form-
ið með viðeigandi einum bókstaf og
tölunum fyrir aftan. Fjórir tölustafir
fyrir aftan bókstafinn og skoðunar-
merkið með ártalinu fer mjög vel.
Þegar tölurnar eru komnar yfír
10.000 má setja í tvær línur. Dæmi:
A 10
10
000
R V
ÍOO
999
Þetta yrði bæði áferðarfallegt og
þægilegt að grípa ef með þarf. Eins
og þetta er núna er það eins og
skrattinn úr sauðarleggnum. Það
fordæmi sem búið er að gefa með
þessum einkanúmerum býður upp á
allskonar subbuskap, en það býður
líka upp á það að auðvelt er að breyta
í það form sem ég er að tala um
með því einu að fella niður þennan
26 þúsund króna skatt en ef það
telst nauðsynlegt að leyfa einhver
orðskrípi þá yrðu menn að borga
fyrir það. Eins og þetta var áður
hafði fólk sín einkanúmer eða þeir
sem vildu, á meðan það bjó í sama
umdæmi en ef það flutti sig á milli
umdæmanna varð að breyta. Þetta
þarf ekki að vera þannig. Þótt mér
dytti í hug að flytja til míns fæðing-
arbæjar, Reykjavíkur, þá hefði ég
áfram mitt H, Skagfirðingurinn sitt
K, Árnesingurinn sitt X o.s.frv. því
R-in era í svo miklum meirihluta að
það myndi engan rugling gera. Von-
ast eftir góðum stuðningi við þetta
þjóðþrifamál.
Höfundur býrá Blönduósi og var
umboðsmaður Morgunblaðsins í
tvo áratugi.