Morgunblaðið - 04.10.1997, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Afleiðingar
ákvarðanatöku
Á DÖGUNUM gerðust Kvenna-
listakonur sekar um það einsdæmi
að verða ósammála. Þær hafa
meira að segja viðurkennt það og
skrifað um það nokkrar blaða-
greinar. Því er sennilega að bera
í bakkafullan lækinn að skrifa
vneira um sameiginlegt framboð
Kvennalistans og annarra flokka
og samkomulag eða ósamkomulag
þar að lútandi.
Kvennalistakonur hafa verið að
reyna að átta sig á því hvaða afleið-
ingar ákvörðun um samvinnu við
aðra flokka hefði á framtíð listans
og í framhaldi af því á líf kvenna
í landinu. Skiljanlega er listinn í
heild hikandi við að taka þátt, enda
er vilji annarra flokka litlu skýr-
ari. Eins og stendur hafa viðræður
um sameiginlegt framboð til
bæjarstjórnarkosninga á Akureyri
legið niðri, vegna ósamkomulags
A-flokkanna þar og sýnir það bet-
iir en nokkuð annað að vilji
Kvennalistans til samvinnu er alls
ekki allt sem til þarf.
Árum saman hafa löggjafinn og
forkólfar atvinnulífsins sett lög eða
gert samninga sem varða konur
án þess að leiða hugann að afleið-
ingunum.
Árið 1962 fengu t.d. stúlkur
lægri laun en drengir fyrir sömu
vinnu. Þetta gilti raunar um alla,
fullorðnar konur fengu lika lægri
laun fyrir sömu störf (hér er verið
að tala um laun fyrir fiskvinnu).
Þær stúlkur sem á þessum árum
voru að stíga sín fyrstu spor á
vinnumarkaði fengu skýr skilaboð
um það strax í upphafi, hversu
mikils virði störf þeirra voru, þessi
launastefna þýddi til dæmis að
möguleikar þeirra til að vinna fyr-
ir námskostnaði voru mun verri
en drengjanna.
Á sama tíma, eða manntalsárið
1960, unnu 34,4% kvenna úti og
voru 19% þeirra giftar. Seinna, eða
i kringum 1970, fengu pör veruleg-
an skattaafslátt fyrir að ganga í
hjónaband, einnig var helmingur
af launum giftra kvenna skatt-
fijáls. Afleiðingin af þessu varð sú
að árið 1971 voru 60% kvenna
Ég er hissa á því, segir
Guðrún Jónína Magn-
úsdóttir, að stefna
Kvennalistans höfði
ekki til fleiri kvenna.
orðin útivinnandi og af þeim voru
42,3% giftar.
Árið 1991 eru síðan 73,9%
kvenna útivinnandi og 78,2% gift-
ar. Hér verður ekki farið nánar
ofan í þessar tölur, taldir hjóna-
skilnaðir eða skoðaðar mannfjölda-
tölur. Nokkuð augljóst sýnist þó
að vonin um betri lífsafkomu hafi
hvatt ansi margar konur út á
vinnumarkaðinn á þessum árum.
Stjórnvöld gerðu ráðstafanir til að
ná sem flestum konum út á vinnu-
markað en gerðu mjög takmarkað-
ar ráðstafanir til að gera þeim
kleift að vera þar. Mikill skortur
var á dagvistarmöguleikum og í
kjölfarið spruttu dagmæður upp
eins og gorkúlur án
þess að í fyrstu væru
gerðar nokkrar kröfur
til þeirra um hæfni
eða þekkingu. Elli-
heimili og sjúkra-
stofnanir yfirfylltust
þegar störf kvenna
sem áður höfðu farið
fram ólaunuð inni á
heimilunum voru færð
út í samfélagið og
metin til tekna. Sjálf-
sagt eru afleiðingarn-
ar af þessu frum-
hlaupi ríkisvaldsins
mikið fieiri og óljósari
en hér verður upp tal-
ið, en eftir stendur að
fyrirhyggja og ábyrg ákvarðana-
taka hefði gagnast þjóðfélaginu
mun betur. Kvótamang og umbylt-
ingar sægreifanna sem fluttu úr-
vinnslu fisks að stórum hluta á haf
út og tókst að gera fjölda kvenna
atvinnulausan, hinir illræmdu sól-
stöðusamningar á áttunda ára-
tugnum, ásamt með rauðu strikun-
um og vísitöluhækkunum launa,
sem sköpuðu meiri stéttaskiptingu
meðal launafólks en áður hefur
þekkst á íslandi, allt eru þetta
ráðstafanir sem hafa gjörbreytt lífi
kvenna. Ég kýs ekki stjórnmála-
flokka sem leggja nafn sitt við
svona framkvæmdir. Frá því ég fór
að hafa afskipti af Kvennalistanum
hafa líklegustu og ólíklegustu per-
sónur legið mér á hálsi fyrir að
„standa í þessu“.
Spumingin „Hvenær
ætlarðu að hætta
þessu Kvennalista-
kjaftæði?" er slagorð
þeirra sem telja sig
þurfa að hafa vit fyrir
mér í pólitík. Pólitík
er samt sem áður
áhrifamesta valdið 'í
mínu lífi og flestra
annarra, bæði hvað
varðar félagslegan og
líkamlegan þroska,
tækifæri fólks í lífinu
og möguleika þess til
betri lífsafkomu.
Kvennalistinn er
eina stjórnmálaaflið
sem hefur frá upphafi viljað sýna
fyrirhyggju og ábyrgð í öllum sín-
um verkum. Sem hafa reynt á sjálf-
um sér afleiðingar þess sem að
framan er talið. Ég treysti Kvenna-
listakonum vel til að fara í sam-
starf við aðra flokka og til að láta
að sér kveða í því samstarfi. Ég
ber ekki þann ugg í bijósti að þær
láti gleypa sig inn í einhvetja
flokkshít, til þess eru þær alltof
sjálfstæðar og sérstakar. Stefnu-
skrá Kvennalistans hefur nú þegar
gjörbreytt stjórnmálum í landinu
og á að öllum líkindum eftir að
hafa meiri áhrif á þau í framtíð-
inni en nokkurn grunar.
Höfundur starfar með Kvenna-
listanum á Norðurlandi eystra.
Guðrún Jónína
Magnúsdóttir
Leiðrétting
með meiru
i.
Á DÖGUNUM var
undirritaður sam-
starfssamningur milli
fj ármálaráðuneytis-
ins, heilbrigðis- og
tryggingamálaráðu-
neytisins og Reykja-
víkurborgar um bygg-
ingu nýrrar heilsu-
gæslustöðvar fyrir
Fossvogshverfi í
Reykjavík. Af því til-
efni var því haldið
fram af ráðamönnum
__að ekki hefði verið
vígð ný heilsugæslu-
stöð í Reykjavík í ell-
efu ár.
. Þetta er rangt. Vorið 1995 var
vígt nýtt húsnæði fyrir heilsu-
gæslustöð í Laugarneshverfi við
Lágmúla í Reykjavík. í töflu 1.
Vorið 1995, segir
stöð í austurbæ Kópa-
vogs og komið hefur í
ljós að kostnaður við
hana verður meiri en
150.000 kr. á fer-
metra. Það er athygl-
isvert að engu að síður
hefur verið ákveðið að
byggja heilsugæslu-
stöð Fossvogshverfis
eftir sömu teikning-
um. Sparnaður við
hönnun verður óveru-
legur.
m.
Halldór Viðbótarkostnaður
Jónsson við byggingar heilsu-
gæslustöðva, umfram það sem
nauðsynlegt þarf að vera, er hé-
gómi miðað við kostnaðinn sem
stafar af því að horfið hefur verið
frá því að hafa stýrikerfi í heilsu-
gæslunni.
Það er lúxus sem flestar vest-
rænar þjóðir telja sig ekki hafa
efni á.
Halldór Jónsson,
var vígt nýtt húsnæði
fyrir heilsugæzlustöð
við Lágmúla.
má hugsanlega finna skýringar á
því, hvers vegna ráðamenn skortir
vilja eða þrek til að minnast á þá
byggingu. í þessum tveimur stöðv-
um mun fara fram svipuð starfsemi
að eðli og umfangi. Sjálfsagt er
að geta þess, að mynd af Heilsu-
gæslunni Lágmúla hefur birst í
erlendu fagtímariti til að sýna,
hvað íslenskar heilsugæslustöðvar
geta verið glæsilegar.
II.
Heilsugæslustöð þarfnast skrif-
stofuhúsnæðis með nokkrum tækj-
um að auki. Nýtt og glæsilegt slíkt
húsnæði hér á höfuðborgarsvæð-
inu hefur undanfarið kostað um
100.000 kr. á fermetra. Reyndar
hafa Eskfirðingar nýlega byggt
heilsugæslustöð á þessu verði.
Nú er í byggingu heilsugæslu-
Samanburður.
Bygging tveggja heilsugæslu-
stöðva.
Heilsugæslan Lágmúla.
Frumkvæði: Heimilislæknastöð-
in ehf.
Fjármögnun við byggingu:
Heimilislæknastöðin ehf.
Byggingartími: 9 mánuðir.
Stærð: 680 fermetrar.
Byggingarkostnaður á verðlagi
1995 (skv. Ríkisendurskoðun);
67 miljónir kr.
Heilsugæslustöð
Fossvogshverfis.
Frumkvæði: Heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytið.
Fjármögnun við byggingu:
Fjármálaráðuneytið og Reykja-
víkurborg.
Áætlaður byggingartími: 3 ár.
Stærð: 890 fermetrar.
Áætlaður byggingarkostnaður
á verðlagi 1997:145 miljónir kr.
Höfundur er sérfræðingur í
heimilislækningum og
framkvæmdastjóri Heimilis-
læknastöðvarinnar ehf.
ISLENSKT MAL
HELGI Hálfdanarson sendir mér
bréf sem mér þótti betur fengið
en ófengið og ég birti hér með
þökkum:
ySæll og blessaður, Gísli.
I Mbl-þætti þínum í dag minn-
ist þú á orðið hvalbrot og spyrð
hvort það megi að gagni koma
„ef haldið er áfram skoðana-
skiptum um orðalag Jónasar „að
bijóta hval á sandi“.“ Skilst fyrr
en skellur í tönnum, Gísli!
Fyrir fáeinum árum mun ég
hafa orðið til þess að vekja dá-
litla umræðu um þessa ljóðlínu
Hulduljóða. Þar þóttist ég sýna
fram á það, að orðin brjóta hval
á sandi væru óhugsandi í bók-
staflegri merkingu um rotnandi
hval, því fráleitt væri að eigna
Jónasi svo fáránlega smekk-
leysu. - Þá var það að Hannes
Pétursson hafði upþ á orðinu
hvalbrot og taldi eðlilega, að
hér hlyti það orð að koma við
sögu. Til voru þeir sem hugðu,
að þar tæki af skarið um morkn-
andi hvalhræ á sandfjöru. Öðrum
þótti eftir sem áður ófært að
skilja orð ljóðsins svo bókstaf-
lega, enda væri smekkleysan þá
söm við sig. - Eigi að síður get-
ur orðið hvalbrot stuðlað mjög
snyrtilega að lausn þessarar
gátu. Alþekktur barnaleikur
kallast höfrungahlaup. Þar eltir
og stekkur hver fram yfir annan
í svo langri röð sem verkast vill.
Ýmsir töldu líklegast, að þessi
leikur eða annar honum svipaður
hafi kallazt að brjóta hval, enda
sé það heiti hugsanlega dregið
af bókstaflegri merkingu orðsins
hvalbrot, líkt því að leikur nefn-
ist höfrungahlaup eftir hreyf-
ingum sem þykja minna á hvali
(höfrunga). I ljóðinu væri þá
sjávaröldum, sem velta hver um
aðra upp í brot á sandi, líkt við
börn í slíkum leik.
Svo þakka ég þér, Gísli, fyrir
allt gott.“
★
Og dr. Bjarni Einarsson hefur
alltaf eitthvað athyglisvert og
fróðlegt til málanna að leggja:
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
921. þáttur
„Tæplega íslenska
Árum saman hafa fréttamenn
- og aðrir sem eftir þeim líkja
- nauðgað móðurmálinu með því
að nota atviksorðið tæplega í
nær hvert skipti sem þeir hafa
nefnt tæpar tölur. Árni heitinn
Böðvarsson segir um þetta í bók
sinni Málfar í fjölmiðlum, grein
7.260: Eitt ofnotuðu orðanna.
Það er eins og menn hafi gleymt
öllum samheitum, orðum eins og
nálega, næstum, nærri, nærri
því, hér um bil, naumlega, allt
að því.
Árni vísar annars í Samheita-
orðabókina; þar stendur: tæp-
lega, trauðla, trautt, tæpast,
varla.
Svo vill til að fyrir nokkrum
árum rakst eg á grein í sænska
dagblaðinu Dagens Nyheter, og
virðist mér hún varpa ljósi á
þetta mál. Greinin er eftir Cat-
harina Grúnbaum og er konan
kölluð Sprákvárdare och kor-
rekturchef, og táknar það að hún
annast málvöndun og prófarka-
lestur blaðsins. Greinin nefnist
Exercis med siffror, undirfyrir-
sögn er Sprákbruket. í greininni
er eftirfarandi kafli: Knappt en
dag förgár utan eksempel pá
felaktigt bruk av knappt:
„Knappt 100 000 mánniskor
demonstrerade í Leipzig," „NN
avled i en álder av knappt 92
ár,“ „IFK Göteborg fick betala
knappt 2,8 miljoner för Stefan
Rehn.“
Vad hade skribenten förvántat
sig? Att hela Östtysklands be-
folkning skulle samlas í Leipzig?
Att NN skulle bli áldre án Metu-
salem? Att IFK Göteborg skulle
fá punga ut med minst det dub-
bla?
Av sammanhanget framgár
trots allt att skribenterna lika
vál som lásarna tycker att 100
000 demonstranter ár mánga
och att idrottstjárnan inte för-
várvats till vrakpris. De skriver
knappt men de menar niistan.
Eller nára nog, nást intill, ine-
mot, inte lángt ifrán.
Knappt inneháller en várd-
ering: det anger att nágot ár
mindre án vántat, i minsta laget.
Det ár alltsá skillnad pá „Det kom
knappt 100 áskádare" (fárre án
vántat) och „Det kom nástan 100
áhörare" (fler án vántat).
Fleiri orð þarf ekki að hafa
um þetta; svo augljós er skyld-
leikinn við íæp/ega-faraldurinn
íslenska. En bæta má við að eg
hef veitt því athygli að svipað
ástand virðist ríkja í dönsku út-
varpi og dagblöðum: For knap
en máned siden,... skylder knap
20 milljoner kroner, .. . knapt
20 ár gamle, ... et underskud
pá knap 400 000 kroner; Kobs-
pris knap 900 milljoner kroner;
Der bor knap 40 000 menne-
sker. (Einu sinni heyrðist þó: Vil
koste næsten én miiliard kroner.)
Eg hef ekki kynnt mér hvern-
ig orðafari er háttað að þessu
leyti í öðrum nágrannalöndum.
Mætti vel vera að svipaður far-
aldur væri þekkt fyrirbæri í
máli fréttamanna með ýmsum
öðrum þjóðum. En varla verður
efað hvaðan þessi tíska hefur
borist til íslands."
★
Vilfríður vestan kvað:
Jú, svo sem vildi það Valdi á Klöpp,
en viðbrögðin svoiítið siöpp
og ekki fýstin eintóm,
en fór úr sokkum og skóm,
þegar Ferdína tók hann á löpp.
★
Umsjónarmanni finnst ákaf-
lega kauðalegt að setja að ensk-
um hætti sögn í boðhætti (eigðu,
hafðu) á undan góðum óskum.
Hann hefur andmælt því til
dæmis að segja: Hafðu góða
helgi. Hólmfríður Gísladóttir er
sama sinnis og þykir ekki björgu-
legt auglýsingarblað frá fyrir-
tækinu Jóni bakan, þar sem
bakan er reyndar með stórum
staf. Á blaðinu stendur: „sjóð-
heitt LYGATILBOÐ í takt’ana
heim! Hafðu góðan dag.“
Vont mál er engum til góðs
og engu til framdráttar.
Sbr. og Daglegt mál í útvarp-
inu 30. september.