Morgunblaðið - 04.10.1997, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
RAGNHEIÐUR
EIRÍKSDÓTTIR
+ Ragnheiður Ei-
ríksdóttir fædd-
ist á Auðnum í Sæ-
mundarhlíð í
Skagafirði 20. októ-
ber 1920. Hún lést
á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur 26.
september síðastlið-
inn. Ragnheiður var
dóttir hjónanna Ei-
ríks Sigurgeirsson-
ar, f. 24. september
1891, d. 13. maí
1974, og Kristínar
Vermundsdóttur, f.
20. júlí 1898, d. 11.
nóvember 1973. Eiríkur og
Kristín voru kennd við bæinn
Vatnshlíð, Austur-Húnavatns-
sýslu.
Ragnheiður giftist Gissuri
Jónssyni frá Valadal, Skaga-
firði, 30. maí 1940, þau slitu
sambúð árið 1972. Þau eru
kennd við bæinn Valadal.
Ragnheiður og Gissur eign-
uðust sex böm og era fímm
þeirra á lífi. Elst er Valdís, f.
31.8. 1941, í Valadal. Sambýlis-
maður hennar er Haukur Ingva-
son, og búa þau í Litladal, Lýt-
ingsstaðahreppi. Valdís og
Haukur hafa eignast fimm böm
en elsta bara þeirra, Snæbjört
Edda, lést af slysförum árið
1965. Haukur og Valdís hafa
eignast sjö bamaböm en tvö
þeirra, tvíburar, lét-
ust skömmu eftir
fæðingu. Næst kem-
ur Jón, f. 5.11. 1946,
í Valadal. Jón er
giftur Hólmfríði
Ingibjörgu Jóns-
dóttur, og búa þau
á Víðimýrarseli,
Seyluhreppi. Jón og
Hólmfríður eiga
fjögur böra og tvö
bamaböm, og eru
þau öll á lífi. Þríðji
í röðinni er Friðrik,
f. 21. mars 1949, í
Valadal. Friðrik er
kvæntur Ester Selmu Sveins-
dóttur, og búa þau á Helgubraut
3, Kópavogi. Friðrik og Ester
eiga þijú böra. Fjórði í röðinni
er Eiríkur Kristján, f. 6. júní
1953 í Valadal. Kristján á fimm
böra og eitt barnabarn. Sambýl-
iskona Kristjáns var Anna Fjóla
Gísladóttir, hafa þau hætt sam-
búð, þau eiga tvö böm. Hin þijú
börnin átti Kristján fyrir.
Fimmti í röðinni er Stefán, f.
3. janúar 1957 í Valadal. Stefán
er ókvæntur og barnlaus.
Yngsta bamið, stúlka, fæddist
andvana en fullburða á Sjúkra-
húsi Sauðárkróks 1963.
Útför Ragnheiðar fer fram
frá Glaumbæjarkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 15. Jarð-
sett verður á Víðimýri.
Þegar ég lít um öxl á þessum
tímamótum þegar þú hefur kvatt
hið jarðneska líf, mamma mín,
hrannast minningarnar upp í huga
mér, enda höfum við búið nær sam-
fellt saman í rúm fjörutíu ár. Sam-
komulag okkar hefur allan þennan
tíma verið ákaflega gott. Það sem
ég man fyrst eftir gerðist í eldhús-
inu heima í Valadal, ég þá senni-
lega ekki farinn að ganga. Ég sat
á eldhúsborðinu hjá vaskinum og
grét, mig vantaði pelann minn. Þú
varst eitthvað að sýsla við mat á
eldavélinni og pelinn minn var hálf-
ur ofaní katlinum. Mér fannst pel-
inn aldrei ætla að koma og ég grét
og grét. En svo eftir heila eilífð
að mér fannst kom pelinn, þú tókst
mig í fangið og settist með mig á
stól og gafst mér pelann. Þú tókst
þétt utan um mig, lagðir höfuðið
að stórum og hlýjum barmi þínum
og kysstir á kollinn, rerir fram og
aftur og talaðir hlýtt til mín og
raulaðir barnagælu. Nú voru allar
áhyggjur á bak og burt. Hvað þurfti
maður meira í þessum heimi? Nei,
þetta var sko allt sem lítill snáði
þurfti til að ieysa allar heimsins
áhyggjur. Ætíð síðan var faðmlag
þitt svo hlýtt og veitti svo mikið
öryggi að það gat leyst ótrúlega
erfið mál.
Ég seip þetta skrifa er yngstur
þeirra bama sem lifðu. Ég vil lýsa
þér, mamma mín, á eftirfarandi
hátt. Þú varst lágvaxin en samt svo
stór, samanrekin með stóran barm
og mjög sterk, fríð með dökkt hár
og leist alltaf út fyrir að vera yngri
en þú varst. Afskaplega vinnusöm,
iðin, ósérhlífin, hreinskilin, heiðar-
leg, blíð, félagslynd og einföld. En
þó fyrst og fremst varstu góð móð-
ir, góður vinur og hornsteinn
heimilisins. Þinn stærsti galli var
sá að kvarta aldrei við aðra yfir
þínum erfiðleikum heldur barst þú
þrautir þínar í hljóði.
Þegar þú fluttir að Valadal um
1940 þá nítján ára gömul og gift-
ist pabba tókstu strax við erfiðu
heimili. Margt heimilisfólk og
margir gestir en afskaplega lítil
þægindi til að létta þér störfin.
Þannig var það allan þinn búskap
í Valadal, ekkert rafmagn, engin
þvottavél eða önnur nútíma þæg-
indi.
Og svo komu bömin hvert af
öðru og heimilshaldið varð æ erfið-
ara.
Á sumrin komu oft börn úr
Reykjavík og dvöldu yfir sumarið,
þá voru stundum 14-16 manns í
heimili og oftast allt karlmenn
nema þú og Valla systir.
Eins og algengt var á þessum
tíma voru ekki mikil auraráð á þínu
heimili en þó aldrei fátækt eins og
ég skilgreini fátækt á þeim tíma,
en eflaust væri talið fátækt í dag.
Þú leystir öll heimilisverkin af mik-
illi prýði. Þú vannst aldrei mjög
hratt en varst afskaplega iðin og
einhvem veginn laukstu öllum þín-
um verkum án þess að maður velti
því nokkuð fyrir sér hvernig þú
færir að þessu, verkin klámðust
bara svona. Þú varst alltaf að. í
rauninni gerði ég mér ekki fyllilega
grein fyrir því mikla vinnuálagi sem
hefur verið á þér á þessum tíma,
fyrr en ég fór að hugsa um mig
sjálfur og síðustu árin að aðstoða
þig eftir að kraftar þínir þmtu.
Hvemig í ósköpunum fórstu að
þessu öllu saman? Elda mat, baka
brauð, þvo allan þvott og skúra,
gera saft og pijóna, sauma, strokka
og gera slátur, já lifrarpylsan þín
var sú besta í heimi. Svo bakaðir
þú líka fyrir kvenfélagið stundum,
já og margt, margt fleira. Einu
sinni spurði ég þig að því hvernig
þú hefðir farið að þessu öllu sam-
an. Þú svaraðir í rólegheitunum,
„nú maður bara vann sín verk“,
svona var það einfalt. Ég tel að
einn af þínum bestu kostum hafi
einmitt verið þessi einfaldleiki. Já,
til hvers að vera að flækja málin
þegar hið einfalda er það besta.
Þitt uppeldi á bömum þínum var
talsvert grópað í þennan einfald-
leika. Þú bara sagðir, „það sem
manni er bannað að gera það gerir
maður ekki og það á bara að segja
satt og eins og hlutirnir eru“. Á
þínu heimili var mikil reglusemi,
ekki reykt og lítið dmkkið. Þú sagð-
ir bara, „það á ekki að vera með
reyk og vín innan um börn“, svo
einfalt var það. Ekkert þinna bama
hefur reykt. Allt þitt uppeldi var
grópað í hin gömlu og góðu gildi
þ.e.a.s. boðorðin tíu. Enda man ég
að þú lagðir talsvert upp úr því að
boðorðin tíu væra lærð utanbókar.
Þú lagðir afskaplega mikið upp
úr jólunum. Já, þá var nú gaman
í gamla bænum, mamma mín.
Allt skrúbbað og skúrað, bærinn
prýddur með kertum og heimagert
jólatré með logandi kertum og kúl-
um á. Við krakkamir fómm í bað
í stómm bala. Já, ekki dróstu af
MINNINGAR
þér þá að gera jólin eins hátíðleg
og hægt var. Það var afskaplega
jólalegt þama í gamla bænum í
lokuðum Valadalnum með kerti og
lampa.
Svo klæddir þú mig í nýja milli-
skyrtu og matrósafötin sem voru
svo óskaplega fín. Ég held að þetta
hafi verið mín fyrsta nýja milli-
skyrta, þá fjögurra eða fimm ára.
Á þeirri stundu var ég alsæll, ég
var allt í einu svo óskaplega stór,
kominn í nýja búðarskyrtu með
sniði eins og þeir fullorðnu. Ég
man líka að þú varst svo ánægð
að geta klætt mig í ný föt, tókst
litla snáðann brosandi í fangið og
kysstir á kinnina og sagðir um
leið, „þú verður svo stilltur í
kvöld“. Það stóð ekki á því, ég var
stilltur það kvöld.
Einn af þínum bestu kostum var
sú mikla blíða sem í þér bjó, þó
sérstaklega gagnvart börnum. Þú
hafðir alveg afskaplega gott lag á
þeim. Enda heyrði ég oft fólk segja,
„Ragna hefur alveg sérstakt lag á
bömum“. Það var þetta saklausa
virðulega og blíða andlit og hugg-
andi rödd þín sem hafði þessi áhrif
á börn. Það var bara ekki hægt
að vera óþekkur í návist þinni.
Mjög sjaldan þorðum við systkin-
in að brúka munn við þig og pabba,
enda gastu orðið afskaplega vond,
sennilega eins vond og þú gast
verið blíð. Þegar þannig stóð á
varðstu mjög stór og eins gott að
leggja niður skottið og leita sátta.
Þótt sum barnabörn og bama-
barnaböm þín væru óþekk og kæm-
ust upp með að brúka munn við
sína foreldra, voru þau ákaflega
stillt í návist þinni, enda tel ég að
minning þín í þeirra huga sé hin
góða amma og langamma. Þú varst
alfarið á móti því að láta börn horfa
á glæpamyndir í sjónvarpinu, enda
ekki gott fyrir börn.
Öðru fólki varstu ákaflega hjálp-
söm, sérstaklega ef einhver átti
bágt, alltaf boðin og búin að hjálpa
öðmm. Gestrisni þín var alveg sér-
stök, enda komu margir að Valadal
og svignuðu þá borð undan brauði
og hnallþóram.
Þegar ég var tíu ára lenti ég í
alvarlegu slysi og missti vinstri
handlegg við öxl eftir að hafa fest
í drifskafti. Eftir þetta urðu tals-
verðar breytingar á okkar högum,
það var eins og eitthvað brysti í
þér. Enda var þetta þriðja áfallið
á rúmum fjórum árum sem þú
varðst fyrir. Misstir barnabarn af
slysförum tveimur árum áður og
fæddir sjálf andvana fullburða
barn tveimur árum þar á undan.
Þessi þijú áföll vörðuðu öll börn
og börn var það sem þér var kær-
ast. Einnig hafði samband þitt og
pabba heldur verið að versna.
Löngu seinna spurði ég þig um
samband ykkar pabba. Þú svarað-
ir: „Hann Gissur minn var aldrei
vondur við mig en við vorum bara
svo ólík.“ Ef þú hefur einhvern
tímann verið reið út í pabba varstu
það ekki lengur enda gastu aldrei
verið reið við nokkurn mann nema
stutta stund. Þú sagðir: „Þeir sem
eru reiðir þeim líður illa.“
Eftir að ég lenti i þessu alvar-
lega slysi fórstu að ala meiri önn
fyrir mér en þér tókst að ofvernda
mig ekki, enda vissir þú að það
var ekki gott fyrir mig. Ég á þér
það mest að þakka hvað ég kom
vel út úr þessum erfiðleikum mín-
um. Tókst þér að gera hlutina svo
einfalda en samt svo góða. En oft
held ég að þú hafir verið hrædd
um mig þegar ég var eitt og ann-
að að bralla. Áhyggjur þínar voru
ekki minni þegar ég var orðinn
eldri og var að stampast um fjöll
og firnindi með byssu, úti á sjó á
trillunni eða akandi á ofsahraða
með aðra hönd á stýri. Þú sagðir
bara, „elsku Stefán minn, farðu
nú varlega og gerðu ekkert af þér
og láttu mig vita hvar þú ert.“
Stundum sagðir þú, ef ég var að
fara út að skemmta mér, „drekktu
þig nú ekki alveg blindfullan,
drengur, og vertu nú svo ekki að
stríða neinum." En oft varstu vak-
andi ef ég kom seint heim. Ákaf-
lega sjaldan varst þú á móti því
LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 1997 43
sem ég var að bralla en ef þú varst
á móti einhveiju varstu ákaflega
föst fyrir, enda kom þá oft í ljós
að það sem ég hugðist gera var
bölvuð vitleysa. Árið 1968 fluttum
við suður en pabbi varð eftir í
Valadalnum. Fyrstu árin á eftir
fórum við norður og dvöldum þar
á sumrin en svo fór að við fluttum
endanlega suður og pabbi flutti til
Jóns sonar síns, enda hafði gamli
bærinn í dalnum lokið sínu hlut-
verki og fór hann í eyði 1972.
í seinni tíð hef ég dáðst af því
hvernig þú fórst að aðlagast nýjum
aðstæðum í henni Reykjavík.
Bóndakonan sem var frekar ein-
angruð í Valadalnum hafði aldrei
unnið hjá öðrum nema þegar sem
krakki og unglingur. En á þínum
yngri ámm varst þú oft lánuð eins
og kallað var á aðra bæi til ýmissa
starfa. Sennilega hefur sú reynsla
í mannlegum samskiptum komið
sér vel við nýjar aðstæður í borg-
inni.
Þú varst líka með mig og Kidda
bróður minn, báða á viðkvæmum
aldri, mig ellefu ára og Kidda
fimmtán ára.
Ég er alveg sannfærður um að
þú varst oft kvíðin og þá sérstak-
lega yfír því að við bræðurnir
myndum lenda í einhveijum vand-
ræðum.
Þú leigðir íbúð á Hverfisgötunni
og fórst að selja mönnum mat,
vera með kostgangara eins og kall-
að var. Við bræðurnir fórum í skóla,
að bera út og selja blöð. Mjög fljót-
lega eftir að ég byijaði í skólanum
kynntist ég mínum bestu vinum og
hafa nokkrir þeirra verið mínir
bestu vinir síðan. Ég tel að þú
hafir lagt margt til að svo varð.
Þú gerðir aldrei athugasemd við
það þó nokkrir strákar væru hjá
mér eitthvað að ólátast. Allir gest-
ir vom velkomnir á þitt heimili hér
eins og áður.
Síðan fluttum við á Gmndarstíg
og þá fórst þú að vinna í hannyrða-
verslun hjá Ólafi kaupmanni. Enn
og aftur sýndir þú fádæma aðlög-
un, þú sem hafðir nánast enga
skólagöngu fengið varst nú farin
að mæla efni, reikna og sína lipurð
við afgreiðslu. Sennilega hefur
þetta verið þinn léttasti og besti
tími á þinni löngu vinnuævi, alltaf
að hitta fólk og spjalla, enda mikil
félagsvera.
Á þessum árum eignaðist þú
marga vini af báðum kynjum og
oft var gestkvæmt á þínu heimili.
En svona varstu, mikil félagsvera,
kát og skemmtileg og fórst oft að
dansa og syngja. Aldrei sá ég á
þér áfengi, þú sagðir bara, „ég
þarf ekki vín til að skemmta mér“.
En svo hætti Ólafur með búðir
sínar vegna aldurs og þú fórst að
vinna í fatahreinsun og síðan í
þvottahúsi ríkisspítalanna þar sem
þú vannst meðan kraftar leyfðu.
Þá varstu aftur komin í stritið og
erfiðið og vannst alltaf þar sem
álagið var mest, en kaupið var
óskaplega lágt. En þú varst nú
ekki að kvarta yfir kaupinu frekar
en öðm. Þú sagðir, „það borgar
sig ekki alltaf að vera að rífast
um kaupið þá hækka bara allar
vörur um leið.“ Svona var nægju-
semi þín mikil.
Árið 1977 hittir þú hann Matta
í danssveiflu í Alþýðuhúskjallaran-
um. Fyrst sá ég Matta á Matstofu
Austurbæjar þar sem þú vannst
aukavinnu á kvöldin við skúringar.
Ekki leist mér á kappann en karl-
inn vandist og áður en langt um
leið var hann fluttur inn. Matti er
hinn besti karl og hefur verið góð-
ur vinur minn og fjölskyldunnar
síðan. Alltaf var gott samkomulag
ykkar á milli og þegar heilsu þinni
fór hrakandi vék hann aldrei frá
þér hvað sem á gekk þar til yfir
iauk.
Ég vil nota tækifærið og þakka
þér, Matti minn, fyrir þann ómetan-
lega stuðning sem þú sýndir móður
minni alla tíð og þó sérstaklega í
veikindum hennar.
Árið 1979 keyptum við okkur
íbúð saman við Rauðarárstíg og
síðan við Háteigsveg. Þú og Matti
keyptuð ykkur íbúð saman árið
1984 við Stangarholt og bjóstu þar
sem eftir var.
Mamma mín. Ákaflega varstu
hreinskilin, kannski stundum um
of. Einstaka sinnum gastu stuðað
fólk, þú sagðir bara eins og þér
fannst og það kom fyrir að tengda-
börnin fóru í smáfýlu en það var
bara allt í lagi, þú sagðir aldrei
annað en það sem satt var. Ég var
oftast sammála því sem þú sagðir
um tengdabörnin og brosti ég þá
stundum í laumi.
En þinn stærsti galli var sá og
er hann það eina sem mér hefur
sárnað við þig, en það var að þú
kvartaðir aldrei þó eitthvað væri
að. Þú bara sagðir, „það er ekkert
að mér, ég er bara svolítið þreytt
og slöpp, það bara líður hjá“. Lengi
vel höfðu veikindi þín liðið hjá, en
enginn er svo hraustur að ekki láti
undan ef ekkert er að gert og því
miður var ekkert að gert fyrr en
sjúkdómur sá er plagaði þig hafði
tekið of stóran toll af þínu þreki.
Af hveiju léstu okkur börnin og
fleiri sem á heimili þínu bjuggu
alla tíð ekki hjálpa þér meira við
hin erfiðu heimilisverk og af hveiju
gastu ekki kvartað meira þegar
eitthvað bjátaði á? Nei, það var
ekki þinn stíll að kvarta eða biðja
aðra að óþörfu, þú bara vannst þín
verk.
Sennilega værir þú á meðal okk-
ar ef þú hefðir kvartað og beðið
aðra, það vantar aldrei meira en
nú góða móður og ömmu í þennan
heim.
Seinustu tvö árin eða svo dvald-
ir þú í Hlíðarbæ á daginn sem er
heimili fyrir þá sem misst hafa
minnið. I Hlíðarbæ líkaði þér af-
skaplega vel, enda fann starfsfólk-
ið þar að þú vildir taka til hendinni
í eldhúsinu og fékkst að vinna þar
ýmis störf sem var þér mikils virði.
Alltaf sama eljan.
Ég vil þakka starfsfólki Hlíðar-
bæjar fyrir þína hönd og íjölskyld-
unnar fyrir frábæra umönnun og
alúðlegt viðmót.
Þegar heilsu þinni fór hrakandi
kom aldrei neitt annað til greina
en að hugsa um þig heima meðan
nokkur tök vom á, enda vissi ég
að þú vildir ekki fara á vistheimili
nema daglangt. Eins og fyrr segir
hjálpaði Matti okkur mjög mikið
og varð til þess að ég var ekki eins
bundinn.
í sumar varstu hjá mér á æsku-
slóðum okkar fyrir norðan og var
það ánægjulegur tími. Ég hef alltaf
verið hissa á þeim sem ekki vilja
hugsa um foreldra sína þegar halla
fer undan og hefur mér alltaf fund-
ist það fólk frekar fátækt.
Á meðan ég hef verið að pikka
þessi orð á tölvuna mína, mamma
mín, hafa mörg tár runnið niður
kinnar, enda er það mín skoðun
að sá sem ekki syrgir móður sína
hafi aldrei átt neina móður. Og
hver á nú að hugga lítinn karl eins
og litla drenginn forðum? Sennilega
er það tíminn og trúin sem mildar
sorg og sút.
Svo kom að því að kraftar þínir
þmtu, þú varðst orðin svo óskap-
lega, óskaplega þreytt að þú gast
ekki meir, lagðir augun aftur og
sofnaðir mjög, mjög fast eftir lang-
an og strangan vinnudag og nú
þarftu að sofa afskaplega lengi.
Þú eyddir þínum síðustu kröftum
í það að spyija eftir mér því ég
hafði verið fyrir norðan. Ég var
hjá hér, mamma mín, og hélt í
höndina á þér síðustu stundirnar.
Þegar þú kveður þennan heim
ertu vel stæð móðir, amma og lang-
amma, átt marga afkomendur sem
allir dáðu þig og virtu, skuldlaus
og sátt við allt og alla. Ég er alveg
sannfærður um það að í Himnaríki
hefur verið beðið eftir slíkri konu
til að hugsa um börn og heimili.
í dag kveð ég þig, mamma mín,
í hinsta sinn með miklum söknuði.
Megir þú hvíla í friði.
Þinn sonur,
Stefán.
• Fleirí minningargreinar um
Ragnheiði Eiríksdóttur bíða birt-
ingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga.