Morgunblaðið - 04.10.1997, Blaðsíða 14

14 LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 1997
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Ráðstefna um heilaskaða af völdum slysa á Hótel Loftleiðum í gær og í dag
Þunglyndi getur verið einkenni
heilaskaða af völdum slysa
Morgunblaðið/Þorkell
BANDARÍSKIR sérfræðingar sem flytja erindi á ráðstefnu um heilaskaða af völdum slysa, á Hót-
el Loftleiðum. Frá vinstri: dr. Marc E. Hines taugalæknir, dr. Robert N. Varney eðlisfræðingur og
dr. Nils R. Varney taugasáífræðingur.
Erfitt hefur veríð að
greina vægan heila-
skaða af völdum slysa,
þrátt fyrir ýmis og jafn-
vel langvarandi sjúk-
dómseinkenni. Þetta
kemur m.a. fram í við-
tali Örnu Sehramvið
þijá bandaríska fyrirles-
ara sem eru allir sér-
fræðingar á þessu sviði.
Þeir eru dr. Nils R.
Vamey taugasálfræð-
ingur, dr. Robert N.
Varney eðlisfræðingur
og dr. Marc. E Hines
taugalæknir.
FJÖLMARGIR verða fyrir vægum
eða miðlungsslæmum heilaskaða
af völdum slysa, til dæmis bílslysa
eða rafstrauma. Slíkur heilaskaði
er sjaldnast greindur strax eftir
slysið, en veldur oft að einhvetjum
tíma liðnum geðrænum, vitrænum
og skynrænum einkennum. Til
dæmis þunglyndi, minnisleysi og
jafnvel minnkandi getu til að finna
lykt og bragð. Vegna þess hve sjúk-
dómseinkenni þessi koma seint
fram hefur læknum eða öðrum sér-
fræðingum gjarnan reynst erfitt að
greina orsakir þeirra og þar af leið-
andi að finna viðeigandi meðferð
við þeim.
Um þetta vandamál snúast ein-
mitt erindi bandarísku sérfræðing-
anna þriggja, dr. Marc E. Hines
taugalæknis og feðganna dr. Nils
R. Vamey taugasálfræðings og dr.
Robert N. Varney eðlisfræðings, á
ráðstefnu um heilaskaða af völdum
slysa sem nú fer fram á Hótel Loft-
leiðum. Þremenningarnr hafa helg-
að sig rannsóknum á heilaskaða af
völdum slysa. Ráðstefnan er fyrst
og fremst ætluð læknum og sál-
fræðingum, en einnig lögfræðing-
um sem vinna að slysamálum.
Dr. Þuríður J. Jónsdóttir tauga-
sálfræðingur, Kristófer Þorleifsson
geðlæknir og Grétar Guðmundsson
taugalæknir hafa staðið að undir-
búningi ráðstefnunnar, en hana
styrkja Sálfræðingafélag íslands,
Geðlæknafélag íslands, Félag ís-
lenskra heimilislækna, Félag sjálf-
stætt starfandi heimilisjækna,
Fræðslunefnd Læknafélags íslands
og lyijafyrirtækið Novartis.
Vandamálin geta komið seinna
Dr. Nils R. Varney taugasálfræð-
ingur segir í samtali við Morgun-
blaðið að það sé nokkuð algengt
að fólk hljóti væg höfuðmeiðsl í
bílslysum sem geti valdið heila-
skaða, þó áverkinn hafi ekki verið
talinn alvarlegur strax á eftir slys-
ið. „í slíkum tilfellum er viðkom-
andi jafnvel sendur heim og útskrif-
aður af bráðamóttöku án meiðsla
að því er talið er, en að einhveijum
tíma liðnum koma vandamálin upp,
einkum af sálfræðilegum toga. Til
dæmis fínnur viðkomandi fyrir
þunglyndi," segir dr. Varney og
bætir því við að þannig tengjast
taugasálfræðingar þessum slysum.
Varney greinir frá því að heilinn
sé mjúkt og auðkramið líffæri sem
sé umkringt hörðum fleti hauskúp-
unnar og að við höfuðhögg geti
heilinn „dansað“ til og frá. „Við það
getur heilinn orðið fyrir hnjaski,
með því til dæmis að ákveðinn hluti
hans rekst á höfuðkúpuna. Upp frá
því geta þróast ýmis ólík sjúkdóms-
einkenni allt eftir því hvaða hluti
heilans hefur orðið fyrir meiðslum."
Sem dæmi um slík sjúkdómsein-
kenni nefnir Varney höfuðverk, tal-
erfiðleika, minnisleysi, svefntrufl-
anir, auknar skapsveiflur og þung-
lyndi eins og áður var getið um,
væg flogaeinkenni sem liggja djúpt
í heila, missi þeirra eiginleika að
geta fundið bragð og lykt og dóm-
greindarskort.
200 þúsund manns verða fyrir
heilaskaða á ári
Að sögn Varneys verða tvær
milijónir manna í Bandaríkjunum
fyrir því að hljóta væga höfuð-
áverka í bílslysum á ári hverju.
Skiptar skoðanir eru hins vegar á
því hve margir þeirra verði fyrir
umræddum heilaskaða, en talað er
um að fjöldi þeirra sé á bilinu 10%
til 20% á ári. „Það þýðir að að
minnsta kosti 200 þúsund manns í
Bandaríkjunum eigi við þetta
vandamál að stríða," segir hann og
bendir jafnframt á að flestir þeirra
sem verði fyrir höfuðáverkun séu
ungir karlmenn á aldrinum 16 til
25 ára, því það séu yfirleitt þeir sem
aki hratt og óvarlega í umferðinni.
Af framansögðu er því ljóst að
að minnsta kosti 10% þeirra sem
hljóta væg höfuðmeiðsl í slysum,
verða vör við áðurnefnd sjúkdóms-
einkenni. Varney segir að þessi ein-
kenni byiji yfirleitt hægt og rólega
næstu vikurnar eða mánuðina eftir
slysið, en stundum komi þau ekki
fram fyrr en ári á eftir slysið. „En
það er ekki síst vegna þess sem
sjúkdómsgreiningin getur verið svo
erfið,“ segir Varney. Hann bendir
einnig á að sá sem hljóti höfuð-
meiðsl geti orðið var við eitt eða
fleiri áðurnefndra sjúkdómsein-
kenna en í verstu tilfellunum geti
sjúklingur orðið var við fimm ólík
einkenni.
Varney segir að þar sem svo lág
prósenta fái sjúkdómseinkenni í
kjölfar vægra höfuðmeiðsla, sé
þessu vandamáli ekki gefinn svo
mikill gaumur, en ítrekar hins veg-
ar Ijölda þeirra Bandaríkjamanna
sem bætist í hóp þessara sjúklinga
á ári hveiju. Hann segir jafnframt
að það séu fleiri en þeir sem séu
með aðra sjúkdóma í Bandaríkjun-
um. „Af þeim sökum verða læknar
og sálfræðingar að taka kvartanir
sjúklinga alvarlega og veita þessum
sjúkdómseinkennum eftirtekt þótt
orsakir þeirra séu ekki áþreifanleg-
ar.“
Erfitt að greina heilaskaðann
Dr. Marc E. Hines taugalæknir
segir að það sé mjög erfitt að greina
heilaskaða af völdum slysa með
hefðbundnum aðferðum læknis-
fræðinnar, til dæmis með tölvu-
sneiðmyndum eða jafnvel segulóm-
skoðun. Slíkar rannsóknir sýni
sjaldnast neitt óvenjulegt í heilan-
um, þó sjúklingar geti þjáðst af
vægum heilaskaða af völdum slysa
og kvartað yfir ákveðnum sjúkdóm-
seinkennum. „Læknar eru því lík-
legir til að komast að þeirri niður-
stöðu að ekkert sé að sjúklingn-
um,“ segir dr. Hines. Hann bendir
hins vegar á að SPEKT myndgrein-
ing sé hins vegar mun líklegri til
þess að greina truflun á heilastarfi
og þar með umræddan heilaskaða.
Vegna þess hve erfitt er að
greina heilaskaða af völdum slysa
með venjulegum aðferðum hefur,
að sögn Hines, verið reynt að nálg-
ast vandann úr annarri átt. „Okkar
vinna, þ.e. taugalækna, hefur því
verið fólgin í því að reyna að greina
heilaskaðann með því að skilgreina
sjúkdómseinkennin og lýsa þeim,“
segir hann og bætir því við að sú
vinna hafi skilað góðum árangri.
Til dæmis sé vitað að þessum heila-
skaða fylgi ýmsar tegundir höfuð-
verkja. „Það er því mikilvægt að
læknar og sálfræðingar hafi þekk-
ingu til að átta sig á þessum ein-
kennum og þar með að gera sér
grein fyrir því að það sé eitthvað
til staðar sem þarf að lækna,“ seg-
ir hann ennfremur.
Hines segir að meðferð við heila-
skaða af völdum slysa sé m.a. fólg-
in í langtíma lyfjameðferð, sérstak-
lega notkun krampalyfja, vegna
þess hve margir sjúklinganna sýni
einkenni sem líkist flogum. Að lok-
inni langri lyfjameðferð eru um
helmingslíkur á því að sjúklingur
geti hætt á lyljum, en að sögn Hi-
nes er nær ómögulegt að segja fyr-
ir um það hvaða sjúklingar nái bata
og hveijir ekki. Hines nefnir hins
vegar í þessu sambandi að nokkrir
þættir geti valdið því að erfiðara
sé fyrir viðkomandi að ná bata. Til
dæmis skipti máli hvort sjúklingur
hafi áður fengið höfuðhögg og
hversu oft, hvort hann drekki mikið
eða hvort hann taki inn eiturlyf.
„Hins vegar er hægt með viðeig-
andi meðferð að láta um 80% sjúkl-
inganna líða betur," segir Hines.
Skref í rétta átt
Dr. Robert N. Varney eðlisfræð-
ingur tekur fram að hann sé hvorki
sérfræðingur í taugasjúkdómum né
í miðstöð taugakerfisins, heilanum.
Hann hefur hins vegar tekið þátt í
eðlisfræðilegum rannsóknum í
samstarfi við son sinn um það
hvernig hraði, snúningur, þyngdar-
kraftur og mótstaða hefur áhrif á
það hveijar afleiðingar slyssins
verða.
„Nils sonur minn safnaði upplýs-
ingum um fimmtán bílslys, þar sem
m.a. er að finna lýsingar á því hvað
gerðist í slysinu, hve illa bíllinn
skemmdist og hvaða taugasálfræði-
legar afleiðingar slysið hafði fyrir
þá sem lentu í slysinu," segir Varn-
ey. „Mitt hlutverk var að reikna
út hversu mikill kraftur hitti heila
þeirra manna sem lentu í slysinu,“
segir hann „og í ljós kom að kraftur-
inn er fremur mikill í mörgum slys-
um.“ Varney fann til dæmis út að
sá kraftur sem lenti á hluta heil-
ans, í dæmigerðum minni háttar
bílslysum, samsvaraði því að vera
þijátíu sinnum þyngd þess hluta
heilans sem yrði fyrir högginu, en
í alvarlegri slysum hækkaði þessi
margföldunartala. „Við vitum til
dæmis um slys þar sem krafturinn
samsvaraði því að vera 270 sinnum
þyngd hluta heilans," segir Varney.
Varney tekur fram að þar með
sé ekki búið að finna svar við því
hve mikill kraftur hafði hvaða af-
leiðingar, því aðrir þættir spiluðu
þarna einnig inn í, til dæmis skipti
máli úr hvaða átt höggið kæmi. „En
við höfum vissulega bætt við einu
skrefi í þá átt að reyna að greina
afleiðingar slysa á starfsemi heila,“
segir hann.
Varney segir ennfremur að þessi
vitneslga geti hjálpað þeim sem hafí
hlotið heilaskaða af völdum slysa
og séu að reyna að fá tryggingabæt-
ur. „Þegar fulltrúar tryggingafélaga
sjá handleggs- eða fótbrot, vita þeir
nákvæmlega hvað þeir eiga að borga
viðkomandi. Annað mál gegnir um
heilaskaða því hann er ekki hægt
að sjá. Og því vita þeir ekki hvort
þeir eiga að borga og þá hve mikið.
Með því að bæta við vitneskju um
það hvaða kraftar voru að verki i
slysinu er verið að taka eitt skref í
þá átt að svara þessum spuming-
um,“ sagði Varney.
Umræður um stefnu-
ræðu forsætisráðherra
Líflegra
fyrirkomulag
ÞINGMENN eru yfirleitt ánægðir
með umræður um stefnuræðu for-
sætisráðherra sem fram fór á j
fimmtudagskvöld, en telja þó að enn I
megi bæta fyrirkomulag þeirra.
„Mér þóttu umræðurnar takast (
vel, þegar á heildina er litið,“ sagði '
Ólafur G. Einarsson, forseti Alþing- i
is. „Ég er ekki í neinum vafa um .
að þetta var líflegra fyrirkomulag.
En við þurfum að draga af þessu
vissa lærdóma. í fyrsta lagi sann-
færðist ég enn um að tillaga mín um
að stefnuræðan sjálf sé haldin á þing-
setningardaginn sé rétt. Mér finnst
miklu líklegra að það verði líflegri
umræða ef ræðurnar verði strax í i
upphafi umræðunnar styttri, en erf-
itt er fyrir forsætisráðherra að stytta
sína ræðu meira. Ég held að þetta
fyrirkomulag myndi líka gera þing-
setningarathöfnina viðameiri. í öðru
lagi dró ég þann lærdóm af þessu
að það er of mikið að hafa tvær
mínútur til andsvara við stuttum
ræðum. Betra væri að hafa eina
mínútu fyrir hvert andsvar, en í stað-
inn mætti svara tvisvar.“
Ólafur nefndi það að þingmenn j
hefðu ekki virt ræðutíma og af þeim
sökum hefði umræðan dregist. Hann
nefndi einnig að of mikið hefði borið
á því að þingmenn hefðu notað til-
búnar ræður í andsvörum og að það
hefði komið honum á óvart. „Menn
þurfa ekkert að vera að slíku, þeir
hafa alla burði til að gera þetta á
staðnum. Kannski er skýringin eitt-
hvert öryggisleysi vegna þess að >
verið er að gera þetta í fyrsta sinn )
með þessum hætti.“ )
Ekki gott sjónvarpsefni
Siv Friðleifsdóttir, þingmaður
Framsóknarflokks, segir umræðurnar
hafa tekist þokkalega. „Að vísu
fannst mér andsvörin ekki koma of
vel út. Fólk hefur sagt mér að þetta
hafí verið eins og leiksýning og að
andsvörin hafí verið of löng. Það er
samt ágætt að prófa eitthvað nýtt, f
og það er ljóst að það þarf að breyta )
fyrirkomulaginu því það er lítið fylgst i
með þessum umræðum. Að vísu held ’
ég að þetta sé ekki gott sjónvarps-
efni, þetta hentar betur í útvarpi."
Kristín Ástgeirsdóttir, formaður
þingflokks Kvennalistans, segist
ánægð með sumt en annað hefði
tekist miður. „Andsvörin hleypa lífí
í umræðurnar og gera fleirum kleyft
að komast að, en það var of mikið
um að menn kæmu með skrifaðan |
stíl að heiman og læsu hann upp- |
Það hefði skapað meiri léttleika ef
menn hefðu verið tilbúnir til að I
bregðast við, í stað þess að vera
svona þrælundirbúnir. Umræðan fór
líka úr böndunum hvað varðaði tím-
ann þannig að það markmið að
þjappa henni saman og stytta mis-
tókst að nokkru leyti. Ég er tilbúin
til að endurskoða þetta kerfí enn
frekar, stytta tímann og reyna að
skapa meiri umræðu." |
Svavar Gestsson, formaður þing- k.
flokks Alþýðubandalagsins, segist
vera ánægður með umræðumar og |
að þær hefðu verið líflegri en áður.
„En við lítum á þetta sem tilraun og
að fyrirkomulagið verði slípað áfram.
Það er þrennt sem ég vil breyta. I
fýrsta lagi fyndist mér koma til greina
að skilja stefnuræðu forsætisráðherra
frá umræðunni með öðrum hætti en
nú er gert, til dæmis með því að leið-
togar stjórnmálaflokkanna flytji allir L
þjóðinni sína stefnu síðdegis á þing-
setningardegi en aðalumræðan yrði f
til dæmis kvöldið áður. Ég vil líka ^
hafa andsvörin styttri og síðustu
umræðuna aðeins lengri.“
„Mér fannst það tilraunarinnar
virði að breyta um form,“ segir Svan-
fríður Jónasdóttir, Þingflokki jafnað-
armanna. „Við eigum samt eftir að
þróa þetta meira. Andsvörin voru of
löng og af því fyrirfram var ákveðið
að þingmenn mættu bara vera með L
eitt andsvar og bara gegn fulltrúa »
tiltekins flokks var þetta dálítið stíft p
og eins og leikrit. Eg velti því fyrir |
mér hvort við gætum ekki leyft okkur ”
örlítið meiri dirfsku.“ ,